Te veel van het ongezonde bewerkte
Van Boekel ziet ook het ongewenste gevolg van de levensmiddelentechnologie: er is te veel aanbod van producten die voornamelijk uit geraffineerde koolhydraten, vetten en zout bestaan. Voedingskundig stellen ze weinig voor. “Juist op die producten zijn we dol. Dat leidt tot een ongezond patroon. Het gaat niet om de producten, maar om de combinatie van al de producten die mensen eten.” Prof.dr. Emely de Vet sluit zich daarbij aan: “Er zijn overal verleidingen. Als je als individu daar geen weerstand aan kunt bieden, wordt het heel moeilijk om gezond te leven.”
Wij kunnen niet omgaan met het voedselaanbod dat we hebbenHoe lossen we dat dan op?
Van Boekel: “Als technoloog zou ik kunnen zeggen; we halen suiker eruit en we stoppen er een suikervervanger in.” Daar zit volgens hem niet de oplossing. “Het probleem zit dieper. Het gaat over ons totale eetgedrag en productiesysteem van voedsel. Dat zou anders moeten.” Van Boekel ziet ongezonde voeding niet als een technologisch maar als een sociaal vraagstuk: “Wij kunnen niet omgaan met het voedselaanbod dat we hebben.”
Ook De Vet geeft aan dat onze manier van keuzes maken en onze voedselomgeving botsen: “We gaan ervanuit dat mensen hun keuzes heel weloverwogen maken. Maar dat is maar heel beperkt het geval. Wat je vaker ziet, is dat keuzes routinematig genomen worden op basis van gewoontes. Je maakt een keuze nou eenmaal op de manier zoals je het altijd doet of zoals je het hebt meegekregen van huis uit. Al die automatismen maken dat een eenmaal aangeleerd patroon heel lastig te doorbreken is.”
Door de omgeving beter aan te laten sluiten bij die automatismen en intuïtieve reacties, kan de gezonde keuze de meest aantrekkelijk en gemakkelijke worden, bijvoorbeeld met behulp van nudging. “De ongezonde keuze blijft nog altijd een optie. Het wordt zeker niet de verboden optie”, aldus De Vet.
Nudging is niet zaligmakend erkent De Vet: “Nudging gaat om hele kleine aanpassingen. Wanneer iemand zwaar overgewicht of een bijzonder slecht eetpatroon heeft, gaan dat soort kleine aanpassingen voor een individu waarschijnlijk geen grote verschillen maken. Kleine aanpassingen kunnen wel op populatieniveau interessant en relevant zijn.”
Als die omgeving zo sturend is in ons gedrag en in onze eetkeuzes, zouden er misschien ook meer rigoureuze maatregelen moeten worden genomenStevig ingrijpen in de omgeving
Ook op macroniveau moet de inrichting de gezonde keuzes aanmoedigen, vindt De Vet: “Als die omgeving zo sturend is in ons gedrag en in onze eetkeuzes, zouden er misschien ook meer rigoureuze maatregelen moeten worden genomen.”
Ze licht toe: “De meest ongezonde vestigingen van fastfoodrestaurants worden gevestigd in wijken waar mensen een laag inkomen hebben of in de buurt van scholen, waar jongeren ook niet steeds die zelfbeheersing kunnen opbrengen en eigenlijk een kwetsbare groep zijn. Wie zich dat realiseert, zou dat ook een reden kunnen vinden om juist steviger in te grijpen in zo’n omgeving.”
Is dat niet betuttelend?
Een veelgehoord tegenargument voor nudging is dat het betutteld of manipulatie zou zijn. De Vet: “Zodra je het op die manier benadert, ga je eigenlijk uit van een heel beperkt beeld van autonomie, en wat autonomie eigenlijk zou moeten zijn voor individuen. Als je alle ethische literatuur bij elkaar neemt, zie je dat er verschillende opvattingen zijn over wat autonomie is.” De Vet onderscheidt er drie: “Autonomie kan betekenen keuzevrijheid of zelf de regie kunnen nemen. Autonomie kan ook betekenen dat je keuzes kunt maken die in lijn zijn met de doelen die je nastreeft. Ik denk dat dat een belangrijk argument is [voor nudging of ingrijpen in de omgeving, BvdH], als je je bedenkt dat er heel veel mensen zijn die proberen gezond te leven.”
Aanpassen van de voedselomgeving op gemeenteniveau kan ertoe leiden dat het substantieel moeilijker wordt om de ongezonde keuze te maken. Volgens De Vet zou dit ethisch problematischer kunnen zijn, maar het is wel noodzakelijk: “We weten dat juist de kwetsbare groepen, zoals mensen met een laag inkomen, mensen met een laag opleidingsniveau en jongeren, onevenredig worden blootgesteld aan een ongezonde omgeving. Vanuit rechtvaardigheidsprincipe is overheidsingrijpen gerechtvaardigd en misschien wel noodzakelijk.”
