Lees ook
Een van de deelterreinen van het microbioomonderzoek richt zich op de communicatie van de bacteriën in de darmen met het centraal zenuwstelsel en het immuunsysteem. Stoffen die in de darmen geproduceerd worden door bacteriën staan aan het begin van neurologische, hormonale en immunologische processen.

Het zijn uitdagende gedachten dat door wat wij eten, en door de miljoenen beestjes die daarvan poep produceren, belangrijke ‘beslissingen’ over de geestelijke gezondheid worden genomen.

The brain in the gut
‘The brain in the gut’, heet de neurobiologische activiteit in de darmen. Dit ‘tweede brein’ begint beetje bij beetje zijn diepste geheimen prijs te geven. Onderzoek op moleculair niveau legt de connecties bloot tussen de stoffen die de darmen maken uit voeding, en die verderop – eenmaal door de darmwand heen tot het lichaam toegelaten – tot in de hersenen invloed hebben op de metabole regulering, op neurologische processen en op de gemoedstoestand.

Enterisch
Het feitelijke ‘hersen’-gedeelte van dat tweede brein heet het enteric nervous system (ENS).
Het enterisch zenuwstelsel bestaat uit een dubbele laag van meer dan 100 miljoen zenuwcellen in de darmwand en loopt van de slokdarm tot het rectum.

Het ENS werkt autonoom, los van de hersenen in het hoofd, maar of het ook kan denken, coalitie-onderhandelingen kan voeren of de iPhone 14 ontwerpen, is twijfelachtig. Wel stuurt het de opname van voedingstoffen door de darmwand aan, regelt het de stoelgang, en beïnvloedt het de bloedtoevoer ter plekke. Het mag duidelijk zijn dat een gezonde darmwand, die door de darminhoud (en dus in feite van buitenaf) gevoed en onderhouden wordt, van essentieel belang is.

De wisselwerking tussen de neurologische centra onder en boven in het lichaam inspireerde niet alleen wetenschappers, maar ook fantasten en kwakzalvers
Dyspepsie
Een kleine tien jaar geleden stond het ENS in de aandacht omdat mensen met chronische darmontstekingsziekten ook soms psychische problemen hadden en er een verband werd vermoed. Met nieuwe technieken was te zien dat de neuronen in ontstoken gebieden niet goed werkten. De signalering door de neuronen raakt verstoord door wat heet ‘functionele dyspepsie’, een verzamelterm voor buikpijn, dertig jaar geleden al beschreven voor huisartsen, maar nog altijd een vage diagnose.

Behalve pijn en last hebben patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom (PDS) soms emotionele en zelfs depressieve klachten. Er leek een wisselwerking te zijn, een permanente terugkoppeling of wederzijdse beïnvloeding, een samenspel van het hormonale, het neurologische en het immuunsysteem.

Die psychische klachten zijn moeilijk te onderscheiden van de emotionele last die de ziekte zelf al meebrengt. Van constante buikpijn, diarree en ander ongemak word je geen vrolijker en socialer mens. IBD-patiënten, die lijden aan de ernstige chronische ontstekingsziekten colitis ulcerosa en crohn, hebben vaak een zwaar leven.

Er kwam een naam voor het tweede brein, de neuro-endocriene immuunroute, of neuroendocrine-immune pathway, NEI.

Aansturing
Het slikken van antidepressiva hielp sommige PDS-patiënten hun darmproblemen te verminderen, hetgeen op een terugkoppeling duidde. De wisselwerking tussen de neurologische centra onder en boven in het lichaam inspireerde niet alleen wetenschappers, maar ook fantasten en kwakzalvers.

De vraag bij dit soort geobserveerde fenomenen is altijd: wat zijn de mechanismen? Hoe verlopen de paden van aansturing op cel- en moleculair niveau? Pas als die zijn aangetoond, is er sprake van deugdelijk bewijs, tot dan moeten we het doen met aanwijzingen, vermoedens of andere niet causale relatievormen.

Van een aantal stoffen is bekend dat ze bijdragen aan een gezonde darmwand, zoals korteketenvetzuren en secundaire galzuren, die beide gevormd worden door bacteriële werking. De een door vertering van voedingsvezels, de ander door omzetting van gal uit de lever. Onderzoek naar deze metabolieten heeft volgens de researchers van de universiteiten van Bath (VK) en Massachusetts (VS) een belangrijke nieuwe ontdekking opgeleverd, namelijk “het eiwit dat de darmen laat praten met het immuunsysteem”.

Signaalfunctie
Dat eiwit, P-glycoproteïne, is een bekend transporteiwit, dat werkt als pompje om stoffen in en uit cellen te krijgen. Het is ook in grote hoeveelheden in de cellen van de darmwand aanwezig. De darmwand is een zeer selectieve zeef, die tot taak heeft gunstige stoffen, zoals nutriënten, door te laten naar de bloedbaan, en gifstoffen tegen te houden. Als dat laatste niet goed meer functioneert, is sprake van een leaky gut.

Nu blijkt ook, volgens de onderzoekers in hun artikel in het vakblad Microbiome, dat P-gp een signaalfunctie heeft, waardoor het het immuunsysteem instrueert bij het handhaven van de homeostase in de darmen: het gezonde, evenwichtige ‘interne milieu’. Dat voorkomt laaggradige inflammatie, de diepere oorzaak van vele kwalen, waaronder darmziekten.

Geest
“Voor het eerst tonen wij een voorbeeld van twee klassen van metabolieten, korteketenvetzuren en secundaire galzuren, die samenwerken om de darmwandfunctie te reguleren,” concluderen ze. Het bewijst het belang van voeding met vezels om darmbacteriën de korteketenvetzuren te laten produceren. Maar welke voedingsstoffen er nodig zijn om de P-gp productie te optimaliseren, waardoor het immuunsysteem geholpen wordt de inflammatie te reguleren, is niet duidelijk uit dit onderzoek.

De onderzoekers trekken ook een algemenere conclusie. Een grotere diversiteit van het microbioom, met een rijkere variatie aan soorten bacteriën, geeft een betere garantie voor de adequate productie van de benodigde metabolieten. Meer soorten bacteriën kunnen dezelfde soorten vetzuren produceren. Die rijkdom aan vetzuren en andere metabolieten beschermt een gezonde darmwand, en daarmee lichaam en geest.
Dit artikel afdrukken