Het is nog altijd een van de grootste raadsels uit de evolutie: waarom kregen zo'n 40.000 jaar geleden onze directe voorouders de overhand en verdwenen de Neanderthalers uit beeld? De Amerikaanse antropologe Pat Shipman heeft een theorie. De moderne mens ging een alliantie aan met de wolf.

Emigranten
De voorouders van de moderne mens ontwikkelden zich vooral in Afrika. Ongeveer 70.000 jaar geleden begonnen ze dat continent te verlaten. 25.000 jaar later kregen ze vaste voet in Europa. Dat continent was al 200.000 jaar bewoond door Neanderthalers. Maar die verdwenen in de loop van een paar duizend jaar.
Wetenschappers wijten dat bijvoorbeeld aan klimaatverandering, of de komst van de moderne mens. Die laatste zou slimmer zijn geweest, beter in staat zich aan te passen en over betere wapens hebben beschikt. Shipman, hoogleraar aan de Pennsylvania State University, gelooft in dat laatste. Zij heeft echter nog een andere optie in zicht: de moderne mens sloot een verbond met de wolf.

Concurrende jagers
In die vroege tijden werd het Europese landschap beheerst door grote vleeseters als mammoeten, neushoorns en bisons. Zowel de Neanderthalers als onze moderne voorouders bejaagden deze dieren met speren en mogelijk pijl en boog. Ze moesten daarbij concurreren met vleeseters, zoals leeuwen, luipaarden, hyena's én wolven. Zodra een beest geveld was moesten de jagers zich deze andere roofdieren van het lijf houden.

Volgens Shipman vonden de moderne mensen daar een oplossing voor. Zij wisten de wolven voor hun eigen karretje te spannen door ze al in een heel vroeg stadium te temmen. De wolven hielpen met het opjagen en vermoeien van de prooi, waardoor de mens zijn energie kon sparen. De jager maakte de prooi dood met zijn wapens, het gevaarlijkste deel van de jacht. Vervolgens deelden wolf en jager de buit; een win-win-situatie.

Mens-hond: 'dodelijke combinatie'
Waar de wolf en de mens in eerste instantie los van elkaar op dezelfde prooien joegen, met gemengde resultaten, domineerde de combinatie mens-wolf als snel de voedselketen in het prehistorische Europa. Ten koste van de Neanderthalers, maar ook leeuwen, mammoeten, hyena's en bisons. "Mensen en jachthonden waren, en zijn, een dodelijke combinatie΅, aldus Shipman in The Guardian.

Het idee is controversieel, omdat het de domesticatie van de wolf tot hond zo ver in het verleden terug plaatst. Tot nu toe is de overheersende theorie dat de mens wolven is gaan temmen en als honden is gaan houden toen hij van jagen-verzamelen overstapte op landbouw, 10.000 jaar geleden. Maar Shipman ziet het verbond mens-wolf al veel eerder beginnen, in de laatste IJstijd. Ze wijst op archeologische vondsten in Siberië en België, waar 33.000 jaar oude fossiele wolfresten zijn gevonden die wijzen op domesticatie. Dat zou af te leiden zijn uit de kortere snuiten, wijdere kaken en dichter op elkaar staande tanden. In de buurt van Neanderthal-nederzettingen zijn nooit wolf of hondachtige fossielen gevonden.

Ook denkt Shipman dat de mens zijn succesvolle alliantie niet tot Europa beperkt heeft. "We namen ze mee naar America en naar de eilanden in de Stille Oceaan. Ze vergemakkelijkten de jacht en hielpen ons voedsel bewaken. Het is een hele sterke alliantie gebleken", besluit Shipman.

Pat Shipmans boek The Invaders. How Humans and Their Dogs Drove Neanderthals to Extinction is zojuist verschenen.

Fotocredits: cover HUP
Dit artikel afdrukken