Wat is obesitas? Hoogste tijd voor een ‘routekaart’ obesitas

Overgewicht of obesitas is een aandoening waar meer dan de helft van de volwassen Nederlandse bevolking aan en vaak ook onder lijdt. Niet iedereen die te zwaar is, lijdt daaronder maar het merendeel wel. Zulke mensen geven aan een slecht zelfbeeld te hebben en zich gestigmatiseerd te voelen. Het is een lijdensweg, vooral als ze die gevoelens al jaren hebben en vele pogingen om af te alleen maar resulteren in jojo-gewichten zonder daadwerkelijk blijvend effect.

Culturele verschillen
Er zijn uitzonderingen. Onlangs voerden we in het kader van een onderzoek metingen uit onder een groep mensen met veelal een niet-Nederlandse achtergrond en een gemiddelde BMI van boven de 30. De meeste deelnemers vonden hun gewicht ‘precies goed’. Er zijn dus culturele opvattingen over wat ‘te zwaar’ is.

De oorzaken van obesitas zijn multifactorieel, maar het grootste deel is toch toe te schrijven aan te veel eten of verkeerde keuzes. Het is van belang op te merken dat velen soms weinig keuze hebben. Mensen aan de onderkant van de maatschappij hebben vaak te maken met een combinatie van (financiële) stress en beperkte financiële middelen. Stresshormonen kunnen leiden tot afwijkingen in eetgedrag en vetopslag. Met een kleine portemonnee zijn mensen bovendien vaker aangewezen op de goedkoopste en dus ongezonde voeding: de meest ongezonde voeding is vaak het goedkoopst. Door deze omstandigheden hebben zij een verhoogd risico om overgewicht te ontwikkelen.

Het toegankelijk maken van betaalbare, gezonde voeding voor iedereen heeft wat mij betreft een hoge prioriteit in het lijstje van preventie en behandeling van obesitas. Hierbij dan ook een dringende oproep aan het nieuwe kabinet om eindelijk de btw op groenten en fruit af te schaffen.

Obesitas heb je levenslang – confronterend, maar waar

Realistische verwachtingen
Met mijn achtergrond in de diëtetiek ben ik allergisch voor ‘quick fixes’ als behandeling van obesitas. Toch is dat wel de onrealistische vraag waarmee veel cliënten komen: ze willen snel en blijvend 10 kilo afvallen, het liefst in één maand. Helaas. Het gewicht is er over een lange tijd bijgekomen, en het vergt ook een lange adem om het weer kwijt te raken. Alle dieetgoeroes ten spijt, leuker kan ik het niet maken. Wie blijvend af wil vallen moet werken aan zijn of haar leefstijl, in kleine stapjes tegelijk. Obesitas heb je levenslang – confronterend, maar waar.

De gecombineerde leefstijlinterventie (GLI) volstaat voor een groot deel van de mensen met overgewicht of obesitas. Ook de GLI kiest de geleidelijke aanpak: een blijvende leefstijlverandering, stapje voor stapje. De eerste resultaten zijn hoopvol als het gaat om langetermijneffecten. Ook na het eerste jaar (de periode van intensieve begeleiding binnen de GLI) blijven mensen gewicht verliezen.

Vertrouwen in de diëtist
Betekent dat dan dat diëtisten overbodig zijn geworden? Zeker niet. Voor mensen met meerdere en complexere aandoeningen (de zogeheten zorgprofielen 3 en 4) is behandeling door een diëtist aangewezen. Denk aan iemand die te zwaar is en tegelijkertijd een nierziekte of kanker heeft, of iemand met een stofwisselingsziekte. Hoe kunnen de voedingsadviezen voor meerdere chronische ziekten worden gecombineerd? Of hoe kun je afvallen zonder spiermassa te verliezen, bijvoorbeeld voor een operatie? Een diëtist is opgeleid om niet alleen algemene voedingsadviezen te geven, maar deze juist te personaliseren: wat heeft deze ene, unieke persoon nodig? In combinatie met gedragsverandering. Recent eigen onderzoek laat zien dat de gepersonaliseerde aanpak in combinatie met een goede vertrouwensband met de diëtist voorwaarden zijn voor succes.

Alle hens aan dek
De kosten voor de gezondheidszorg rijzen de pan uit. De preventie en behandeling van obesitas kunnen ervoor zorgen dat veel – aan obesitas gerelateerde – kosten bespaard worden. Hart- en vaatziekten, diabetes, gewrichtsklachten en verschillende soorten kanker zijn allemaal geassocieerd met een ongezonde leefstijl en overgewicht. Mijn pleidooi is daarom: ‘alle hens aan dek’.

Te beginnen met preventie al op jonge leeftijd tot en met de behandeling van de meest complexe gevallen. Dit vraagt om een aanpak op veel verschillende niveaus: educatie, de leefomgeving, aandacht voor leefstijl in de (huisartsen)praktijk,

Het is hoog tijd voor een ‘routekaart’ obesitas, die de complexiteit van het probleem in kaart

en geïndividualiseerde behandeling van de meer complexe behandelingen (tot en met bariatrische chirurgie en GLP-1 antagonisten voor het topje van de ijsberg). Laten we daarbij vooral de diversiteit van de Nederlandse bevolking in ogenschouw nemen: veel van onze voorlichtings- en behandelmaterialen zijn gericht op de hoger opgeleide persoon met een Westerse achtergrond, terwijl overgewicht en obesitas in veel gevallen juist voorkomen bij lager opgeleiden en mensen met een niet-westerse achtergrond.

Het is hoog tijd voor een ‘routekaart’ obesitas, die de complexiteit van het probleem in kaart brengt en de juiste mensen en instellingen in stelling brengt om zo snel mogelijk en op alle niveaus tot actie over te gaan. Samen tegen obesitas!