4 min
Onze omgang met het microbiologische leven is problematisch. We zijn bezig ons eigen microbioom uit te roeien met slechte voeding en antibiotica. Toch zijn we ook hardleers als het om hygiëne in de keuken gaat. Niet de kip wassen, maar wel de kruidenpotjes.
Het is mondiaal gezien misschien niet de beste tijd om weer de aandacht te vragen, maar daar trekt het microbiële leven op aarde zich niets van aan. Bij het woord ‘uitroeiing’ denk je dezer dagen niet meteen aan wat er gaande is in je eigen buikholte. Een titel als The Invisible Extinction krijgt onbedoeld een hardere bijklank.
In de documentaire met die titel geven twee Amerikaanse vooraanstaande microbioomonderzoekers, Martin Blaser en (echtgenoot) Gloria Dominguez-Bello, een niet mis te verstane waarschuwing af: het menselijk microbioom wordt met uitroeiing bedreigd. De film is online te huren.
Martin Blaser is de auteur van de bestseller Missing Microbes uit 2014. Toen het verscheen in Nederlandse vertaling was de urgentie van het boek misschien nog niet helemaal tot de uitgever en de vertaler doorgedrongen, want hier verscheen het lieflijk als De beestjes in ons – het belang van bacteriën. Niettemin is de uitgave zeer aanbevolen.
Kruistocht
Blaser begon in 2002 met wat hij noemt zijn ‘kruistocht’ tegen het verslechteren van ons (darm)microbioom, de afname van de diversiteit aan functioneel microbieel leven. De parallel met wat er op aarde gebeurt is niet willekeurig gekozen. “Het is als het zien gebeuren van de klimaatverandering vijftig jaar geleden,” zegt Blaser in een zoominterview naar aanleiding van de documentaire. “Toen riep een enkeling dat er zich een ‘broeikaseffect’ voordeed, maar het duurde veel te lang voordat er serieuze actie werd ondernomen”. Blaser vreest hetzelfde voor het microbioom, al is er in de afgelopen twintig jaar wel veel onderzoek op gang gekomen.
“Er zijn twee dingen duidelijk geworden. Het eerste is dat we veel van de diversiteit zijn kwijtgeraakt en het tweede is dat er daardoor ziekten ontstaan.” Astma, hart- en vaatziekten, obesitas, kanker, auto-immuunziektes zoals diabetes type 1 worden alle in verband gebracht met verlies aan functie van het microbioom. Het cynische is dat de kennis daarover gelijk opgaat met de geconstateerde verslechtering in die twintig jaar.
Maar er is hoop, zegt Blaser. Er wordt veel onderzoek gedaan dat tot doel heeft het microbioom te beschermen, onder meer in het kankeronderzoek. Maar ook in de dagelijkse praktijk is er meer aandacht voor voeding (probiotica, vezels, onbewerkte voeding) en andere leefstijlinterventies (minder antibiotica) die het bacteriebestand op peil moeten houden.
De alarmistische toon van Blaser en collega-wetenschappers is kortom niet onopgemerkt gebleven. Maar het imagoprobleem is dat de uitroeiing ‘onzichtbaar’ is. Onze omgang met de microbiologische wereld is op zijn zachtst gezegd onprettig. Als je achterom kijkt in de wc-pot geeft wat wel zichtbaar is geworden niet veel aanleiding om enthousiast te zijn voor het behoud van de biodiversiteit in de buik. Datzelfde geldt voor de microbiologische bedreigingen van buitenaf. Door de verzwakking van het microbioom, met de effecten daarvan op het immuunsysteem, zijn de kansen op infecties door alle mogelijke pathogenen (in theorie) alleen maar toegenomen.
Maar gelukkig leven we in de Nederlandse westerse wereld in een hygiënische omgeving. Met stromend water, koelkasten, regels voor voedselveiligheid, controle op streetfood op Koningsdag en natuurlijk het NVWA.
Wie veilig wil leven, doet er goed aan zich te abonneren op de berichtendienst van die voedselwaakhond. Zodat je op tijd te horen krijgt dat er stukjes hard plastic in de glutenvrije koek van Peijnenburg met streepjescode 8710397281556 zitten.
Doen zich in Nederland eigenlijk veel gevallen voor van ernstige voedselvergiftiging door bedorven etenswaren? De laatste cijfers: “In 2020 zijn 559 uitbraken met 1907 zieken gemeld,” aldus het RIVM op basis van meldingen van het NVWA. Arme mensen, de hele dag op de plee. Maar natuurlijk statistisch verwaarloosbaar.
