Van alle mysteries die het menselijk lichaam herbergt, is ‘the brain in the gut’ een van de mooiste. Niet alleen inktvissen hebben meerdere hersenen. In onze darmen schuilt ook een autonoom neuraal informatienetwerk, een procesbestuurder en een biochemische fabriek in één.

Om een fietsband te plakken, of het stikstofdossier te kunnen sluiten, moeten we ons bovenste brein aanspreken. Voor de gezondheid van dat bovenste brein zijn we echter afhankelijk van het functioneren van het onderste. Het kwalitatief en kwantitatief exploderende onderzoek naar het microbioom heeft de laatste jaren veel inzichten opgeleverd in de integratie van hersenen en darmen.

De communicatie verloopt door de hersen-darm-as, via de nervus vagus, de grote ‘zwervende’ zenuwknoop in de buikholte. De informatie-uitwisseling gaat van het zogenaamde enterische zenuwstelsel van de darmen naar het centrale zenuwstelsel van de hersenen en de uitlopers daarvan door het hele lichaam. Simpel gesteld: darmbacteriën praten met de hersenen.

De hersenen zijn de pianist, de darmen zijn de piano, en de darmfunctie is dan de muziek. Een slechte piano brengt lelijke muziek voort, hoe briljant de pianist ook is
Pianist
De Stichting Darmgezondheid gebruikt een leuke vergelijking voor die communicatie. De hersenen zijn de pianist, de darmen zijn de piano, en de darmfunctie is dan de muziek. Een slechte piano brengt lelijke muziek voort, hoe briljant de pianist ook is. Dat de piano van de moderne mens vaak slecht gestemd is, is geen geheim meer. Maar wat het effect van die slechte muziek is op de pianist zelf, daar weten we nog maar heel weinig van.

Twee (van vele) frappante oudere voorbeelden van de invloed van de darmfunctie op de hersenen vice versa zijn de kunstmatige verhoging van serotonine bij mensen met psychische problemen en het RED-dieet, dat tegen ADHD is ontwikkeld. Serotonine is een van de belangrijkste neurotransmitters, stoffen die signalen in het zenuwstelsel overbrengen. Antidepressiva die aangrijpen op de serotonineproductie blijken ook klachten van het prikkelbare darmsyndroom (PDS) aanzienlijk te verminderen.

RED
In 2012 promoveerde de Eindhovense psychologe Lidy Pelsser op een onderzoek naar een Restricted Elimination Diet (RED), een methode om door weglaten en weer toevoegen van bepaalde voedingsmiddelen het gedrag van kinderen met ADHD te verbeteren. Tot op heden wordt de therapie succesvol toegepast in gespecialiseerde klinieken. Bij kinderen met ADHD blijkt wat er in hun darmen komt aan voeding en wat daarmee gebeurt kennelijk van invloed te zijn op hun psyche.

Destijds werd de RED-therapie in onder meer de Volkskrant afgedaan als onwetenschappelijk. De werking zou berusten op inbeelding, een placebo-effect, en Pelsser was een charlatan. Ook bij de door de VK-verslaggevers geraadpleegde deskundigen was het idee dat voeding de psyche en hersengezondheid kan beïnvloeden nog niet ingedaald. Nu twijfelt niemand daar meer aan, wel nog vaak aan wat de ontdekkingen precies betekenen.

Kwaliteit van leven
De recente oogst aan publicaties over darmgezondheid en hersenfunctie is indrukwekkend. Veel van dat onderzoek (in welke vorm ook) is observationeel van aard, maar niettemin overtuigend.

Een onderzoeksgroep van de universiteiten van Groningen en Leuven rapporteerde vorig jaar in Nature Microbiology dat het al dan niet voorkomen van bepaalde soorten bacteriën in de darmen mede van invloed was op de productie van sommige neurotransmitters (serotonine en dopamine). Een tekort daaraan werd in verband gebracht met de depressieve klachten en minder QoL, ‘kwaliteit van leven’. De achterliggende theorie is dat de mens evolueerde in symbiose met dergelijke bacteriën: beide profiteren van elkaar.