Tijdens het congres Gezonde Innovatie gaan we het gesprek aan over het aanpassen van de voedselomgeving, zowel bij points of sale als op wijk- of gemeenteniveau. Lokaal en in wijken zijn met haalbare inspanningen level playing fields te creëren die uitdagende experimenten faciliteren. Daardoor krijgt nieuw èn gezond aanbod lokaal de kans om in een gezondere eetomgeving de huidige ongezonde te verdringen. Koop hier je ticket voor het congres en praat mee.
Alle filmpjes met Prof.dr.ir. Tiny van Boekel en Prof.dr. Emely de Vet zijn te bekijken op ons Youtube-kanaal.
Op 30 november krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Nou dat is best toepasselijk Jordi. Als je kleine kinderen maar hun gang laat gaan met eten krijg je precies dezelfde resultaten: misselijk, ongezond, en nog slechte tanden ook. Gelijke monniken, gelijke kappen.
Weer een stel betweters die de hele bevolking als kleine kinderen willen behandelen.
Gezond eten begint met een goede opvoeding en discipline. Maar ja je kan als wel verbieden maar zonder olie, alcohol en tabak gaat de Nederlandse overheid failliet.
Liesbeth de Schutter Dank je voor je reactie Liesbeth! Inderdaad een systeemverandering is een fundamentele verandering en staat bol van dilemma's, die vaak niet fijn zijn, ook ik vind dit moeilijk en ben bang voor de gevolgen, die complex zijn. Ons leventje is zo fijn, mijn leventje ook, en dat van mijn kinderen. Ik wil mensen ook niets verbieden, ben voor een vrije samenleving, waarin wel duidelijk verschil wordt gemaakt tussen bedrijven en mensen. Alhoewel bedrijven (vanuit de VS) er al decennia álles aan doen om wel als personen beschouwd te worden (14th amendment/corporations), in hun juridische positie en in hun presentatie aan de consument via social media, en door Amerikaanse politici en rechters als personen worden gezien, -zo kunnen ze ook gediscrimineerd worden-, zíjn het geen personen. Bedrijven daarom, dienen wél heel duidelijk regels voorgeschreven te krijgen, veel meer dan nu het geval is. De wereldwijde vervuiling komt immers van met name (een klein aantal) bedrijven: Coca Cola, Nestlé', Pepsico, de oliemaatschappijen... Over regels: Trump heeft vorige week de beveiligingseisen voor boorplatforms, na Deepwater Horizon aangescherpt, opnieuw versoepeld. Na de lobby van de olie-industrie. Op naar de volgende ramp.
Belasting betalen: keiharde regels stellen, op straffe van licentie om te mogen produceren.
Prof. Teun Vellinga in het artikel over kringlooplandbouw, noemt True Pricing als instrument. Hier geloof ik (deels) wel in. Als keihard en helder en transparant en flexibel (dus voortdurend aanpasbaar) echt the 'true costs' worden doorberekend, zullen we vreemde dingen gaan zien in de prijsvorming van artikelen. (Niet dus de 7 euro CO2-belasting voor een vliegticket, maar vermoedelijk honderden euros er bovenop, helaas.) True Pricing is in feite: de vervuiler betaalt. En dan ook: alles. En draait op voor het opruimen. Dus niet zoals nu met MSC Zoe op de Waddeneilanden.
Alles wat goedkoop is, en meestal ongezond en onnuttig, zal opeens duur blijken, dichtbij zal goedkoper blijken dan ver weg, niet alles zal nog geproduceerd worden... De enorme productvariatie van bedrijven als Danone, Nestlé, Unilever, zal verdwijnen. Helaas ;-). Producten die veel water vragen voor de productie bijv., terwijl op veel plaatsen op de wereld steeds schaarser wordt, zullen mogelijk verdwijnen. Opeens komen we een stapje, ministapje, richting een Economy of Happiness, zie Helena Norbert-Hedge, https://youtu.be/4r06_F2FIKM, yes! De wereld zal hierin weer diverser worden, verschillen zullen toenemen, werkgelegenheid zal toenemen... (Want waarom over de hele wereld Cola drinken? Hiervoor kunnen we toch naar de VS als we willen? Of tegen hogere kosten elders? Men wil toch graag juist nieuwe dingen ontdekken in andere culturen?). Ben ik een idealist? Ben ik naïef? Waarschijnlijk wel. Feit is dat het huidige systeem niet deugt, en met enkel kleine aanpassingen komen we geen stap verder.
