Wetenschappers zoeken zich rot naar de chemie achter onze gezonde voeding en weten het nog lang niet. Maar wat gezond is, weten we allang, betoogt marketeer Niels Willems.
Het is evident dat er een relatie is tussen eten en gezondheid is. Maar hoe die relatie precies werkt, weten we nog lang niet. Ons lichaam reageert onder verschillende omstandigheden zo anders op voedsel dat we er nog vele decennia niet uit zullen zijn.
Resultaten blijven uit
Wetenschappelijke kennis ontwikkelt zich traag. Zoeken naar de relatie tussen voeding en gezondheid op product- of zelfs op chemisch niveau is wetenschappelijk reuze interessant, maar de resultaten voor de praktijk blijven uit. En als ze er al zijn, blijken ze steeds weer achterhaald. Daarom gelooft het publiek het zo langzamerhand wel.
Achteruit gedonderd
Ondertussen worden we steeds jonger ziek. Het CBS laat zien dat de levensverwachting zonder chronische ziekten de afgelopen decennia werkelijk achteruit is gedonderd. Wachten tot de wetenschap zo ver is dat de supermarkt gezond jachtterrein wordt, is dus geen optie. We hebben haast.
Het goede nieuws is dat we wèl weten wat gezond voor ons is. Die kennis ligt besloten in onze traditionele eetcultuur. We moeten het helemaal niet hebben over welke producten of bestanddelen gezond of ongezond zijn, maar over welk eetpatroon. En zo’n gezond eetpatroon kennen we al lang: de Hollandse eetcultuur, bijvoorbeeld..
Cultuur is ‘onbewust bekwaam’
Geen enkele cultuur wil zijn leden ongezond laten worden. Dat is een waarheid als een koe met al even diepgaande implicaties. Als we aansluiten bij hoe we altijd al aten en verder ons gezond verstand gebruiken, hoeven we ons weinig zorgen te maken over wat we allemaal nog niet weten. We zijn onbewust bekwaam. Cultuur is gestolde collectieve intelligentie. Zonder culturele patronen in het leven ben je een makkelijke prooi voor allerlei impulsen en nieuwe verleidingen. Daarom eten we buiten culturele tradities - vaak ongewild - ongezond.
Traditioneel Hollands
Het traditionele Hollandse eetpatroon, voor zover ik daar kennis van heb, bestaat uit twee broodmaaltijden met als beleg voornamelijk vleeswaren en kaas. Normaal is om op je brood roomboter te smeren en er melk bij te drinken. De hoofdmaaltijd bestaat uit aardappelen, groenten en vlees. En soms eten we geen vlees, maar vis. Tussendoor eten we fruit. Maaltijden nuttigen we samen, want eten is een sociaal gebeuren.
Is dit nou gezond? Wie het wil aantonen gaat zijn gang maar, want iedereen weet dat je gezond eet, als je het daarbij houdt.
Patroon in plaats van product
Is nou van geen enkel product in ons traditionele Hollandse eetpatroon aan te tonen dat het een ongezond bijeffect kan hebben? Natuurlijk wel! Maar waar het om gaat: dit is een gezond eetpatroon.
En moet het nou precies zoals vroeger? Nee, natuurlijk niet. Variatie met buitenlandse invloeden is heerlijk en nog typisch Nederlands ook. Meer nog dan het eetpatroon, gaat het om de eetcultuur. In Nederland koken mensen van huis uit 3 keer per dag. Thuis, vers en zelf. Doe je dat, dan hoef je het niet meer over gezondheid te hebben en geniet van ‘Home Made’. Bovendien kun je je kinderen kennis en authentiek houvast mee geven, zoals het hoort en dat is tegenwoordig weer helemaal hip.
’Cultural equity’
De selfmade cultureel antropoloog Alan Lomax introduceerde in de jaren '70 van de vorige eeuw het idee om een mensenrecht toe te voegen: cultural equity, dat wil zeggen het recht op de eigen, traditionele leefcultuur. Lomax was een voorvechter van culturele diversiteit, Zijn interessegebied was de muziek, maar wie zijn aanstekelijk mooie werk bekijkt, krijgt meteen trek. Hoe zou het begrip op eten moeten worden toegepast? Ik word meteen hongerig en wil op avontuur om te ontdekken hoeveel verschillende lokale gewoontes van koken alleen al zo'n klein landje als het onze in huis heeft.