Een onderzoek met muizen van de John Hopkins universiteit in Baltimore bevestigde een theorie over het ontstaan van Parkinson. Deze Braak-hypothese uit 2003 stelt dat Parkinson (mede) veroorzaakt wordt door pathogenen die vanuit het enterische zenuwstelsel de hersenen bereiken. Dit eiwit, een bepaalde vorm van alpha-synucleïne, ontstaat inderdaad in de darmen.

Een eerdere aanwijzing voor de juistheid van de theorie van Braak was de statistische observatie dat bij mensen van wie op jonge leeftijd de blinde darm was verwijderd later minder vaak Parkinson werd vastgesteld.

Chronische inflammatie, de permanent verhoogde, sudderende activiteit van het immuunsysteem, wordt algemeen gezien als een onderliggende oorzaak van neurodegeneratieve aandoeningen zoals Alzheimer en Parkinson
Dementie
Om erachter te komen hoe een normaal verlopend mechanisme in elkaar zit, is het instructief te onderzoeken hoe dat verstoord wordt in een abnormale situatie. Chronische darmontstekingsziekten, in het bijzonder Crohn en colitis ulcerosa (IBD met een Engelse afkorting), hebben invloed op de gezondheid van de hersenen, daarvoor groeit het bewijs.

Een Deense studie uit 2018 toonde in een groot cohort van IBD-patiënten, die over lange tijd gevolgd werden, een verband aan tussen chronische darmontstekingen en Parkinson.
Patiënten met IBD hebben tot drie keer zoveel kans op vasculaire dementie en zes keer zoveel kans op alzheimer. Dat blijkt uit een groot recent deze Taiwanese ‘population-based cohort study’.

Chronische darmontsteking verslechtert op meerdere manieren de werking van de darmen. IBD-patiënten hebben afwijkende samenstellingen van de darmbacteriën, waardoor pathogenen aangemaakt kunnen worden. Maar vooral ook is het functioneren van de darmwand, het selectieve filter tussen de inhoud van de darmen en het lichaam, ernstig verstoord. De wand laat stoffen door die bij een darmwand in gezonde staat tegengehouden zouden worden.

Spreekvaardigheid
Dat voeding een grote rol speelt in de gezondheid van de darmen is bekend. Ook de darmwand profiteert van de juiste voedingsmiddelen, zoals plantaardige vezels die de grondstof voor beschermende korteketenvetzuren zijn die door bacteriën worden gemaakt als voeding van de darmwand.

Onderzoek naar de spreekvaardigheid van een cohort Canadezen, van 45 tot 85 jaar oud, legt een direct verband tussen de ‘cognitieve gezondheid’ en voeding. Als de Canadezen meer fruit en groente eten gedurende hun leven, komen ze op latere leeftijd beter uit hun woorden, hetgeen een indicatie is van betere verstandelijke vermogens. Ook werd obesitas in verband gebracht met slechtere scores voor spreekvaardigheid.

Meer fruit, groenten en volle granen eten ter bestrijding van darmkwalen is een terugkomende aanbeveling. Hoewel ze er niet van genezen, hebben IBD-patiënten baat bij een mediterraan dieet, volgens Italiaanse onderzoekers, omdat het de lage graad inflammatie in de darmen verlaagt.

Inflammatie
Chronische inflammatie, de permanent verhoogde, sudderende activiteit van het immuunsysteem, wordt algemeen gezien als een onderliggende oorzaak van veel niet besmettelijke, zogenaamde westerse ziekten, waaronder neurodegeneratieve aandoeningen als Alzheimer en Parkinson vaak begrepen worden.

Meer en meer onderzoekers zijn ervan overtuigd dat gezonde darmen daar een belangrijke rol in spelen. Ook de aanwezigheid van veel lichaamsvet in de buikholte verhoogt de inflammatie. Buikvet geeft zogenaamde adipokines af, signaalstoffen die de inflammatie aanjagen.

Een leven lang goed eten en op gewicht blijven helpt. Niettemin is dat geen garantie voor succes omdat neurodegeneratieve ziekten meerdere oorzaken hebben, waaronder een genetische component.
Dit artikel afdrukken