Het Corona-effect ‘Supermarkten hadden coronawinsten moeten gebruiken om de koffieketen eerlijker te maken’

Supermarktketens draaiden tijdens de pandemie mega-omzetten. Dat bracht hen in een machtspositie, maar die gebruiken ze niet optimaal. Dat vindt NGO Oxfam Novib. Supermarktformules investeerden onvoldoende in eerlijke productieketens, zegt de organisatie. Zo zouden Nederlandse supermarkten koffie verkocht hebben waar moderne slavenarbeid aan te pas is gekomen (Trouw, zie 1.1).

Hoewel Braziliaanse koffie-coöperaties verklaren niet te werken met ondernemingen die moderne slavernij aanmoedigen, tonen gerechtelijke uitspraken en onderzoek aan dat de coöperaties dat soms wél doen. Supermarkten kunnen dus niet helemaal bouwen op hun leveranciers.

Oxfam Novib vond relaties tussen Nederlandse ketens (Albert Heijn, Aldi, Jumbo, Lidl en Plus) en koffieleveranciers op de zwarte lijst van de Braziliaanse overheid. De ketens beamen de situatie, maar geven aan dat ze op het moment van verkoop nog van niets wisten.

Volgens de richtlijnen van de Verenigde Naties moeten supermarkten sinds 10 jaar zelf inzicht hebben in hun productieketens om misstanden te signaleren en deze blijven verbeteren. "Het antwoord is niet om weg te lopen bij leveranciers die het slecht doen, maar om hun werkwijze te proberen te veranderen”, aldus Anouk Franck, expert mensenrechten en bedrijfsleven bij Oxfam.

Afgelopen coronajaar was voor supermarkten bij uitstek het moment om te investeren in een leefbaar loon voor arbeiders in ontwikkelingslanden. Maar in 2020 ging maar liefst 98% van de winst naar dividenden en aandelen (Het Financieele Dagblad, zie 1.2).

De systematische uitbuiting gebeurt voornamelijk over de rug van vrouwen, blijkt uit het Not in this together-onderzoek van Oxfam Novib naar ongelijke machtsverdelingen binnen productieketens (AD, zie 1.3). Met slechts 1% van het geld dat supermarkten aandeelhouders uitkeerden, zouden de koffiewerkers uit de koffieproducerende staat Minas Gerais al een fatsoenlijk loon uitbetaald hebben kunnen krijgen.

Het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL), de belangenorganisatie van de Nederlandse supermarktbranche, ziet het anders. Volgens het CBL hebben supermarkten de coronatijd juist aangegrepen om productieketens te verbeteren (NOS, zie 1.7).

Jumbo is de eerste Nederlandse supermarkt die naar aanleiding van het onderzoek van Oxfam overgaat op actie. De keten belooft onder meer binnen 5 jaar de loonkloof tussen mannen en vrouwen te dichten en structurele gender-ongelijkheid uit te roeien (FoodHolland, zie 1.6). Ahold Delhaize erkent de statements Oxfam Novib, maar ziet een andere oplossing voor zich. Volgens Ahold moeten niet alleen supermarktketens opdraaien voor lage lonen, maar moet de financiële last verdeeld worden over de gehele productieketen (de Volkskrant, zie 1.4).