Fotocredits: Culture is not a Crime, uitsnede Dawn Endico
Dit artikel afdrukken
Resultaten blijven uit
Wetenschappelijke kennis ontwikkelt zich traag. Zoeken naar de relatie tussen voeding en gezondheid op product- of zelfs op chemisch niveau is wetenschappelijk reuze interessant, maar de resultaten voor de praktijk blijven uit. En als ze er al zijn, blijken ze steeds weer achterhaald. Daarom gelooft het publiek het zo langzamerhand wel.
Achteruit gedonderd
Ondertussen worden we steeds jonger ziek. Het CBS laat zien dat de levensverwachting zonder chronische ziekten de afgelopen decennia werkelijk achteruit is gedonderd. Wachten tot de wetenschap zo ver is dat de supermarkt gezond jachtterrein wordt, is dus geen optie. We hebben haast.
Het goede nieuws is dat we wèl weten wat gezond voor ons is. Die kennis ligt besloten in onze traditionele eetcultuur. We moeten het helemaal niet hebben over welke producten of bestanddelen gezond of ongezond zijn, maar over welk eetpatroon. En zo’n gezond eetpatroon kennen we al lang: de Hollandse eetcultuur, bijvoorbeeld..
Cultuur is ‘onbewust bekwaam’
Geen enkele cultuur wil zijn leden ongezond laten worden. Dat is een waarheid als een koe met al even diepgaande implicaties. Als we aansluiten bij hoe we altijd al aten en verder ons gezond verstand gebruiken, hoeven we ons weinig zorgen te maken over wat we allemaal nog niet weten. We zijn onbewust bekwaam. Cultuur is gestolde collectieve intelligentie. Zonder culturele patronen in het leven ben je een makkelijke prooi voor allerlei impulsen en nieuwe verleidingen. Daarom eten we buiten culturele tradities - vaak ongewild - ongezond.
Traditioneel Hollands
Het traditionele Hollandse eetpatroon, voor zover ik daar kennis van heb, bestaat uit twee broodmaaltijden met als beleg voornamelijk vleeswaren en kaas. Normaal is om op je brood roomboter te smeren en er melk bij te drinken. De hoofdmaaltijd bestaat uit aardappelen, groenten en vlees. En soms eten we geen vlees, maar vis. Tussendoor eten we fruit. Maaltijden nuttigen we samen, want eten is een sociaal gebeuren.
Is dit nou gezond? Wie het wil aantonen gaat zijn gang maar, want iedereen weet dat je gezond eet, als je het daarbij houdt.
Patroon in plaats van product
Is nou van geen enkel product in ons traditionele Hollandse eetpatroon aan te tonen dat het een ongezond bijeffect kan hebben? Natuurlijk wel! Maar waar het om gaat: dit is een gezond eetpatroon.
En moet het nou precies zoals vroeger? Nee, natuurlijk niet. Variatie met buitenlandse invloeden is heerlijk en nog typisch Nederlands ook. Meer nog dan het eetpatroon, gaat het om de eetcultuur. In Nederland koken mensen van huis uit 3 keer per dag. Thuis, vers en zelf. Doe je dat, dan hoef je het niet meer over gezondheid te hebben en geniet van ‘Home Made’. Bovendien kun je je kinderen kennis en authentiek houvast mee geven, zoals het hoort en dat is tegenwoordig weer helemaal hip.
’Cultural equity’
De selfmade cultureel antropoloog Alan Lomax introduceerde in de jaren '70 van de vorige eeuw het idee om een mensenrecht toe te voegen: cultural equity, dat wil zeggen het recht op de eigen, traditionele leefcultuur. Lomax was een voorvechter van culturele diversiteit, Zijn interessegebied was de muziek, maar wie zijn aanstekelijk mooie werk bekijkt, krijgt meteen trek. Hoe zou het begrip op eten moeten worden toegepast? Ik word meteen hongerig en wil op avontuur om te ontdekken hoeveel verschillende lokale gewoontes van koken alleen al zo'n klein landje als het onze in huis heeft.
Fotocredits: Culture is not a Crime, uitsnede Dawn Endico
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#69 Jaap, op het niveau van denken waar we alles rationeel uitpluizen om de puzzel te leggen, zijn simpele oplossingen vooral erg dom; eens. Maar waar mijn betoog nou over gaat is om een meer globaal (voorwetenschappelijk) niveau van kijken in te nemen: dan wordt het ineens eenvoudig (want dat is het óók); en daarmee actionable (vgl. #43).