Een tè hygiënische omgeving is ook weer niet goed, want viezigheid helpt de opbouw van een goed afweersysteem van kinderen. Daarom zijn op straat spelen, huisdieren hebben, en boerderij-crèches een heel goed idee.
Het blijft oppassen geblazen, want het gevaar loert waar je het niet verwacht. Fameus is het Wageningse onderzoek uit 2003 en het proefschrift dat dat opleverde van Harsi Dewantari Kusumaningrum, Behaviour and cross-contamination of pathogenic bacteria in household kitchens – relevance to exposure assessment. De (Indonesische) promovenda rekende precies voor welke ziekmakende bacteriën en hoeveel daarvan op keukendoekjes zitten en hoe lang ze blijven leven. Ook op gladde RVS-werkbladen waarvan je denkt ze goed te hebben schoongemaakt. Kruisbesmetting is onzichtbaar, maar hardnekkig.
De drie belangrijkste ziekteverwekkers, campylobacter, salmonella en staphylococcus, groeien goed in vochtige keukendoekjes, die wij rustig twee weken gebruiken zonder ze grondig te wassen. Je kan beter uit de wc-pot eten dan van je aanrecht, was de teneur van de commotie destijds.
We zijn hardleers, de waarschuwende woorden keren telkens terug. Van achter naar voren: was je handen en het keukengerei goed na gebruik; bak vlees, vis en kip rondom goed heet en bak gemalen vlees door en door gaar; snij vlees op een aparte plank; was kip niet, je verspreidt de bacteriën alleen maar; hou alles onder zeven graden gekoeld; gebruik schone doekjes of keukenpapier; was doekjes heet, alleen schoonspoelen onder de kraan helpt niet.
Kruidenpotjes
Maar daar zijn we er nog niet mee. De Washington Post schrijft over een culinair fenomeen met nare bijwerkingen: TikTok recepten. Veel jongeren halen hun inspiratie voor (soms heel rare) gerechten van TikTok of andere short platform social media. Maar daarin wordt vanwege de korte lengte van de tekstjes meestal verzuimd te melden hoe met rauwe producten om te gaan. Dat gebeurt overigens ook vaak niet in kookprogramma’s en in kookboeken.
De online-nieuwsdienst Food Safety News bericht over een verontrustend onderzoek onder studenten uit het Verenigd Koninkrijk. Die maken er echt een zooitje van. Eten niet in de koelkast of vriezer bewaren, maar soms in de slaapkamer. Wat er in de koelkast zit is vaak (driekwart!) over datum. De helft spoelt nog steeds de kip af. Meer dan de helft wast de handen niet na contact met vlees ed. Gemeenschappelijke keukens zijn notoire besmettingshaarden, dat zal iedereen die in een studentenhuis heeft gewoond kunnen bevestigen.
Dan nog een laatste tip: maak geregeld uw kruidenpotjes, zoutvaatjes en pepermolens schoon. Kruisbesmetting!
Dit artikel afdrukken
In de documentaire met die titel geven twee Amerikaanse vooraanstaande microbioomonderzoekers, Martin Blaser en (echtgenoot) Gloria Dominguez-Bello, een niet mis te verstane waarschuwing af: het menselijk microbioom wordt met uitroeiing bedreigd. De film is online te huren.
Martin Blaser is de auteur van de bestseller Missing Microbes uit 2014. Toen het verscheen in Nederlandse vertaling was de urgentie van het boek misschien nog niet helemaal tot de uitgever en de vertaler doorgedrongen, want hier verscheen het lieflijk als De beestjes in ons – het belang van bacteriën. Niettemin is de uitgave zeer aanbevolen.
Kruistocht
Blaser begon in 2002 met wat hij noemt zijn ‘kruistocht’ tegen het verslechteren van ons (darm)microbioom, de afname van de diversiteit aan functioneel microbieel leven. De parallel met wat er op aarde gebeurt is niet willekeurig gekozen. “Het is als het zien gebeuren van de klimaatverandering vijftig jaar geleden,” zegt Blaser in een zoominterview naar aanleiding van de documentaire. “Toen riep een enkeling dat er zich een ‘broeikaseffect’ voordeed, maar het duurde veel te lang voordat er serieuze actie werd ondernomen”. Blaser vreest hetzelfde voor het microbioom, al is er in de afgelopen twintig jaar wel veel onderzoek op gang gekomen.
