Landgoed Kernhem ligt in de gemeente Ede (Gelderse Vallei) en bestaat uit een landhuis, enkele boerderijen, parkbos en een stuk Edese bos. De geschiedenis gaat terug tot in de 14e eeuw. In de 17e eeuw worden enkele boerderijen aangekocht. Een daarvan is de boerderij Engelenhove, dat tot voor kort de naam boerderij Brandrood droeg, naar een oud Nederlands vlees- en melkkoeienras.

Dit is het verhaal van Arjan Schermer, Karina schermer en hun kaasboerderij op Landgoed Kernhem. Ze hebben er vanaf 2016 tot in 2021 geboerd, met melk van hun brandrode koeien. Tot het niet meer ging. Het is een tastbare versie van een verhaal dat op Foodlog, in de vakmedia en niet in de laatste plaats onder boeren zelf, uitgebreid onderwerp van discussie is. Hoogst actueel is de vraag of de kleinschalige landbouw die de burger zegt te waarderen en die beleidsmakers met woorden ondersteunen, markttechnisch wel uitkan.

Ideale plek met grote cultuurhistorische waarde
In 2016 zoeken Arjan en zijn vrouw (in de vijftig) een boerderij om over te nemen. Arjan heeft veehouderij gestudeerd aan de hogeschool en wil nu de praktijk in, na jaren werken in de handel in biologische levensmiddelen. “We verkochten ons huis en namen boerderij Brandrood over, met koeien en al, op het prachtige landgoed Kernhem,” aldus Schermer. De gemeente Ede is eigenaar en verpacht de grond en de boerderij aan het echtpaar.

Hoogst actueel is de vraag of de kleinschalige landbouw die de burger zegt te waarderen en die beleidsmakers met woorden ondersteunen, markttechnisch wel uitkan.
In plaats van 100 koeien melken zoals de gemiddelde melkveehouder in Nederland doet, gaan zij met 18 brandrode koeien kaas maken, op de kleinschalige, ‘natuurinclusieve’ boerderij. Ze gaan biologisch boeren, houden de koeien met hoorns en al en laten de kalfjes bij de moeders. Helemaal maatschappelijk gewenst en met een melkgift per koe die met circa 4.000 liter ver achterblijft bij de te verwachten 10.000+ liter van een koe bij een Nederlandse toekomstboer. “En de gemeente was tevreden, want die wilde dat het bedrijf bleef bestaan”, aldus Schermer. Dat was immers goed voor de cultuurhistorische waarde. Zij willen boeren in harmonie met de omgeving en het bedrijf is uniek, vanwege de oudhollandse brandrode koeien die er lopen. De Schermers gaan gedreven aan het werk en zetten op een gegeven moment hun kaas voor ’t merendeel af in de horeca.

Drie droge zomers en corona
Ze houden er wat geiten en ezels bij en stallen paarden van derden. Het bedrijf is zo kleinschalig en de business case dusdanig, dat er eigenlijk niets fout mag gaan. Maar het gaat wèl fout. Vanaf 2018 zijn er drie droge zomers na elkaar. Schermer: “Een buffer opbouwen voor slechtere tijden lukte daarom niet. De droogte betekende dat de eigen gronden niet genoeg voedingsstoffen meer opbrachten voor de koeien. En biologisch voer aankopen was door de schaarste duur.” In 2020 komt corona daar nog bij. Daarmee komt al snel de verkoop van de kaas aan de horeca te vervallen, 70% van de verkoop.

Een brandrode koe met jong

Schermer zoekt in het voorjaar van 2020 contact met de gemeente en kaart zijn problemen aan. Hij geeft aan dat de rek er inmiddels uit is en wil praten over een mogelijke oplossing. De gemeente kan echter niet zomaar beslissen over steun omdat het een politieke beslissing is. En in Nederland moeten bedrijven als deze zichzelf bedruipen. “Hoe anders is de situatie in bijvoorbeeld Oostenrijk,” zegt Schermer. “Daar steunt de overheid deze kleinschalige bedrijven beter en is bovendien de consument bereid voor lokale ambachtelijke producten een hogere prijs te betalen.” Ook voor het ontwikkelen van nevenactiviteiten biedt de gemeente geen ruimte.

Die reactie kwam hard aan. Veel keus hadden ze echter niet
Het einde in zicht
Natuurlijk, de Schermers boeren biologisch, dat levert wat extra inkomen per kilo kaas op en de reguliere subsidies die elke boer krijgt, ontvangen zij ook. Maar het is niet genoeg om met het kleinschalige bedrijf kapitaal en een bestaan op te bouwen. Arjan en Karina moeten hun bedrijfsvoering aanpassen en kloppen in september 2020 weer bij de gemeente aan. Ze vertellen dat ze willen stoppen met melken en kaas maken. Met een kleinere kudde brandrode zoogkoeien, een groot deel van de landerijen onder agrarisch natuurbeheer en voor een van hen een baan buiten het bedrijf ontstaat er een gezonde nieuwe business case, zeggen ze.
Maar het antwoord van de gemeente is: “Als je stopt met melken, zeggen wij de pacht op.”

Die reactie kwam hard aan. Veel keus hadden ze echter niet. Dus zo geschiedde het dat ze na nog geen vijf jaar op boerderij Brandrood deze prachtige plek weer moesten verlaten. Schermer en zijn vrouw verkopen een aantal dieren aan hobbyhouders en andere liefhebbers en nemen een aantal brandrode koeien mee naar hun huidige verblijf. Hij heeft inmiddels weer een baan, zij zorgt voor de koeien en andere dieren en probeert ze bij begrazingsprojecten in te zetten.

brandroodkaas

Minder dieren op de Veluwe
Bitter zijn Arjan en Karina niet. Zij zijn realistisch genoeg om te zien in welk spanningsveld de gemeente opereert. Al begrijpt hij niet waarom ze per se wilden dat zij de brandrode koeien zouden blijven melken. Dit terwijl de gemeente later de boerderij verpacht aan het bedrijf Remeker uit Lunteren, die op Engelenhove niet gaat melken. Dat doet wel pijn.

Hoe denkt Arjan over de recent opgelaaide discussie om maar helemaal met veehouderij te stoppen op de Veluwe? Hij zegt: “Je kunt de geschiedenis niet zomaar even uitwissen. Boeren hebben een belangrijke rol gehad bij de inrichting van ons landschap. Maar wij geloven echt in grondgebonden veehouderij. Intensieve veehouderij is voor ons geen goede manier om dieren te houden. Dus zeggen wij: er moeten minder dieren komen. Dat zegt de politiek inmiddels ook.”

Arjan vervolgt: “Ik wou dat wij de mogelijkheid hadden om met bijvoorbeeld 50 koeien op 50 hectare te boeren. Graag! Maar op dit moment heb je minstens 100 koeien nodig om rond te komen als je produceert voor de wereldmarkt. Kom daar maar eens uit.”


Over een paar weken deel 2, over wat het bedrijf Remeker op landgoed Kernhem gaat doen en waarom de nieuwe exploitanten denken dat het hen wel gaat lukken op die plek.

Fotocredits: brandrode koeien op Kernhem, foto's Arjan Schermer
Dit artikel afdrukken