Heb je in december besloten dat je genoeg alcohol gedronken hebt tijdens de feestdagen en dat je alcohol maar beter even kunt laten staan in het nieuwe jaar? Dat vereist tegenwoordig gelukkig niet meer zoveel zelfdiscipline. Het Bucklertijdperk is voorbij en bierbrouwers investeren veel in de verbetering van alcoholvrij bier. Alcoholvrij bier past inmiddels in precies dezelfde context als alcoholhoudend bier – zonder dat ene element dat je probeert te vermijden: de alcohol. En natuurlijk heet dit ook ‘bier’. Het heeft immers de smaak van alcoholhoudend bier. Je drinkt het op precies dezelfde manier. Het is verkrijgbaar op dezelfde plekken en in precies dezelfde flesjes als ander bier.

Vegetarisch vlees
Is je goede voornemen om het vlees vaker of helemaal te laten staan in het nieuwe jaar? Misschien vanwege het dierenleed dat ermee gepaard gaat, of omdat de vleesindustrie een negatieve impact heeft op het milieu? Geen paniek, ook hiervoor is een goed alternatief. Producenten kunnen inmiddels vlees produceren zonder dat er een dier aan te pas hoeft te komen. Vegetarisch vlees heeft vandaag de dag precies hetzelfde uiterlijk, dezelfde smaak, structuur en zelfs dezelfde voedingswaarde als dierlijk vlees. In de supermarkt ligt het in dezelfde vitrines als die van dierlijk vlees. Je bereidt en eet vegavlees op dezelfde manier als vlees en bij dezelfde gelegenheden als dat je gewend was van dierlijk vlees. Alles blijft dus hetzelfde. Het enige verschil is dat dit vlees niet afkomstig is van een dier. Maar het is net zo ‘vlees’ als een Buckler-opvolger nu bier is, al voelt het nog wat onwennig om het woord nu al zo te gebruiken.

Natuurlijk kun je vraagtekens zetten bij de vergelijking tussen alcoholvrij bier, paardenkracht en vegetarisch vlees. Toch laten deze voorbeelden zien hoe betekenissen van woorden ontstaan, functioneren in contexten en zich weer verder ontwikkelen.

Alcohol heeft een heel andere rol in het dagelijks leven van mensen dan vlees. Bovendien heeft het een andere lading. In het geval van alcohol geldt doorgaans dat je stopt omdat het beter voor je is. De keuze om plantaardig te gaan eten heeft vaak een ethisch en juist sociaal uitgangspunt. Het is beter voor het dier en het milieu, vinden mensen die vlees, eieren en zuivel laten staan. In tegenstelling tot bierbrouwers hebben producenten van vegetarisch vlees misschien dan ook wel een hoger doel voor ogen dan alleen hun eigen product tot een succes maken: zij bouwen aan de toekomst van vlees. Een toekomst met enkel plantaardig vlees welteverstaan.

Betekenisveranderingen
Tot de context van vlees kunnen we bijvoorbeeld de dagelijkse warme maaltijd, de zomerse barbecue, het kerstdiner of die van het eiwitrijke sportdieet rekenen. In al die echte dagelijkse situaties krijgt vlees een betekenis en begrijpen we allemaal wat we bedoelen als we over vlees praten. Het is dus niet zo interessant om te kijken naar wat vlees nu precies betekent of zelfs wat het precies is: de betekenis van woorden ontstaat door de manier waarop mensen ze in het dagelijks leven gebruiken. Dat gebruik breidt betekenissen uit of verandert ze in de loop van de tijd.

Betekenissen ontstaan, verbreden en veranderen door het dagelijks gebruik van woorden
Een voorbeeld van zo’n ingesleten benaming is paardenkracht, pk. Dit woord gebruiken we regelmatig in ons dagelijks als we praten over het vermogen van een werk- of voertuig. We weten allemaal dat er geen paard meer aan te pas komt en dat we hier ook helemaal niet naar verwijzen als we het woord paardenkracht in de mond nemen. Door het gebruik van dit woord in de context van vermogen, komt het aan zijn betekenis.

Bij paardenkracht leek de essentie ervan te zijn dat de kracht van paarden kwam. De betekenis is inmiddels verschoven en paarden hebben niets meer te maken met de huidige betekenis van het woord. Dit alles kon alleen gebeuren doordat mensen het woord gebruiken in de praktijk – daar waar betekenissen tot stand komen. Betekenissen van woorden komen niet tot stand door in het dagelijks leven met je medemens te discussiëren over wat iets ‘is’. Betekenissen ontstaan, verbreden en veranderen door het dagelijks gebruik van woorden – voor conceptuele analyses is hier geen ruimte.

Eet rustig vlees
Zoals de betekenis van het woord paardenkracht verschoven is en niet meer over dieren gaat, zo kan het ook gaan met vlees. Als je mensen vraagt naar wat vlees is – naar een essentie – blijkt de gut feeling vaak wel te zijn dat vlees afkomstig moet zijn van een dier. Echter, in de praktijk en het gebruik, waarin betekenissen ontstaan, weegt dit element van vlees helemaal niet zo zwaar. En áls het in die praktijk meegewogen wordt, is dit vaak in negatieve zin – bijvoorbeeld met de focus op dierenleed.

Dus mocht je na je goede voornemens alweer begonnen zijn met vlees eten, dan weet je nu dat je de draad moeiteloos weer kunt oppakken en door kunt gaan met vlees eten. Met vegetarisch vlees te eten weliswaar, maar je hebt inmiddels begrepen dat er geen verschil is. Toch is het zo dat dierlijk vlees nog de standaard is en een vegetarisch eetpatroon daarop een uitzondering. We gebruiken het woord ‘vlees’ nog niet zoals we ‘paardenkracht’ nu gebruiken. De toevoeging ‘plantaardig’ of ‘vegetarisch’ kan nu nog niet weggelaten worden. Mensen willen weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Over een tijdje zijn we dat vergeten.


Dit artikel afdrukken