Per 1 juli aanstaande is het voor het eerst in 20 jaar weer mogelijk landbouwgrond te kopen en te verkopen in Oekraïne. Volgens de Oekraïense regering is dat de eerste stap op weg naar beter en efficiënter boeren in het vruchtbare land, omdat het investeerders zal aantrekken. Oekraïners zelf hebben er een hard hoofd in.
Ooit heette Oekraïne de graanschuur van de Sovjet-Unie. Met de langverwachte landbouwhervorming van 1 juli zou het voortdurend onder corruptie en gevestigde politieke belangen gebukt gaande land eindelijk die eeuwige verwachting kunnen gaan waarmaken. De wereld is er klaar voor, nu de voedselprijzen tot het hoogste niveau in tien jaar gestegen zijn als gevolg van onder meer de coronacrisis.
Geen landbouwtopper
Hoewel Oekraïne één van de meest vruchtbare landbouwbodems ter wereld omvat, heeft het land zich nooit als landbouwtopper bewezen. Het is 's werelds grootste exporteur van zonnebloemolie, de vierde producent van mais (al ligt de opbrengst een derde lager dan die in de VS) en leverancier van graan (zelfs met een opbrengst die een kwart lager ligt dan in de EU) aan landen van Marokko tot Bangladesh en Indonesië.
Dat ligt deels aan het feit dat in Sovjettijden landbouwgrond onteigend was en het kopen en verkopen van land verboden. Een verbod dat het inmiddels onafhankelijke Oekraïne in 2001 opnieuw instelde, om te voorkomen dat superrijken en buitenlanders de hand zouden leggen op de landbouwgronden. Als gevolg van die verboden konden boeren alleen landbouwgrond pachten en dat stond de ontwikkeling ervan in de weg.
De in 2019 aangetreden president Volodymyr Zelenskiy wil de Oekraïense economie een boost geven door landbouwgrond weer beschikbaar te stellen aan landeigenaren. Vanaf 1 juli kunnen alle Oekraïners maximaal 100 hectare landbouwgrond kopen en (laten) bewerken. Dat zou het bruto nationaal product de komende jaren met 1,5 procentpunt per jaar omhoog kunnen schroeven, verwacht de Kyiv School of Economics.
"Deze hervorming is een gebeurtenis van wereldformaat, want ze is niet alleen belangrijk voor Oekraïne, maar voor de hele wereld," aldus Oleg Nivievskyi van de Kyiv School of Economics. "Voor de Oekraïners zijn het extra exportinkomsten, maar voor de rest van de wereld is het extra voedsel." Oekraïne is al in gesprek met de Golfstaten en Saoedi-Arabië, die zelf weinig landbouwareaal hebben maar wel het geld om de opbrengsten van de Oekraïense landbouw te kopen. Of de grond zelf dus. "Wij zullen er in elke fase van dit proces voor zorgen dat de Oekraïners worden beschermd tegen de hebzucht van magnaten en corrupte ambtenaren," zei minister van Landbouw Roman Leshchenko dit voorjaar. "De regering zal nooit de centrale gedachte uit het oog verliezen dat de landbouwgronden van Oekraïne het grootste goed van de natie zijn."
Het potentiële landbouwareaal van Oekraïne omvat 40 miljoen hectare, schrijft Bloomberg en is zo groot als ruim 20 keer het Nederlandse landbouwareaal waar een hectare tussen de €70.000 en 120.000 kost terwijl een nieuwe koper in Oekraïne voor zo'n €1.500 klaar is. Voor €15 miljoen koop je 10.000 Oekraïense hectare, in Nederland koop je voor dat bedrag op de beste grond hooguit 150 hectare, 67 maal zo duur.
Maar zal het Zelenskiy ook lukken dit land terug te geven aan de Oekraïners om er beter op te boeren? Uit de historie blijkt dat het Oekraïne keer op keer niet lukt beloften waar te maken. In het land viert corruptie hoogtij, iets wat Zelenskiy bij zijn aantreden beloofde aan te pakken.
Vooralsnog boezemen de plannen bij de Oekraïense bevolking niet direct vertrouwen in. Volgens een meerderheid zou een referendum over de landbouwplannen wenselijk zijn. Maar bij zo'n eventueel referendum zegt twee derde nu al tegen te zullen stemmen. Als de stap in Oekraïne ditmaal wel lukt, komen bij open grenzen de productieprijzen voor de West-Europese landbouw ernstig onder druk te staan. Net als landen in Oost-Europa, kan Oekraïne aanmerkelijk goedkoper produceren dan Noordwest-Europese boeren die tot de duurste in de wereld behoren.
