4 min
Obesitas is een ziekte, een leefstijlaandoening, een product van de moderne samenleving en een uitdaging voor de volksgezondheid. Het gaat verder dan een hoog getal op de weegschaal of een kritische BMI. De complexiteit maakt het onvermijdelijk om obesitas vanuit verschillende invalshoeken te benaderen.
Obesitas groeit wereldwijd explosief, en ook Nederland blijft niet achter. De afgelopen veertig jaar is het aantal mensen met ernstig overgewicht verdrievoudigd. Meer dan 2,5 miljoen Nederlanders zijn obees, en de cijfers stijgen ondanks alle voorlichtingscampagnes.
In medische kringen wordt obesitas doorgaans als ziekte gedefinieerd vanwege de ingrijpende fysieke veranderingen. Deze veranderingen zetten een kettingreactie in gang die de gezondheid van het hele lichaam aantast. Vetcellen zwellen op en beginnen signalen af te geven die ontstekingen veroorzaken. Deze ontstekingen verstoren de werking van insuline, het hormoon dat de bloedsuiker reguleert, wat kan leiden tot insulineresistentie. Door een verhoogde bloedsuikerspiegel kan diabetes zich ontwikkelen. Vet hoopt zich op rond organen zoals de lever en alvleesklier, wat hun functie belemmert. Het hart moet harder werken om het bloed rond te pompen, met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Bovendien wordt de ademhaling zwaarder en slijten gewrichten door de klappen die knieën en heupen door de extra kilo’s moeten opvangen.
De geschiedenis van obesitas
De geschiedenis van obesitas laat zien hoe onze ideeën over overgewicht zijn veranderd. Vroeger was een vol lichaam een teken van welvaart en een goede gezondheid. In tijden van voedseltekorten was overgewicht een teken van succes en overvloed, vooral bij de elite.
Na de Tweede Wereldoorlog werd voedsel overvloedig beschikbaar. Met de toenemende welvaart en de opkomst van bewerkt voedsel groeide obesitas uit tot een gezondheidsprobleem. Onderzoekers zoals de invloedrijke Ancel Keys begonnen verbanden te leggen tussen voeding en ziekten. Pas later werd BMI geaccepteerd als risicofactor. Rond de jaren 60 werd vet als grootste boosdoener aangewezen, wat leidde tot een golf van vetarme producten op de markt. Jaren later bleek dat de focus op vetarm niet het gewenste resultaat opleverde. Koolhydraten waren de nieuwe boosdoener, en er volgde een opmars van light-producten.
De moderne voedselomgeving
Het idee dat obesitas simpelweg op te lossen is met minder eten en meer bewegen verdoezelt de complexiteit van de moderne voedselomgeving. Bewerkt gemaksvoedsel, vaak rijk aan suiker, zout en vet, is overal beschikbaar: van supermarkten en tankstations tot kantoren, sportkantines en openbaarvervoerstations. De voedingsindustrie besteedt miljarden aan marketing om consumenten, waaronder kinderen, aan te moedigen hun producten te kopen en te eten. De overvloed en constante beschikbaarheid van energierijk voedsel belasten ons lichaam en maken het voor veel mensen moeilijk om hun gewicht te beheersen. Obesitas is een symptoom van een samenleving waarin voeding niet alleen draait om honger stillen, maar ook om het maximale uit elke hap te halen – vaak met ongezonde gevolgen.
Een hersenziekte
Terwijl we het probleem steeds in voeding zoeken, ontdekten onderzoekers dat obesitas vooral in het brein zit. Het gaat om diepgewortelde veranderingen in de hersenen die eetgedrag en gewichtsbeheersing beïnvloeden. Wie obees is, heeft hersenen die anders reageren op eetprikkels. Beloningscentra in de hersenen reageren actiever, terwijl signalen die aangeven dat je vol zit, verzwakt kunnen raken. Dat kan leiden tot een bijna dwangmatige behoefte aan eten, zelfs als het lichaam geen energie nodig heeft. Daarnaast beïnvloeden hormonen, zoals leptine en insuline, het honger- en verzadigingsgevoel. Bij obesitas raken deze hormoonsignalen verstoord, wat de hersenen minder gevoelig maakt voor het gevoel van verzadiging. Deze veranderingen in de hersenen maken het moeilijk om eetgewoonten te doorbreken. Bovendien kunnen stress, depressie en angst het eetgedrag sterk beïnvloeden. Bij depressie raken hormonen zoals cortisol uit balans, waardoor de drang naar calorierijk voedsel toeneemt. Om negatieve gevoelens te dempen, gaan we extra eten – vaak calorierijk voedsel. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van overeten, schuldgevoel en verdere gewichtstoename.
