Voedselzekerheid is volgens de FAO een situatie waarin mensen op elk ogenblik fysiek en economisch toegang hebben tot voldoende, veilige en voedzame levensmiddelen om in hun eetbehoeften- en voorkeuren voor een actief en gezond leven te voldoen. Voedselzekerheid draait dan ook om de beschikbaarheid van, de toegang tot, het gebruik én de stabiliteit van het aanbod.

Er is een groot verschil tussen enerzijds de beschikbaarheid van voedsel en anderzijds de toegang ertoe. Veel voedselonzekerheid is immers niet het gevolg van een tekort aan voedsel, maar van het feit dat men er geen toegang toe heeft. Armoede is de belangrijkste oorzaak daarvoor. Wie het geld niet heeft om voedsel te kopen, lijdt honger terwijl rijkere mensen wel van het beschikbare voedsel kunnen eten.

De oorlogssituatie in Oekraïne veroorzaakt vooralsnog geen tekort aan voedsel. Er is nog voldoende voorraad, zegt het jongste WASDE rapport van de USDA. Wel problematisch is de toegang tot voedsel. Het wordt duur. Bakkers en een bank roepen al dat een brood wel 5 euro kan gaan kosten. Dat is vooral een gevolg van de stijgende prijzen voor de grondstoffen: energie, kunstmest en tarwe.

De prijsbelemmering van de toegang tot voedsel treft vooral mensen in armere landen, die ook onder stabiele omstandigheden soms meer dan de helft van hun inkomen uitgeven aan voedsel. Maar ook mensen in Europa en zelfs in Nederland die het niet zo breed hebben kunnen daarom in de knel komen. Dat is de reden dat bijvoorbeeld voedselverwerker Zwanenberg een fabriek heeft stilgelegd. De inkoopkosten staan niet meer in verhouding tot wat het bedrijf kan rekenen voor zijn eindproduct omdat consumenten de totale kosten niet willen of kunnen betalen. Terwijl aan de pomp inmiddels de eerste automobilisten besloten niet meer te tanken vanwege de hoge prijzen van benzine en diesel, laat Zwanenberg een deel van zijn productie van de markt verdwijnen. Terwijl Shell en BP de pompen nog vullen, kan gebrek aan toegang dus ook leiden tot tekorten.

Granen en zonnebloemolie
Oekraïne is een grote exporteur van granen en zonnebloemolie. Hoewel het land een groot aandeel heeft in de mondiale handel in tarwe, beloopt de graanproductie van tarwe en mais een bescheiden 3% in de totale wereldwijde productie. Jaarlijkse schommelingen in de mondiale graanproductie zijn al gauw 1%, zodat de klap in beginsel geen acuut probleem kan zijn. Het aandeel voor zonnebloemen is wel groot, ruim 27%. Als de productie van Oekraïne helemaal wegvalt, dan leidt dit niet direct tot een grote voedselcrisis. Waarmee niet is gezegd dat bedrijven en ketens niet in de problemen kunnen komen omdat ze niet meer aan de grondstoffen kunnen komen. Zo is Oekraïne een grote leverancier van GMO-vrije en biologische producten.

De grootste gevolgen van de oorlog zoals ik die zie zijn vooral de stijgende prijzen van energie en kunstmeststoffen. Die leiden tot (veel) extra kosten in de keten, en consumenten gaan dat merken
De EU-27 is voor veel producten zelfvoorzienend, waaronder granen. Niet voor producten als koffie, thee, tropisch fruit. Ook niet voor oliehoudende zaden (soja!) en natuurlijke vetten en oliën (zoals zonnebloemolie).

Oekraïne en Rusland zijn ook belangrijke exporteurs van kunstmeststoffen. Beperkte beschikbaarheid leidt tot hoge prijzen voor deze producten en kan zo ook leiden tot lagere opbrengsten in tonnen/ha als het gebruik afneemt.

Honger door hoge prijzen
De grootste gevolgen van de oorlog zoals ik die zie zijn vooral de stijgende prijzen van energie en kunstmeststoffen. Die leiden tot (veel) extra kosten in de keten, en consumenten gaan dat merken. Mijn zorg is ook dat we in de EU de voorziening op peil kunnen houden door uit andere landen dan Oekraïne en Rusland grondstoffen te halen, waardoor de druk op de prijzen in minder rijke en lagelonenlanden nog groter wordt. De armste landen zullen het nakijken hebben: voedsel wordt er zo duur dat handelaren het naar elders verkopen. Honger is het gevolg, ook al is er nog genoeg voedsel.

De prijsvorming is dus reden tot zorg en tot nadenken over wat verstandig is om te doen, nu en op de middellange termijn. Maar vooralsnog is het eerder een sociale kwestie dan een kwestie van fysieke voedseltekorten. Vooral landen in Afrika dreigen de dupe te worden.

Dit artikel is de bewerkte en uitgebreide versie van een serie tweets van Petra Berkhout.
Dit artikel afdrukken