Het eerste alarm klonk vorig jaar september in België. In uit India geïmporteerd sesamzaad was het in Europa verboden ontsmettingsmiddel ethyleenoxide aangetroffen in grotere hoeveelheden dan de toegestane residulimiet van 0,05 mg/kg. Het middel heeft kankerverwekkende eigenschappen. In Nederland kwam de NVWA in oktober in actie nadat in het sesamzaad van drie Indiase importeurs ethyleenoxide was aangetroffen. Talloze producten met het vervuilde sesamzaad moesten onmiddellijk uit de schappen.

Het was het begin van een 'bloedbad', schrijft Het Financieele Dagblad. Voorraden zaad of producten waarin sesamzaad moesten getest worden. Alleen al in Nederland werd 5.283.243 kilo verontreinigd sesamzaad (269 partijen) aangetroffen. De voedingssector deed 2.297 meldingen van onveilig voedsel, producten waar onveilig sesamzaad in verwerkt was. Die partijen en producten moesten teruggehaald worden en mochten ook niet meer tot diervoer 'afgewaardeerd' worden. Voedselverspilling ten top: ze moesten vernietigd worden.

569 meldingen in RASFF
In het Rapid Alert System for Food and Feed (RASFF) van de Europese Commissie staat de teller van het aantal alarmsignalen over ethyleenoxide inmiddels op 569. Een kwart van alle voedselveiligheidskwesties in de EU van de afgelopen half jaar draait om vervuilde sesam. Naast India zijn er nog een tiental andere landen waar voedingsmiddelen met te veel ethyleenoxide vandaan komt gesignaleerd.

De sesamzaadaffaire heeft grote financiële gevolgen. Volgens betrokkenen gaat het om een 'miljardenschade', die alle partijen in de keten op elkaar proberen af te wentelen. Uit de verhalen van betrokkenen waar het FD mee sprak "komt naar voren dat in de hele Europese voedselketen de schakels onderling de schade op elkaar proberen te verhalen. De supermarkt claimt bij de voedselfabrikant. Die claimt bij de sesamzaadhandelaar, die de rekening bij de importeur neerlegt. Die zich op zijn beurt met de moed der wanhoop tot de exporteur in het verre India wendt." Verzekeraars blijken evenmin soelaas te bieden.

Wederuitvoer
Inmiddels is er een klein lichtpuntje aan de horizon. Nederlandse sesamzaadimporteurs, verenigd in de brancheorganisatie Nederlandse Zuidvruchten Vereniging, hebben van de NVWA toestemming gekregen de onderschepte partijen sesamzaad terug te sturen naar India of "weder uit te voeren naar landen als de VS en Canada." Dat kan doordat de VS en Canada 140 keer meer ethyleenoxide in levensmiddelen toestaan dan de EU, volgens advocaat Marijn van Tuijl. Om precies te zijn: de limiet voor ethyleenoxide in sesamzaad in de VS en Canada is 7 mg/kg. En als sesamzaad naar die landen wordt uitgevoerd dat voldoet aan de daar geldende normen, treedt de NVWA niet op. Hoeveel voor Europa verboden sesamzaad inmiddels is doorgevoerd, weet de NVWA niet. Dat hoeven bedrijven immers niet te melden. Op een ander 'trucje' is de NVWA wel alert: mengen van afgekeurd sesamzaad met schone sesam, om alsnog onder de norm te komen, is streng verboden.

Producten waarin het zaad was verwerkt kunnen vaak niet meer worden verhandeld naar bestemmingen buiten de EU. Denk aan sushi, brood, gebak, sauzen, spreads, salades of koekjes. Dergelijke producten brengen volumes met zich mee die vele malen groter zijn dan de vijf en kwart miljoen kilo verontreinigd zaad en moeten allemaal worden vernietigd.

Verspilling
Net als de fipronilaffaire in eieren is de sesamaffaire een zaak waarin de volksgezondheidsrisico grotendeels mag worden verwaarloost. Daarvan getuigen de Amerikaanse en Canadese normen. Dat geldt zeker in gevallen waarin slechts enkele zaadjes in of op producten zijn verwerkt. Niettemin reageren handhavers streng omdat de wet nu eenmaal de wet is, ook al heeft handhaving nodeloze voedselverspilling en ingewikkelde juridische ketenprocedures tot gevolg.

Ethyleenoxide is schadelijk bij inademing en inslikken in omgeving waar het als schoonmaakmiddel wordt gebruikt. Mensen die werkzaam zijn in de medische dienstverlening, de grafische industrie, de chemische industrie en de rubber- en kunststofindustrie lopen potentieel een hoog risico op blootstelling aan ethyleenoxide. Ernstige blootstelling kan leiden tot spontane abortus, genetische schade, zenuwbeschadigingen, verlammingsverschijnselen, spierzwakte en concentratie- en geheugen problemen.
Dit artikel afdrukken