“Er zijn twee dingen duidelijk geworden. Het eerste is dat we veel van de diversiteit zijn kwijtgeraakt en het tweede is dat er daardoor ziekten ontstaan.” Astma, hart- en vaatziekten, obesitas, kanker, auto-immuunziektes zoals diabetes type 1 worden alle in verband gebracht met verlies aan functie van het microbioom. Het cynische is dat de kennis daarover gelijk opgaat met de geconstateerde verslechtering in die twintig jaar.
Maar er is hoop, zegt Blaser. Er wordt veel onderzoek gedaan dat tot doel heeft het microbioom te beschermen, onder meer in het kankeronderzoek. Maar ook in de dagelijkse praktijk is er meer aandacht voor voeding (probiotica, vezels, onbewerkte voeding) en andere leefstijlinterventies (minder antibiotica) die het bacteriebestand op peil moeten houden.
Wie veilig wil leven, doet er goed aan zich te abonneren op de berichtendienst van voedselwaakhond NVWABoerderij-crèches
De alarmistische toon van Blaser en collega-wetenschappers is kortom niet onopgemerkt gebleven. Maar het imagoprobleem is dat de uitroeiing ‘onzichtbaar’ is. Onze omgang met de microbiologische wereld is op zijn zachtst gezegd onprettig. Als je achterom kijkt in de wc-pot geeft wat wel zichtbaar is geworden niet veel aanleiding om enthousiast te zijn voor het behoud van de biodiversiteit in de buik. Datzelfde geldt voor de microbiologische bedreigingen van buitenaf. Door de verzwakking van het microbioom, met de effecten daarvan op het immuunsysteem, zijn de kansen op infecties door alle mogelijke pathogenen (in theorie) alleen maar toegenomen.
Maar gelukkig leven we in de Nederlandse westerse wereld in een hygiënische omgeving. Met stromend water, koelkasten, regels voor voedselveiligheid, controle op streetfood op Koningsdag en natuurlijk het NVWA.
Wie veilig wil leven, doet er goed aan zich te abonneren op de berichtendienst van die voedselwaakhond. Zodat je op tijd te horen krijgt dat er stukjes hard plastic in de glutenvrije koek van Peijnenburg met streepjescode 8710397281556 zitten.
Doen zich in Nederland eigenlijk veel gevallen voor van ernstige voedselvergiftiging door bedorven etenswaren? De laatste cijfers: “In 2020 zijn 559 uitbraken met 1907 zieken gemeld,” aldus het RIVM op basis van meldingen van het NVWA. Arme mensen, de hele dag op de plee. Maar natuurlijk statistisch verwaarloosbaar.
Een tè hygiënische omgeving is ook weer niet goed, want viezigheid helpt de opbouw van een goed afweersysteem van kinderen. Daarom zijn op straat spelen, huisdieren hebben, en boerderij-crèches een heel goed idee.
De Washington Post schrijft over een culinair fenomeen met nare bijwerkingen: TikTok recepten. Daarin wordt vanwege de korte lengte van de tekstjes meestal verzuimd te melden hoe met rauwe producten om te gaan. Dat gebeurt overigens ook vaak niet in kookprogramma’s en in kookboekenHardnekkig
Het blijft oppassen geblazen, want het gevaar loert waar je het niet verwacht. Fameus is het Wageningse onderzoek uit 2003 en het proefschrift dat dat opleverde van Harsi Dewantari Kusumaningrum, Behaviour and cross-contamination of pathogenic bacteria in household kitchens – relevance to exposure assessment. De (Indonesische) promovenda rekende precies voor welke ziekmakende bacteriën en hoeveel daarvan op keukendoekjes zitten en hoe lang ze blijven leven. Ook op gladde RVS-werkbladen waarvan je denkt ze goed te hebben schoongemaakt. Kruisbesmetting is onzichtbaar, maar hardnekkig.
De drie belangrijkste ziekteverwekkers, campylobacter, salmonella en staphylococcus, groeien goed in vochtige keukendoekjes, die wij rustig twee weken gebruiken zonder ze grondig te wassen. Je kan beter uit de wc-pot eten dan van je aanrecht, was de teneur van de commotie destijds.
We zijn hardleers, de waarschuwende woorden keren telkens terug. Van achter naar voren: was je handen en het keukengerei goed na gebruik; bak vlees, vis en kip rondom goed heet en bak gemalen vlees door en door gaar; snij vlees op een aparte plank; was kip niet, je verspreidt de bacteriën alleen maar; hou alles onder zeven graden gekoeld; gebruik schone doekjes of keukenpapier; was doekjes heet, alleen schoonspoelen onder de kraan helpt niet.
