Als in een familie veel oudjes voorkomen die een zeer hoge leeftijd bereiken, dan is de verklaring voor dat verschijnsel snel gegeven. Ze hebben ‘goede genen’. Dat moet wel, want de leeftijden die behaald worden zijn beduidend hoger dan gemiddeld en die mensen leiden toch een gewoon leven. Het is niet uitzonderlijk dat in sommige families meerdere honderdjarigen voorkomen, terwijl normale stervelingen het hooguit tot hun zeventigste, tachtigste volhouden zonder noemenswaardige kwalen.

Welke genetische constellatie beschermt zulke lieden tegen de tand des tijds?
Langlevend ben je als man als je ouder wordt dan 89 en als vrouw ouder dan 91. Langlevendheid is een ijverig onderzocht gebied. Want hoe komt het dat die mensen zo oud worden? De toeschrijving van uitzonderlijke, familiaire langlevendheid aan de erfelijkheid van eigenschappen die dat lange leven mogelijk maken ligt voor de hand. Welke genetische constellatie beschermt zulke lieden tegen de tand des tijds?

Leiden Lang Leven Studie
Aan de Leidse universiteit (LUMC) loopt al sinds 2002 de Lang Leven Studie (Leiden Longevity Study LLS), die veel mooie publicaties heeft opgeleverd. "De studie is ontworpen om genetische en biologische mechanismen van gezond oud worden en langlevendheid te achterhalen en de interactie met de omgeving te bestuderen," aldus de website. "Een lang en gezond leven is het resultaat van genen, omgevingsfactoren, toeval en de wisselwerking hiertussen."

Een recent wapenfeit, van maart 2018, is een promotieonderzoek naar de lijn van overerving. Uit het Leidse persbericht: “Promovendus Niels van den Berg kwam er bij een nieuwe analyse achter dat met name de extreem langlevende moeders de lange levensduur doorgeven aan hun kinderen, en niet de langstlevende vaders.”

En verder: “Dat de overerving van een lang leven vooral via de moeder verloopt, sluit volgens de onderzoekers aan bij het idee dat de aanleg voor een lang leven ligt vastgelegd in het zogeheten mitochondriële DNA. In tegenstelling tot het DNA in de celkern krijgt een kind zijn mitochondrieel DNA alleen van de moeder en niet van vader én moeder.”

Minder ziek en langzamer oud
De vraag die als een belofte boven al dat onderzoek hangt is natuurlijk: wat is de sleutel tot het eeuwige leven? Maar als het onderzoek alleen al antwoord geeft op de vraag hoe we gezonder ouder kunnen worden, is dat ook een mooi resultaat. Wat hebben die bijna 1.000 telgen van die 421 deelnemende langlevende families over de generaties aan elkaar doorgegeven en -gekregen waardoor zij minder ziek en (dus) langzamer oud worden?

De antwoorden krijgen we bij stukjes en beetjes. Eerdere antwoorden zijn: verbeterde hygiëne en verbeterde gezondheidszorg in de afgelopen eeuw. Antibiotica alleen al scheelt tientallen jaren. Verder: ongezonde dingen laten, gezonde dingen doen. Niet meer roken, maar gaan fietsen. En gezond eten, al is niet geheel duidelijk wat dat is. En nu dus: via je moeder.

Over hoe groot de invloed van de genen is op langlevendheid, lopen de berekeningen en schattingen uiteen
Langlevenden zijn feitelijk supermensen
‘Human longevity: Genetics or Lifestyle? It takes two to tango’ is de titel van een Amerikaans artikel uit 2016. In de conclusie staat: "Een gering aantal personen leeft lang vanwege een gelukkige combinatie van polymorfismen, die ervoor zorgen dat ze een efficiënte stofwisseling hebben of efficiënt reageren op allerlei soorten stress. De meeste anderen kunnen eenzelfde resultaat behalen door diezelfde stofwisselingsprocessen aan te spreken met de juiste leefstijl of interventie." Polymorfismen zijn in dit geval weinig voorkomende veranderingen in genen, die dus gunstig uitpakken. Een interventie kan zijn een streng dieet onder begeleiding of een maagverkleining.

Over hoe groot de invloed van de genen is op langlevendheid, lopen de berekeningen en schattingen uiteen. Dat zal per onderzochte familierelatie verschillen. Maar in het algemeen wordt ervan uitgegaan dat 20 tot 30% van het fenomeen verklaard kan worden uit genetische voorbestemming. Dat is over een heel (lang) mensenleven gerekend een gigantische factor. Dat maakt langlevenden feitelijk supermensen.

Assortatieve paring
Een nieuw en geheel andersoortig onderzoek, gepubliceerd in Genetics komt uit op een heel ander percentage: 7%. “De erfelijkheid van langlevendheid bij mensen is veel geringer dan voorheen werd ingeschat”, luidt de eerste zin van de discussion. Het sleutelbegrip in deze studie is ‘assortatieve paring’ (assortative mating). Dat houdt in dat we partners zoeken die op ons lijken, in velerlei opzicht. Dat blijkt zoveel invloed te hebben op de levensverwachting, dat het genetisch aandeel in de rekensom aanzienlijk verdund wordt.

We zoeken partners die op ons lijken, in velerlei opzicht. Dat blijkt zoveel invloed te hebben op de levensverwachting, dat het genetisch aandeel in de rekensom aanzienlijk verdund wordt
Het onderzoek is gedaan door het bedrijf Calico, een billion-dollar longevity lab in Californië, dat in 2013 is opgericht door Google-CEO Larry Page. Zoals zovele superrijke Silicon Valley-inwoners is ook Page geobsedeerd door het eeuwige leven. Zijn speeltje Calico wijdt zich aan het ontrafelen van de geheimen van de biologie van het ouder worden. Wired schrijft erover onder de kop: “De sleutel tot een lang leven heeft weinig te maken met ‘goede genen’”.

Big data plus superieure IT
De studie werd geleid door de bio-informaticus Graham Ruby. Calico ging in 2015 een samenwerking aan met het onlinebedrijf in genealogie Ancestry. Voor €99 levert Ancestry een DNA test, waaruit met grote nauwkeurigheid blijkt waar je voorouders vandaan komen. Ancestry heeft een gigantische database. Google kan goed rekenen. Big data plus superieure IT is… een mooie hobby.

Ruby en collega’s konden beschikken over de gegevens van 400 miljoen personen, maar dan alleen de data van geboorte en overlijden, geboorteplaats en familiegegevens. Dat vormt een gigantische stamboom, die te lijf werd gegaan met wiskundige en statistische modellen.

Wat opviel, was dat echtgenoten, die dus niet dezelfde genetische achtergrond hebben, vaak even oud werden. Vaker dan broers en zussen. Een verklaring is het delen van een huishouden en andere sociale omstandigheden. Maar ook de echtgenoten van kinderen van echtgenoten werden even oud. Er moest iets anders aan de hand zijn. Dat bleek assortatieve paring te zijn. Bij de selectie van een levensgezel worden, bewust en onbewust, keuzes gemaakt op vele biologische (dus ook genetische), sociaal-cultureel en socio-economische gronden. Met andere woorden: soort zoekt soort, met grote nauwkeurigheid.

Moeten de Leidenaren nu een toontje lager gaan zingen met hun langlevendheidwijsheden? Nee natuurlijk. Genetische factoren laten zich niet van de wijs brengen door big data-gereken uit Silicon Valley, al miljoenen jaren niet.
Dit artikel afdrukken