Dit artikel afdrukken
Geen landbouwtopper
Hoewel Oekraïne één van de meest vruchtbare landbouwbodems ter wereld omvat, heeft het land zich nooit als landbouwtopper bewezen. Het is 's werelds grootste exporteur van zonnebloemolie, de vierde producent van mais (al ligt de opbrengst een derde lager dan die in de VS) en leverancier van graan (zelfs met een opbrengst die een kwart lager ligt dan in de EU) aan landen van Marokko tot Bangladesh en Indonesië.
Dat ligt deels aan het feit dat in Sovjettijden landbouwgrond onteigend was en het kopen en verkopen van land verboden. Een verbod dat het inmiddels onafhankelijke Oekraïne in 2001 opnieuw instelde, om te voorkomen dat superrijken en buitenlanders de hand zouden leggen op de landbouwgronden. Als gevolg van die verboden konden boeren alleen landbouwgrond pachten en dat stond de ontwikkeling ervan in de weg.
De in 2019 aangetreden president Volodymyr Zelenskiy wil de Oekraïense economie een boost geven door landbouwgrond weer beschikbaar te stellen aan landeigenaren. Vanaf 1 juli kunnen alle Oekraïners maximaal 100 hectare landbouwgrond kopen en (laten) bewerken. Dat zou het bruto nationaal product de komende jaren met 1,5 procentpunt per jaar omhoog kunnen schroeven, verwacht de Kyiv School of Economics.
Voor €15 miljoen koop je 10.000 Oekraïense hectare, in Nederland koop je voor dat bedrag op de beste grond hooguit 150 hectare, 67 maal zo duur'Gebeurtenis van wereldformaat'
"Deze hervorming is een gebeurtenis van wereldformaat, want ze is niet alleen belangrijk voor Oekraïne, maar voor de hele wereld," aldus Oleg Nivievskyi van de Kyiv School of Economics. "Voor de Oekraïners zijn het extra exportinkomsten, maar voor de rest van de wereld is het extra voedsel." Oekraïne is al in gesprek met de Golfstaten en Saoedi-Arabië, die zelf weinig landbouwareaal hebben maar wel het geld om de opbrengsten van de Oekraïense landbouw te kopen. Of de grond zelf dus. "Wij zullen er in elke fase van dit proces voor zorgen dat de Oekraïners worden beschermd tegen de hebzucht van magnaten en corrupte ambtenaren," zei minister van Landbouw Roman Leshchenko dit voorjaar. "De regering zal nooit de centrale gedachte uit het oog verliezen dat de landbouwgronden van Oekraïne het grootste goed van de natie zijn."
Het potentiële landbouwareaal van Oekraïne omvat 40 miljoen hectare, schrijft Bloomberg en is zo groot als ruim 20 keer het Nederlandse landbouwareaal waar een hectare tussen de €70.000 en 120.000 kost terwijl een nieuwe koper in Oekraïne voor zo'n €1.500 klaar is. Voor €15 miljoen koop je 10.000 Oekraïense hectare, in Nederland koop je voor dat bedrag op de beste grond hooguit 150 hectare, 67 maal zo duur.
Maar zal het Zelenskiy ook lukken dit land terug te geven aan de Oekraïners om er beter op te boeren? Uit de historie blijkt dat het Oekraïne keer op keer niet lukt beloften waar te maken. In het land viert corruptie hoogtij, iets wat Zelenskiy bij zijn aantreden beloofde aan te pakken.
Vooralsnog boezemen de plannen bij de Oekraïense bevolking niet direct vertrouwen in. Volgens een meerderheid zou een referendum over de landbouwplannen wenselijk zijn. Maar bij zo'n eventueel referendum zegt twee derde nu al tegen te zullen stemmen. Als de stap in Oekraïne ditmaal wel lukt, komen bij open grenzen de productieprijzen voor de West-Europese landbouw ernstig onder druk te staan. Net als landen in Oost-Europa, kan Oekraïne aanmerkelijk goedkoper produceren dan Noordwest-Europese boeren die tot de duurste in de wereld behoren.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Helaas had de regering zo ongeveer niets te vertellen in de Oekraïne en was het land de speeltuin van allerlei binnen- en buitenlandse organisaties. Mooi dat ze dit willen veranderen, maar of dit gaat lukken?
Jur, daar heb je gelijk in. Althans dat dat argument wordt aangevoerd, nl. dat pachters geen investeringen zouden doen in de grond omdat ze er niet volledig van profiteren. Hetzelfde argument dus als van Adam Smith over de share-cropping.
Maar dat hangt dus zeer af van de pachtcontracten en het vertrouwen in de rechtszekerheid. Als je lange-termijn-pachtcontracten kunt afsluiten met clausule voor vaststelling en verrekening van investeringen in de kwaliteit van de grond bij eerdere beëindiging, dan is eigendom niet nodig en is pacht juist een interessant financieringsinstrument. In ontwikkelingslanden ontbreekt het natuurlijk nogal eens aan die lange termijn en vertrouwen in de rechtszekerheid.