Kruidenpotjes
Maar daar zijn we er nog niet mee. De Washington Post schrijft over een culinair fenomeen met nare bijwerkingen: TikTok recepten. Veel jongeren halen hun inspiratie voor (soms heel rare) gerechten van TikTok of andere short platform social media. Maar daarin wordt vanwege de korte lengte van de tekstjes meestal verzuimd te melden hoe met rauwe producten om te gaan. Dat gebeurt overigens ook vaak niet in kookprogramma’s en in kookboeken.
De online-nieuwsdienst Food Safety News bericht over een verontrustend onderzoek onder studenten uit het Verenigd Koninkrijk. Die maken er echt een zooitje van. Eten niet in de koelkast of vriezer bewaren, maar soms in de slaapkamer. Wat er in de koelkast zit is vaak (driekwart!) over datum. De helft spoelt nog steeds de kip af. Meer dan de helft wast de handen niet na contact met vlees ed. Gemeenschappelijke keukens zijn notoire besmettingshaarden, dat zal iedereen die in een studentenhuis heeft gewoond kunnen bevestigen.
Dan nog een laatste tip: maak geregeld uw kruidenpotjes, zoutvaatjes en pepermolens schoon. Kruisbesmetting!
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Die lage doses antimicrobiële groeibevorderaars/voerbespaarders in veevoer zijn in de EU inderdaad al sinds 2006 verboden.
De relatie tussen obesitas en microbioomsamenstelling is fascinerend, zie ook hier. Maar toch lijken 'poeptransplantaties' nog niet op korte termijn een remedie te zijn tegen zwaarlijvigheid. Bij hardnekkige Clostridium difficile infecties wordt dit, geloof ik, al wel toegepast.
Om de methaanemissie door herkauwers te reduceren worden pogingen ondernomen om het pensmicrobioom te veranderen, zodat er minder methaan gevormd wordt. Met wisselend succes: vaak lijkt dit wel even goed te werken, maar na enige tijd herstelt het oorspronkelijke microbioom zich dan weer. De wisselwerkingen tussen microbioom en gastheer (en voer / voedselpatroon, en immuunsysteem) zijn toch altijd weer ingewikkelder dan we denken.
Een paar opmerkingen nog:
- Wouter, #8 , ook witvis wordt vers aangevoerd, er is geen wetgeving die zegt dat het diepgevroren moet zijn. Dat geldt sinds 1969 wel voor alle haring, omdat veel daarvan rauw gegeten wordt. Dat geeft een (zeer gering) risico op de anisakis/haringworm. De verplichting om haring diep te vriezen bleek een blessing in disguise: nu eten we het hele jaar door licht gezouten, licht gefermenteerde maatjesharing. Ik heb mij voor mijn haringboek verdiept in de microben in en om de haring (en iets ontdekt over de rijping dat tot dan toe niet bekend was). Een belangrijk verschil tussen het vlees van poikilotherme dieren als vissen en homeotherme dieren zoals koeien is de temperatuur waarop de bacteriegroei (exponentieel) toeneemt. Bij vissen uit koud water ligt dan ongeveer bij 7 graden. Smeltend ijs is 0 graden en als de zogeheten koudeketen niet doorbroken wordt (gekoelde snijplanken) dan is de verwerking van verse vis veilig.
- Pieter, #7 , je schrijft dat je uit je slof schiet, maar ik lees toch vooral dat je instemt met mijn stuk. Gelukkig maar, want jij bent de expert. De aanleiding om erover te schrijven was de berichtgeving over de vieze kruidenpotjes. Ik moet dan denken aan het propere kruidenrekje van mijn moeder, je kent ze wel.
- Ellen-Maureen #11 , de zorgen om het verslechteren van het darmmicrobioom zijn toch wel vrij algemeen. Veel ziektes worden, zoals ik ook schrijf, in verband gebracht met een mindere werking van het immuunsysteem ten gevolge van een geringere diversiteit aan darmbacteriën. En het herstel gaat moeizaam en hang sterk af van de voeding. We eten te weinig plantaardige, nutriënt- en vezelrijke voeding, en te veel (sterk) bewerkte. Daarover is onder deskundigen wel consensus zo langzamerhand.
- Carolien, #12 , Blaser heeft het in zijn boek inderdaad over de voorheen gebruikelijke praktijk in de VS om dieren lage doses antibiotica te geven om de groei te bevorderen. Ook al is dat sterk teruggedrongen (in Europa geheel verboden meen ik), dan nog blijven de effecten van vroegere consumptie nawerken, lees ik hier en daar. En of het microbioom na de vorming in de jonge jaren echt zo stabiel blijft bij volwassenen is zeer de vraag. Obese personen hebben bijvoorbeeld veel meer van bepaalde soorten dan slanke. Dat is al een tijdje bekend. En verder zijn de verschillen tussen personen vaak groot, (ook in gezinnen), onafhankelijk van de voeding (die dan hetzelfde is).