Over werkgelegenheid: het is een misvatting dat wij alles inzetten op creëren van werkgelegenheid. Die schijn houden we graag op ja. Maar het verdienmodel van multinationals is ongenuanceerd het volgende: omzet-kosten=winst. (Belasting betalen ze niet dus dat hoeft er niet in, en investeringen laat ik erbuiten, die leggen ze ook liever bij maatschappij of startups, die ze na bewezen succes vervolgens opkopen.)
In de winst zit de aandeelhouderswaarde opgeslagen, die in relatie staat met de (beurs)waarde van het bedrijf. Aandeelhouderswaarde moet toenemen, kosten zijn te allen tijde: mens (arbeid), milieu, grondstoffen, local communities, etc.. Kosten gaan altijd ten koste van de winstmarge, dus is hier het motto altijd: reductie. Dus wat doen grote bedrijven liefst niet: geld uitgeven aan: arbeid, milieu, grondstoffen, local communities (lasten zijn voor de burger, lusten voor het bedrijf). Met de definiëring van arbeid als kosten, en niet als 'generator van waarde' voor een bedrijf (waar wél veel voor te zeggen zou vallen), ligt de nadruk altijd op reductie van arbeid. Dit betekent: in goede tijden delen werknemers niet mee in de toename van de beurswaarde, waar zij wél (mede)verantwoordelijk voor zijn, in slechte tijden volgen er ontslagen en reorganisaties. (Bij overname door private equity is het nog extremer. Dan nemen bedrijven vaak toe in beurswaarde puur als gevolg van het aankondigen van (mega-)ontslag.)
Men noemt dit een pervers model, dat altijd en overal in feite uit is op het 'niet-creëren van banen' (elimineren van risico's), en daar waar het wél banen creëert, dit ziet als 'noodzakelijk kwaad', (waarbij uitgangspunt is dat elke extra baan afzonderlijk meer moet opbrengen dan hij kost. Dit is een systeemkeuze. We zien dit ook: al decennia blijven salarissen achter bij efficiëntiegroei, de lijn vlakt af.) Bizar is dat bijv. politiek de grote bedrijven nog steeds ziet als banenmotor. Ja, het gaat om grote getallen in één keer, en dat 'bekt lekkerder' dan vele malen klein, maar alternatieven worden hierdoor niet bekeken, maar zijn -mogelijk- veel interessanter.
Zie deze fenomenale speech van Obama, 2015, met VETO tegen zelfverklaarde 'banenmotor' Keystone XL pijplijn, waarbij hij de banenclaim subtiel fileert: https://youtu.be/lgPM3-pjoj8. Dit soort politici hebben we nodig, die de vele luchtbellen van grote bedrijven kunnen en willen doorprikken en ons laten zien dat alternatieven meer perspectief bieden. Dit is het tegenovergestelde van populisme, het zoeken naar zinvolle nuances. Geldt voor verduurzaming van onze maatschappij eveneens: deze gaat niet alleen geld kosten, iets wat ons voortdurend wordt voorgespiegeld vanuit 'wetenschappelijke' berekeningen die steeds weer uitgaan van de impliciete aanname dat we weten hoe de toekomst eruit zal zien, maar deze gaat ons vooral ook heel veel opleveren. Hoeveel? Veel!
#19 Liesbeth,
Omdat het hier (in mijn omgeving) om een niet-obese leefomgeving gaat, maar om een doorsnee supermarkt, kun je je mijns inziens beter richten op de obese mensen dan op de omgeving.
Aankomende maandag start er (op SBS6) weer een seizoen van Obese, waar de deelnemers een personal trainer krijgen toegewezen. De indruk die in dit soort programma’s wordt gewekt is dat afslanken/afvallen vooral te maken heeft met heel veel sporten, want voor de rest krijg je (helaas) maar weinig te zien.
Ik zie zelf bijvoorbeeld meer in dat gebeuren met die GLI (gecombineerde leefstijlinterventie) maar weet even niet in hoeverre dit al van de grond is gekomen voor wat betreft vergoeding vanuit de basisverzekering.
Ja, hoe nu verder, Liesbeth?
In de Groene van deze week staat een aardig artikel dat dit onderwerp raakt. Vermoedelijk achter een betaalmuur.
Lezenswaardig. Vooral de volgende gedachte: het zoeken naar dat ene verhaal, het verlangen naar dat ene grote verhaal zal niet snel meer bevredigd worden en als het komt moet je misschien wel je hart vasthouden. Maar "dat staat een geheel van kleine verhalen, gemeenschappelijke momenten en inspirerende praktijken niet in de weg".
Zo zie ik dit ook. Er is geen groot verhaal waarmee we ineens de minder consumerende, bewuste, gezonde, rustige, lachende, saamhorige mens 'creëren'. Er zijn wel veel kleine verhalen en dit verhaal van Professor de Vet kan daar één van zijn. Maar dan moet ie wel met wat meer kracht en overtuiging in het maatschappelijk systeem worden ingebracht.