Mijn indruk is ook dat het zoeken van de oplossing in landhervorming vaak niet werkt, omdat er dan meteen allerlei andere bottlenecks opduiken om de landbouw te ontwikkelen. Zou in Oekraïne ook wel eens het geval kunnen zijn.
Krijn, is er niet nog een ander element in de anti-pacht-redenering van economen behalve dat van de efficiency? Ik geloof dat voorstanders van zoveel mogelijk grondeigendom bij boeren ook het argument hanteren dat alleen als je de eigenaar bent van die grond én hem bewerkt, je geneigd zal zijn erin te investeren, je grond goed te onderhouden, de noodzakelijke verbeteringen door te voeren, de noodzakelijke machinerie aan te schaffen en te vervangen...
Misschien geldt het argument vooral in ontwikkelingslanden. Een pachter in Latijns-Amerika doet dat niet, want de grond is tóch niet van hem, en eventuele verbeteringen krijgt hij niet vergoed van de grootgrondbezitter. En deze vindt het ook allemaal wel best want hij heeft toch genoeg grond. Een patstelling die door herverdeling kan worden doorbroken. En dat is ook vaak geprobeerd - overigens met niet al te veel succes, omdat er immers nog zoveel andere voorwaarden zijn om die herverdeling echt effect te laten sorteren.
Mijns inziens maakt pacht of eigendom weinig uit, maar sommige economen denken van wel. Dat gaat al terug op Adam Smith die het Franse pachtstelsel achterlijk vond. Economen gaan er vanuit dat het de efficiency bevordert als je opbrengst van het laatste gewerkte uur (de marginale opbrengst) helemaal toekomt aan degene die dat uur moet werken, en als de helft ervan naar de belastingdienst of de grondeigenaar gaat, dan werk je wat minder hard. Slecht voor de welvaart (aannemend dat vrije tijd daar niet aan bijdraagt). Dus pacht is tot daar aan toe maar niet het pachtstelsel (metayage) waarin de pacht is gekoppeld aan de opbrengst, zoals indertijd in Frankrijk. Later toonde Steven Chueng aan dat zulke sharecropping-effecten er niet erg toe doen als de verpachter de pachter ook kan beoordelen, en in de toekomst het pachtcontract verlengd moet worden. Dan zal de pachter zich ook inspannen voor de verpachter.
Ik heb de indruk dat het bij de wens tot eigendom veel meer gaat om een ideologische kwestie of om het breken van macht. In 1945 moest in Japan de macht van de grootgrondbezitters worden doorbroken en voerde Generaal MacArthur een landhervorming door die er voor zorgde dat het grondbezit voorgoed versplinterde (en er nu een fors probleem is van leegloop van het platteland). Bij de val van de USSR drongen Amerikaanse adviseurs aan op privatisering. Er werden aan arbeiders coupons uitgedeeld die snel in handen kwamen van grote spelers. Actie mislukt. Misschien speelde in beide gevallen onbekendheid met de Europese pacht en een voorkeur voor eigendom vanuit de Amerikaanse geschiedenis een rol?
Als er veel arbeid over is, kan landhervorming leidden tot meer efficiency. Die kleine bedrijven gaan dan meer aan de slag met groenten, fruit (denk aan de ontwikkelingen in Noord Limburg in afgelopen twee eeuwen waar door erfrecht ontstane kleine bedrijfjes leidde tot een export industrie), varkens en kippen. In plaats van grootschalig granen. En in gevallen als Zuid-Amerika of Zimbabwe werd herverdeling van bezit (via onteigenen) als rechtvaardig gezien. Maar wil het succesvol zijn, dan moet er niet alleen arbeid over zijn maar ook kennis zijn om te kunnen boeren. En vaak zijn die grootbedrijven en plantages er juist omdat kennis en management uiterst schaars zijn en uit het buitenland moet worden gehaald.
Op zich dus prima dat de grondmarkt in Oekraïne wordt geliberaliseerd, maar wonderen verwacht ik er niet van. Tenzij er veel mensen zonder veel werk maar met landbouwkennis in de startblokken staan om 100 ha graan te telen en daarmee kippen of varkens te gaan houden en via een coöperatie gaan exporteren.
Ukraine’s agriculture: potential for expanding grain supply. Economic and institutional challenges, door:
Szvetlana Acs
Oleksandra Borodina
Sergio Gomez y Paloma
Andriy Kharchenko
Farming and rural development in Ukraine: making dualisation work, door:
Michiel A. Keyzer
Max D. Merbis
Rudolf Wit
Valeriy Heyets
Olena Borodina
Ihor Prokopa