Goede vragen, Ellen-Maureen!
Martin Blaser is een Amerikaan en zijn zorgen gelden waarschijnlijk vooral voor de Verenigde Staten. Daar worden antibiotica voor mens en dier ruimhartiger voorgeschreven en kwistiger gebruikt dan in Europa (denk ik).
Zelf denk ik dat aandacht voor de opbouw van een gezond microbioom vooral in de vroege jeugd nodig is. Een baby komt al tijdens de geboorte in contact met bacteriën in het geboortekanaal, op de huid en in de ontlasting van de moeder. Dan begint de kolonisatie van het maagdarmkanaal met 'gezonde' bacteriën (aangenomen dat de moeder een gezond, evenwichtig en divers microbioom heeft).
Terughoudend omgaan met antibiotica bij baby's lijkt me dus wel een goed idee. En jonge kinderen buiten laten spelen.
Als je darmen eenmaal bevolkt zijn met een diverse bacteriepopulatie dan is die wel redelijk stabiel. Een antibioticakuur (of eten met iets te weinig vezels) doet dan niet meer veel kwaad.
Na het lezen van de intro ben ik eigenlijk wel benieuwd wat nu de oorzaak is van het vermeende uitsterven van ons microbioom.
Dat antibiotica een aanslag doet op het microbioom daar kan ik mij wat bij voorstellen.
Welke slechte voeding het microbioom elimineert, blijft voor mij gissen.
Is dat bijvoorbeeld teveel suiker waar bepaalde bacteriën goed op groeien en daardoor de overhand krijgen?
Te weinig variatie in het dieet, waardoor het microbioom automatisch ook minder divers wordt?
Teveel alcohol (anti-bacterieel)?
Op de achterflap van het boek over de kleine beestjes van Blaser wordt afgevraagd of we wellicht 'te veel antibiotica binnen krijgen via dierlijke producten zoals vlees, kaas, eieren en melk’
Gezien de wetgeving vraag ik mij af hoe antibiotica via vlees en zuivel in de voedselketen terecht zou kunnen komen. Zijn de wachttijden bij antibioticagebruik die bijvoorbeeld de zuivelsector hanteert niet toereikend? Afhankelijk van het gebruikte antibioticum mag de melk van een behandelde koe een aantal dagen tot een aantal weken na de laatste behandeling niet geleverd worden aan de fabriek.
Sjoemelen gaat niet want ook de melk die wordt opgehaald door de zuivelfabriek wordt bemonsterd en getest op aanwezigheid van antibiotica. Boetes zijn hoog en het risico dat bijvoorbeeld het productieproces van yoghurt door aanwezigheid van antibiotica wordt verstoord en mislukt is groot.
Stel dat het toch zo is dat we via consumptie van vlees en zuivel antibiotica tot ons krijgen, is er dan ook een verbetering van het microbioom te zien de laatste jaren?
Sinds 2006 is er een volledig EU-verbod om antibiotica als groeibevorderaar aan diervoeders toe te voegen en tussen 2009 en 2020 is het gebruik van antibiotica in de veehouderij met bijna 70% gedaald (bron: clo).
#4 Huib: ik spoel vis idd ook af, maar dan eigenlijk alleen als het in de vriezer heeft gestaan en ontdooit omdat het dan erg nat is en er meer een 'luchtje' aan zit dan wanneer ik het in de koelkast laat staan tot bereiding.
#7 Pieter: mijn echtgenoot en ik zijn nog nooit ziek geworden van voedsel en dus ook niet van die gele doekjes op het aanrecht waar wij alleen de tafel en het aanrecht mee afdoen nadat we het met heet water uitspoelen en zo nu en dan het gasstel met een sopje en het doekje. En ja, vaak liggen die hier ook wat langer dan de bedoeling is, ik ruik er altijd aan en zodra het begint te stinken gaat het de was in, maar soms vergeat ik het dan en ligt het toch nog even langer. Zo gaat het al sinds ik klein was bij mijn ouders. Denk dat als je verder gezond(genoeg) eet/leeft daar toch ook wel een fikse afweer mee opbouwt, te schoon zijn is ook helemaal niet goed. Kinderen moeten ook lekker in de modder spelen, vuil worden, met elkaar snoepjes delen enz om afweer op te bouwen.
Maar wat maken de meeste mensen er nog meer mee schoon dat ze enorm vol zitten met van alles en nog wat?