Mentale last
Bovenop fysieke klachten betekent obesitas een zware mentale last. De definitie van obesitas speelt een rol in het zelfbeeld en welzijn van mensen. Mensen met overgewicht krijgen vaak te maken met vooroordelen en stigmatiserende opmerkingen over hun gewicht, waardoor zij vaker een laag zelfbeeld ontwikkelen. Schaamte zet de relatie met voeding en hun lichaam verder onder druk.
Het gesprek over obesitas
Ooit dachten we dat obesitas het gevolg is van meer calorieën binnenkrijgen dan weer verbranden door beweging. Inmiddels weten we dat het een maatschappelijk vraagstuk is. Nederland probeert op meerdere fronten overgewicht terug te dringen. Het Nationaal Preventieakkoord is een initiatief van de overheid om een gezondere leefstijl te stimuleren. Afspraken tussen de overheid, zorgsector, maatschappelijke organisaties en bedrijven moeten supermarkten, scholen en sportverenigingen aanmoedigen om gezondere keuzes aan te bieden. Maatregelen moeten ervoor zorgen dat de levensmiddelenfabrikanten minder zout, suiker en vetten in hun producten gebruiken. Ruimtelijke ordening moet de leefomgeving zo inrichten dat er ruimte ontstaat voor meer sport en spel en minder voor verleidingen die de hele dag roepen 'eet en drink'.
Dit artikel afdrukken
In medische kringen wordt obesitas doorgaans als ziekte gedefinieerd vanwege de ingrijpende fysieke veranderingen. Deze veranderingen zetten een kettingreactie in gang die de gezondheid van het hele lichaam aantast. Vetcellen zwellen op en beginnen signalen af te geven die ontstekingen veroorzaken. Deze ontstekingen verstoren de werking van insuline, het hormoon dat de bloedsuiker reguleert, wat kan leiden tot insulineresistentie. Door een verhoogde bloedsuikerspiegel kan diabetes zich ontwikkelen. Vet hoopt zich op rond organen zoals de lever en alvleesklier, wat hun functie belemmert. Het hart moet harder werken om het bloed rond te pompen, met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten. Bovendien wordt de ademhaling zwaarder en slijten gewrichten door de klappen die knieën en heupen door de extra kilo’s moeten opvangen.
De geschiedenis van obesitas
De geschiedenis van obesitas laat zien hoe onze ideeën over overgewicht zijn veranderd. Vroeger was een vol lichaam een teken van welvaart en een goede gezondheid. In tijden van voedseltekorten was overgewicht een teken van succes en overvloed, vooral bij de elite.
Na de Tweede Wereldoorlog werd voedsel overvloedig beschikbaar. Met de toenemende welvaart en de opkomst van bewerkt voedsel groeide obesitas uit tot een gezondheidsprobleem. Onderzoekers zoals de invloedrijke Ancel Keys begonnen verbanden te leggen tussen voeding en ziekten. Pas later werd BMI geaccepteerd als risicofactor. Rond de jaren 60 werd vet als grootste boosdoener aangewezen, wat leidde tot een golf van vetarme producten op de markt. Jaren later bleek dat de focus op vetarm niet het gewenste resultaat opleverde. Koolhydraten waren de nieuwe boosdoener, en er volgde een opmars van light-producten.
Het idee dat obesitas simpelweg op te lossen is met minder eten en meer bewegen, doet geen recht aan de realiteit van onze moderne voedselomgeving
De moderne voedselomgeving
Het idee dat obesitas simpelweg op te lossen is met minder eten en meer bewegen verdoezelt de complexiteit van de moderne voedselomgeving. Bewerkt gemaksvoedsel, vaak rijk aan suiker, zout en vet, is overal beschikbaar: van supermarkten en tankstations tot kantoren, sportkantines en openbaarvervoerstations. De voedingsindustrie besteedt miljarden aan marketing om consumenten, waaronder kinderen, aan te moedigen hun producten te kopen en te eten. De overvloed en constante beschikbaarheid van energierijk voedsel belasten ons lichaam en maken het voor veel mensen moeilijk om hun gewicht te beheersen. Obesitas is een symptoom van een samenleving waarin voeding niet alleen draait om honger stillen, maar ook om het maximale uit elke hap te halen – vaak met ongezonde gevolgen.
