Alle ogen zullen hierbij in eerste instantie op de nieuwe Poolse landbouwcommissaris Janusz Wojciechowski gericht zijn, die tot nu toe nog niet veel heeft losgelaten over mogelijk nieuwe accenten ten opzichte van het Commissievoorstel uit de zomer van 2018. U kunt daarnaast het komende jaar weer veel berichten verwachten over robbertjes die worden uitgevochten in de Raad van Ministers, binnen het Europees Parlement en, vooral, tussen beide instituties. GLB-hervormingen zijn daarmee hét voorbeeld van Brusselse evenwichtspolitiek, waarbij diametraal tegenovergestelde belangen uiteindelijk tot een compromis dienen te komen.

GLB-hervormingen zijn daarmee hét voorbeeld van Brusselse evenwichtspolitiek, waarbij diametraal tegenovergestelde belangen uiteindelijk tot een compromis dienen te komen
Elephant in the room
Er staat heel wat op het spel. De Commissie kondigde vorige week met de Green Deal een masterplan voor het verduurzamen van de Europese economie aan, met als onderdeel daarvan een ‘From Farm to Fork’-strategie. De vraag hoe het GLB zich hiertoe verhoudt, blijft vooralsnog ‘the elephant in the room’. Tegelijkertijd beklommen boeren de afgelopen maanden hun trekkers om te protesteren tegen het tempo van, en gebrek aan steun voor, de verduurzamingsslag die in meerdere lidstaten al is ingezet.

Hoewel het voor de politiek betrokken Foodlog-lezer de moeite loont de verdere GLB-onderhandelingen te volgen – veel details met betrekking tot onder andere inkomenssteun, markt- en plattelandsbeleid worden hier bepaald – worden de écht belangrijke besluiten elders genomen; het zijn de onderhandelingen over het ‘Meerjarig Financieel Kader’ (MFK), de Europese meerjarenbegroting voor 2021-2027, die tegelijkertijd met de GLB-hervorming plaatsvinden, waar de knikkers daadwerkelijk verdeeld worden. Deze MFK-onderhandelingen zijn om ten minste drie redenen van groot belang voor de toekomstige contouren van het landbouwbeleid.

Nederland behoort tot een minderheid van landen die weinig moeite met een daling van het GLB-budget hebben
35% van het MFK
Allereerst wordt in het MFK het budget voor het landbouwbeleid vastgesteld. Het landbouwbudget maakt nu nog bijna 35% van het MFK uit, maar de verwachting is dat dit – als gevolg van de Brexit en de opkomst van andere Europese prioriteiten – zal dalen. Op basis van de huidige voorstellen lijkt dit vooral ten koste van de Tweede Pijler voor plattelandsontwikkeling te gaan. Nederland behoort tot een minderheid van landen die weinig moeite met een daling van het GLB-budget hebben. In een Kamerbrief over het MFK schreven ministers Blok en Hoekstra dat Nederland voorstander is ‘van een substantiële bezuiniging op het GLB om ruimte te creëren voor het vertrek van het VK, voor nieuwe prioriteiten en om bij te dragen aan een financieel houdbare begroting.’

Ten tweede heeft het voor het GLB beschikbare budget grote invloed op de algehele bereidheid om hervormingen door te voeren. Een, zoals nu geplande, korting op het budget betekent dat de meeste regeringen en parlementariërs niet of slechts beperkt bereid zullen zijn om verdere verduurzamingseisen door te voeren. De teneur is dat als boeren al minder krijgen, ze niet ook nog méér voor die steun moeten doen.

Hoewel bovenstaande toont dat de GLB- en MFK-hervormingen uiterst schimmige en polemische processen zijn en cynisme al snel op de loer ligt, is alertheid geboden
Tot slot betekent het toenemende belang van de MFK-onderhandelingen een machtsverschuiving van de Europese landbouwpolitici in de Raad van Ministers en het Parlement naar de begrotingscommissaris en -parlementscommissie en, met name, de regeringsleiders, die in de Europese Raad het MFK bij unanimiteit moeten goedkeuren. In de vorige GLB-hervorming eigende de laatste zich steeds meer zeggenschap over de invulling van het GLB toe, en stelde de GLB-onderhandelaars voor het blok door te stellen dat haar conclusies niet onderhandelbaar waren. Met name de landbouwcommissie van het Europees Parlement was hier uitermate verbolgen over, en stelde dat haar besluitvormingsrecht onrechtmatig werd ingeperkt. Omdat de afstemming tussen MFK en GLB een dynamisch proces is, zal moeten blijken of de regeringsleiders zich dit keer in dezelfde mate met de GLB-besluitvorming zullen bemoeien. Die kans lijkt echter groot; in het meest recente MFK-compromisvoorstel van het Finse voorzitterschap staan voorstellen voor externe convergentie (de gelijkschakeling van hectare-betalingen tussen oude en nieuwe lidstaten) en het maximeren van inkomenssteun voor grote ontvangers. Daarnaast willen de Finnen tien miljard euro extra voor de tweede pijler uittrekken.

Hoewel bovenstaande toont dat de GLB- en MFK-hervormingen uiterst schimmige en polemische processen zijn en cynisme al snel op de loer ligt, is alertheid geboden. Zo zullen de hervormingsuitkomsten sterk bepalend zijn voor de mate waarin de Nederlandse regering op de door haar gewenste transitie naar kringlooplandbouw kan sturen. De Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) bracht eerder dit jaar al een advies uit waarin het stelde dat de voorstellen van de Europese Commissie hier, mits de Nederlandse regering in de implementatiefase de juiste keuzes maakt, mogelijkheden toe biedt.

Het wordt kortom een spannend landbouwjaar. Ik wens u alvast een voorspoedig 2020.

Dit artikel afdrukken