Het gaat ineens hard met de leefstijlgeneeskunde. Een manifest, omarmd door de minister van Volksgezondheid ('Dit is een blijvertje’), een Nederlands Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde, het tweede internationale congres Lifestyle as Medicine en veel publiciteit, onder meer in het programma Dokters van Morgen. En Hanno Pijl heeft daarin een centrale rol.

Het stuitte mij een jaar of tien geleden al tegen de borst dat mensen met type 2-diabetes vaak met zes of meer medicijnen mijn spreekkamer binnen kwamen, terwijl ik wist dat leefstijl de belangrijkste oorzaak van de problemen was
Helend voor meerdere kwalen
Het mag lijken of de belangstelling uit de lucht is komen vallen maar dat is geenszins het geval. Pijl: "Het stuitte mij een jaar of tien geleden al tegen de borst dat mensen met type 2-diabetes vaak met zes of meer medicijnen mijn spreekkamer binnen kwamen, terwijl ik wist dat leefstijl de belangrijkste oorzaak van de problemen was. En daar deden we niets aan. Ongeveer vier jaar geleden kwam systeembioloog Ben van Ommen van TNO met de bevinding dat in zijn lab uit proeven met muizen was gebleken dat de juiste voeding diabetes type 2 als de sneeuw voor de zon deed verdwijnen en dat er niet mis te verstane tekenen waren dat leefstijl nog voor veel meer kwalen helend zou kunnen zijn."

In de spreekkamer
"Waarom ga je daar niet iets mee doen?", vroeg Van Ommen; hij en Pijl deelden elkaars mening met betrekking tot de overbodigheid van veel medicijnen volledig. En zo geschiedde. Pijl verdiepte zich in de materie en de aanwijzingen stapelden zich op. Niet alleen voor diabetes 2 maar ook voor andere chronische, niet overdraagbare aandoeningen. Daaruit is anno 2018 het Innovatiecentrum voor Leefstijlgeneeskunde voortgekomen, een samenwerkingsproject van het LUMC en TNO.

Mensen ertoe brengen hun leefstijl te veranderen vraagt van de arts dat die de patiënt overtuigt en dat kost tijd. Die tijd heb je als specialist domweg niet. Bovendien zijn dokters slechte coaches
Brede aanpak nodig
In zijn eigen spreekkamer kan Pijl nog steeds niet veel met de nieuwe inzichten: "Mensen ertoe brengen hun leefstijl te veranderen vraagt van de arts dat die de patiënt overtuigt en dat kost tijd. Die tijd heb je als specialist domweg niet. Bovendien zijn dokters slechte coaches, dat is echt een ander vak." Daarom ziet Pijl meer heil in een brede beweging in de hele zorgketen, van onderzoekers tot bedrijven, van patiëntenverenigingen tot paramedici: de boodschap moet uiteindelijk tussen de oren van patiënten terecht komen.

Gerelateerd onderzoek
De leefstijlgeneeskunde staat in Europa nog in de kinderschoenen; in de Verenigde Staten is men al verder. "Daar heb je klinieken die erin gespecialiseerd zijn." Pijl is inmiddels initiatiefnemer van diverse onderzoeken op het gebied van leefstijl als medicijn. Zo gaat in januari een onderzoek van start met honderd mensen die een dieet volgen en vijf dagen per maand gemodificeerd vasten om van diabetes 2 te genezen. Samen met een bedrijf begint Pijl een onderzoek waarin met een glucosemeter 24/7 de fluctuaties in de bloedsuiker van proefpersonen worden gemeten, waarbij die exact bijhouden wat ze doen, wat ze eten en of ze gestrest zijn. Zo is te zien waardoor uitschieters worden veroorzaakt en kan individueel advies worden gegeven. Verder start in de Leidse wijk Stevenshof een project met een nieuwe, diagnostische tool waarbij ook de sociaal-economische status van patiënten wordt meegenomen.

Brede steun
Uit de massale bijval voor de leefstijlgeneeskunde uit de (para)medische wereld, blijkt dat de tijd er rijp voor is. Net zoals Pijl waren er al langer medici die zagen dat het anders moest, en die dat daadwerkelijk in de praktijk brachten of, beter gezegd, in hun praktijk. Maar het gebeurde op kleine schaal. Wat nu zeker helpt is dat de kosten voor de gezondheidszorg de pan uitrijzen. Die terugdringen is een breedgevoelde noodzaak. Hoe staan de verzekeraars tegenover de leefstijlgeneeskunde? "Dat verschilt", zegt Pijl. "Een enkele verzekeraar, zoals VGZ, is al langer sterk betrokken bij gezondheidsvragen, is zelf bezig onderzoek op te zetten om te bepalen wat leefstijl kan doen bij aandoeningen als MS, darmziektes en reuma. Andere zijn terughoudender."

Kan de combinatie van de noodzaak van leefstijl als medicijn en het terugdringen van de zorgkosten ertoe leiden dat verzekeraars ons over tien jaar een leefstijl voorschrijven? Nee, meent Pijl
Aanval via de media
Tenslotte, hoe voelde het om als onbesproken wetenschapper ineens via de media aangevallen te worden? Het gebeurde Pijl na zijn medewerking aan de leefstijl-als-medicijn-aflevering van Dokters van Morgen: het Voedingscentrum bracht in een persbericht naar buiten waar het stelde het in die aflevering gepropageerde Pioppidieet onverantwoord te vinden; impliciete kritiek op wetenschapper Pijl. "Dat was vervelend, niet aangenaam. Waarom moet dat via de media? Ik sta als wetenschapper open voor alle kritiek en als iemand mij kan overtuigen van zijn gelijk, heb ik daar geen probleem mee." Pijl werd uiteraard benaderd voor een reactie. "Het Voedingscentrum is te negatief", zei hij in zijn, ook weer gepubliceerde, reactie. "Hun adviezen zijn voor gezonde mensen. Voor mensen met overgewicht, diabetes type 2 of hart- en vaatziekten gelden andere richtlijnen. Bij diabetes type 2 is koolhydraatbeperking bijvoorbeeld al onderdeel van de behandeling."

Toekomst
Als de trein eenmaal aan het rijden is, kan ie hard gaan. Kan de combinatie van de noodzaak van leefstijl als medicijn en het terugdringen van de zorgkosten ertoe leiden dat verzekeraars ons over tien jaar een leefstijl voorschrijven? "Nee," meent Pijl, "niet als zodanig. Maar ze kunnen wel zeggen: we vergoeden uw behandeling niet tenzij…"

Dit artikel verscheen eerder deze week op de website van de Universiteit Leiden onder de titel 'Leefstijlgeneeskunde: een dokter is een slechte coach'. Op Foodlog voeren we het debat over wat de nieuwe leefstijlgeneeskunde onderscheidt van enerzijds de gangbare medische wetenschap en praktijk en anderzijds de voedingsleer en diëtetiek.

De redactie van Foodlog voegt aan dit artikel het gesprek toe dat Pascale Naessens in augustus vorig jaar had met Pijl:

Dit artikel afdrukken