''Zeker lijkt me dat het gezondheidsbevorderende effect van het mediterrane dieet niet in één of twee componenten zit, zoals bijvoorbeeld olijfolie. Gezondheid moet altijd in een bredere context worden bekeken. Zo is de consumptie van zelf verbouwde of in het wild verzamelde groente niet los te zien van de zeer belangrijke begeleidende aspecten van betrokkenheid, zelfredzaamheid en fysieke activiteit. En de sociale context van het eten, de maaltijd, moet er altijd bij worden betrokken. En zoals u zei, de afwezigheid van bepaalde ongezonde factoren kan minstens zo belangrijk zijn. Op dit moment kampt Italië zoals de VS en de meeste landen in Europa met het probleem dat met het stijgend aantal obese kinderen nu al te voorzien is dat straks diabetes en hart- en vaatziekten enorm hoge kosten gaan geven. Naar mijn mening speelt het hierbij een grote rol dat vrouwen en grootmoeders steeds vaker werken en er dus niemand meer in het gezin is die de tijd neemt de gezonde gewoontes in stand te houden en over te dragen. In plaats van naar fast food te grijpen zouden mensen moeten leren kwalitatieve en duurzame oplossingen te zoeken voor de nieuwe situatie. Zo zouden ook de mannen meer met telen, verzamelen en koken van groenten bezig moeten gaan. Hoe kunnen deze huishoudens gezonder en duurzamer functioneren? Dat is de belangrijke vraag.''
(Citaat uit Ned Tijds Fytoth, voorjaar 2012, intervieuw met Andrea Pieroni, farmacognost, universitair hoofddocent in Food, Botany and Ethnobotany (Environmental and Applied Botany), aan de Universiteit voor Gastronomische Wetenschappen in Pollenzo, Italy.)
Jaap, alles is een kwestie van gegevens verzamelen natuurlijk. Begrijp ik uit Jans opmerkingen in #66 goed dat er geen cohortgegevens worden verzameld en dat de modellen berusten op extrapolaties van gemiddelden?
@Niels het is al moeilijk om te bepalen of de bloeddruk in Nederland nu wel of niet daalt of stijgt laat staan dat we makkelijk uitspraken kunnen doen over veranderingen in containerbegrippen als 'gezonde levensverwachting' (net als de vragen "zijn we gelukkiger en vrijer geworden" lastig te beantwoorden zijn). Wat we wel of niet ziek noemen is een deels cultureel bepaald gegeven; hoeveel moeite we doen om vroege stadia op te sporen en te behandelen en hoe we zaken rond gezondheid meten, schatten dan wel navragen veranderd met de tijd en dan hebben we het nog niet eens over hoe mensen dat zelf ervaren. Het heeft allemaal invloed op trends in afgeleide maten van 'gezondheid'.
Het staat buiten kijf dat chronische niet-overdraagbare ziekten een belangrijk volksgezondheidsprobleem vormen en ook dat leefstijl (waaronder voeding) daar een belangrijke rol in speelt.
De discussie die jij aanzwengelde ('is onze brood, zuivel en stampotten cultuur een oplossing voor 'welvaartsziekten' ?) is wat afgedwaald (mede door mijn toedoen; waarvoor excuses). Het ging mij om het gemak waarmee trends van ingewikkelde constructen ('onze cultuur' versus 'onze gezondheid') mijn inziens te makkelijk in oorzakelijk verband gebracht worden. De politiek doet dat ook te vaak door correlaties tussen 'de Nederlandse cultuur' (vaak die van onze grootouders) en complexe maatschappelijke problemen (criminaliteit, onveiligheid) als oorzakelijk te zien met daarbij een sentimentele oproep naar terugkeer van ons leven van de jaren vijftig of daarvoor.
De nu vooral gevoerde discussie gaat over de technieken om gezondheidstrends te meten. De voorzichtige conclusies is dat de levensverwachting van Nederlanders nog steeds stijgt maar dat dat niet hoeft te betekenen dat we langer gezond blijven. Leefstijl kan daarbij een rol spelen (waaronder voeding) maar ook ontwikkelingen in de gezondheidszorg waaronder toenemende opsporing, betere behandelmethoden en medicalisering. Het ontwarren van de samenhang van al die trends is erg ingewikkeld.
Nogmaals; dat minder roken, minder (overmatig) drinken, meer bewegen en gezonder eten bijdragen aan welvaartsziekten als longziekten, kanker, hart- en vaatziekten en type 2 diabetes staat niet ter discussie en het is onderwerp van de komende UN top in september in New York.
Blij dat je dat vraagt. Ik zou ook graag wat duidelijkheid willen.
Klopt het, klopt het niet, hoe zit het dan wel.