Het kruis en het ei

faberge ei, gemaakt voor de laatste tsarina van Rusland door goudsmit Fabergé (rond 1900)

Vandaag is het Goede Vrijdag (ja, met hoofdletters). Sinds mijn kindertijd heb ik mij afgevraagd waarom de christenwereld deze dag 'goede' vrijdag noemt; het is immers de dag dat hun heiland aan het kruis werd gespijkerd...Natuurlijk, voor zijn gelovigen steeg hij ten hemel en vergaf ieders zonden tot in lengte van dagen, maar als ik vanmiddag naar de Mattheuspassion luister, in de Broerekerk in Zwolle, dan zal mij bij de aria's en recitativo's rond de kruisiging toch weer de vraag door het hoofd schieten: hoezo 'goede'? Het is de verheerlijking van het afschuwelijke.
Deze site gaat toch over eten? hoor ik jullie bezorgd denken. Ja hoor, geen paniek. Ik begin geen religieuze polemiek, maar het vervolg kan niet zonder deze inleiding Op de avond voor zijn gevangenneming en kruisiging eet Jezus met zijn apostelen/volgelingen, als ik de Bijbel er goed op nalees, lamsvlees, brood en wijn. Later beter bekend als het Laatste Avondmaal. Er zijn misschien nog wat linzen bijgeweest, maar de Joodse spijsregels zijn nogal streng en traditioneel en het was natuurlijk het Joodse Pesach dat Jezus en de zijnen vierden, niet ons Pasen. Op schilderijen van deze gedenkwaardige maaltijd is het vlees meestal ook nog weggelaten, omdat het brood en de wijn verwijzen naar wat later voor de katholieke kerk bekend zou komen te staan als de transsubstantiatie. Dat betekent zoveel dat je onze lieve heer eet als je tijdens de mis een ouwel in je mond stopt en zijn bloed drinkt als je een slokje wijn neemt. Overigens een ritueel dat in talloze oudere religies voorkomt, vooral in de (alleen voor vrouwen toegankelijke!) voorjaarsriten (=vruchtbaarheidsriten) voor de vruchtbaarheidsgod Dionysus.
In de historische context is dit echter een sobere doch heerlijke maaltijd; hij staat wel heel ver weg van onze 'idyllische' Paasbrunches in paasbeste kleren, dinerbuffetten in horecagelegenheden (met speelgelegenheid voor kinderen) en meubelboulevards met koffie en taart voor de tweede Paasdag. Alles ademt eenvoud op die ' donderdag' zullen we maar zeggen. Waarom eten wij, in de christelijke cultuur waarin wij of wij het nu willen of niet, zijn ingebed, nooit dit vredige, eenvoudige maal? Waarom eten wij, eerst en vooral, PAASEIEREN??? Dat komt, lieve lezertjes, omdat onze christelijke cultuur doordrenkt is van voorchristelijke trekjes. Er zijn massa's mensen die denken dat in 33 na Christus het officiele jaar van de dood van Jezus het fenomeen ' godsdienst' begon, maar je kunt beter zeggen dat het christendom een sluitpost bleek te zijn. Goed, met veel succes, maar niet nadat het, om te overleven, talloze oudere religies, filosofisch gedachtengoed en feestdagen in zich heeft opgenomen. Zoals je een walvis wel eens bij Animal Planet een enorme hap water ziet nemen waarna dat tussen de baleinen terugstroomt met achterlating van het plankton (relatie tussen Jonas in de w. en Animal Planet?), zo is het wereldwijde christendom gegroeid dankzij allerlei elementen uit oudere religies, filosofische stromingen en feesten. Al die niet- en voor-christelijke elementen vormen de toeters en bellen van het christelijke geloof. Eerlijk, als Jezus ons Pasen zou zien vieren, zou hij van zijn geloof vallen. ' Heb ik daar nu voor moeten lijden'? Ja, voor Germaanse hazen, die tot paasbodes werden verheven, door het bijna universeel als vruchtbaarheidssymbool erkende EI, dat in Griekenland nog eens rood wordt geverfd omdat die kleur geluk brengt. Kortom, voor ons paascircus, dat teruggaat op vruchtbaarheidsrituelen van Germaanse en Mediterrane religies, waar, een beetje oneerbiedig gezegd, mis/kerk/Mattheuspassion/witte donderdag/stille zaterdag zijn tussengepropt. Op de keper beschouwd is alleen goede vrijdag authentiek christelijk en vernieuwend het ' Vrolijk Pasen' komt uit een hele andere trommel. Alleen de Joodse religie met zijn door de eeuwen onveranderde Pesach komt in zijn eenvoud nog dicht bij dat wat Jezus bezig hield. Maar dat geloof heeft weer geen kruisiging in zijn geloofscanon staan.
Wat een lekker zootje he? maar ja, religie is mensenwerk, dat kun je wel zien. Toen Willibrord en Bonifacius hier in Noord Europa het evangelie kwamen brengen, stonden de Germanen niet te juichen. ' Hé man, we hebben het prima zo, laat ons met rust' hebben ze vast gezegd. Maar ze kwamen terug, met dreiging van hel en verdoemenis als je je niet bekeerde. ' Veel goden is leuker' zei de chef van de stam. ' Veel goden is duivels' zei Willibrord ,waarmee hij één van de eersten was die zijn wil oplegde aan mensen met een bewering ex nihilo, ofwel uit het
niets. Enfin met woord en zwaard (Karel de Grote) zijn ze allemaal dan maar christelijk geworden, maar er kwam wel enig handjeklap bij kijken. ' Nou ja, doe dan maar die doop, maar wij houden onze vruchtbaarheidsfeesten' zei de hoofdman. Dat viel tegen voor die geloofsverondigers, maar ja, beter wat dan niets, want de paus in Rome schreef ook al drie keer per jaar (dat was veel in die tijd) ' schiet het nu al eens op daar in het noorden?' Er was druk op de ketel.
Zo behielden alle culturen van Europa hun gezellige Pasen met vruchtbaarheidshazen voorzien van een buidel met eieren (= zwangere vrouw) of met een mand op de rug. Het eieren zoeken zou terug kunnen gaan op een spel voor de ongehuwde jeugd, waarbij zij elkaar in allerlei situaties - want die eieren liggen goed verstopt - kunnen leren kennen, al dan niet in den vleze. Langs deze lijn zijn de paasbrunches en de meubelboulevards in ons feestelijk gevoel gekomen. En, dankzij muziekgod Bach, de Mattheuspassion. Twee authentieke geesten ontmoeten elkaar over de eeuwen heen.