Een hersenziekte
Terwijl we het probleem steeds in voeding zoeken, ontdekten onderzoekers dat obesitas vooral in het brein zit. Het gaat om diepgewortelde veranderingen in de hersenen die eetgedrag en gewichtsbeheersing beïnvloeden. Wie obees is, heeft hersenen die anders reageren op eetprikkels. Beloningscentra in de hersenen reageren actiever, terwijl signalen die aangeven dat je vol zit, verzwakt kunnen raken. Dat kan leiden tot een bijna dwangmatige behoefte aan eten, zelfs als het lichaam geen energie nodig heeft. Daarnaast beïnvloeden hormonen, zoals leptine en insuline, het honger- en verzadigingsgevoel. Bij obesitas raken deze hormoonsignalen verstoord, wat de hersenen minder gevoelig maakt voor het gevoel van verzadiging. Deze veranderingen in de hersenen maken het moeilijk om eetgewoonten te doorbreken. Bovendien kunnen stress, depressie en angst het eetgedrag sterk beïnvloeden. Bij depressie raken hormonen zoals cortisol uit balans, waardoor de drang naar calorierijk voedsel toeneemt. Om negatieve gevoelens te dempen, gaan we extra eten – vaak calorierijk voedsel. Zo ontstaat een vicieuze cirkel van overeten, schuldgevoel en verdere gewichtstoename.
Mentale last
Bovenop fysieke klachten betekent obesitas een zware mentale last. De definitie van obesitas speelt een rol in het zelfbeeld en welzijn van mensen. Mensen met overgewicht krijgen vaak te maken met vooroordelen en stigmatiserende opmerkingen over hun gewicht, waardoor zij vaker een laag zelfbeeld ontwikkelen. Schaamte zet de relatie met voeding en hun lichaam verder onder druk.
Het gesprek over obesitas
Ooit dachten we dat obesitas het gevolg is van meer calorieën binnenkrijgen dan weer verbranden door beweging. Inmiddels weten we dat het een maatschappelijk vraagstuk is. Nederland probeert op meerdere fronten overgewicht terug te dringen. Het Nationaal Preventieakkoord is een initiatief van de overheid om een gezondere leefstijl te stimuleren. Afspraken tussen de overheid, zorgsector, maatschappelijke organisaties en bedrijven moeten supermarkten, scholen en sportverenigingen aanmoedigen om gezondere keuzes aan te bieden. Maatregelen moeten ervoor zorgen dat de levensmiddelenfabrikanten minder zout, suiker en vetten in hun producten gebruiken. Ruimtelijke ordening moet de leefomgeving zo inrichten dat er ruimte ontstaat voor meer sport en spel en minder voor verleidingen die de hele dag roepen 'eet en drink'.
Het is meer dan een sommetje van gegeten en verbrande calorieënWaar de één zich focust op preventie via voeding en beweging, ziet een ander mogelijkheden in medicijnen en behandelingen. Sommige experts benadrukken de maatschappelijke kosten van obesitas, terwijl anderen het zien als een vraagstuk van persoonlijke vrijheid versus betutteling. Een bredere blik op obesitas kan helpen om het stigma te doorbreken en ruimte te bieden voor begrip en nuance. Wat voor de één een keuze lijkt, voelt voor de ander als een situatie buiten de eigen controle. Wie dieper kijkt, ziet hoe genetische aanleg, leefstijl, omgeving, hormonen, sociale en economische factoren en maatschappelijke normen obesitas beïnvloeden. Het is meer dan een sommetje van gegeten en verbrande calorieën. In deze nieuwe Wat is ..?-serie van Foodlog belichten we obesitas van alle kanten om te ontdekken welk perspectief al die factoren kan verbinden.
In Wat is ...? gaan we met bekende en minder bekende mensen op zoek naar wat hen motiveert om te ontdekken of we elkaar van daaruit weer kunnen vinden. Waarom we dat doen lees je in De ontdekking van de ander. Bekijk het overzicht van de serie Wat is obesitas?
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
Mooi overzicht! In de basis is obesitas denk ik wel een probleem van een langdurig positieve energiebalans. De meer complexe, en interessantere, vraag is hoe het komt dat zo veel mensen een langdurig positieve energiebalans hebben waardoor ze obesitas ontwikkelen. Inderdaad speelt onze omgeving een grote rol (100 jaar geleden kwam obesitas veel minder voor, en ook in Japan - waar leefomgeving heel gezond is - komt obesitas heel beperkt voor).
Waarop is het stuk over beloningssysteem gebaseerd? Wetenschappelijk bewijs dat het beloningssysteem van mensen met obesitas overactief zou zijn is op zijn best erg 'mixed' te noemen. Ziauddeen en collega's schreven dat goed op: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22414944/. Recentere reviews hebben dezelfde boodschap.