Nieuws uit onderzoek naar alzheimer trekt de aandacht. Er is nog geen afdoende medicijn dat de slopende neurodegeneratieve ziekte voorkomt, stopt of geneest. Terwijl met de vergrijzing het aantal alzheimerpatiënten toeneemt. Er wordt veel onderzoek gedaan, ook in Nederland, vaak met geldelijke steun van Alzheimer Nederland.

De factsheet van Alzheimer Nederland geeft een triest beeld. Alzheimer is met zeventig procent van de gevallen de meest voorkomende vorm van dementie. Nederland telt 290.000 patiënten en dat zullen er in 2040 een half miljoen zijn. Dementie is de snelst groeiende doodsoorzaak door ziekte, gevolgd door hartfalen en longkanker.

Slaapproblemen
Veel onderzoek, zoals dat aan de alzheimercentra van Radboudumc in Nijmegen en de Vrije Universiteit in Amsterdam gedaan wordt, richt zich op het verband tussen slaap(problemen) en alzheimer. Uit epidemiologisch onderzoek van begin deze eeuw werd geleerd dat er een relatie bestaat tussen slaapproblemen bij volwassenen en het ontstaan van alzheimer op latere leeftijd.

Ook werd er – onder andere door Nederlands onderzoek – een mogelijk mechanisme met bijbehorende stoffen ontdekt. Een van de vermeende oorzaken van het ontstaan van alzheimer is het ophopen van bepaalde eiwitten, waaronder amyloid-β, in de hersenen. Dat verstoort het functioneren van signaaloverdracht tussen hersencellen, met verlies van cognitieve vaardigheden tot gevolg. Het ophopen doet zich voor als amyloid-β niet geregeld wordt opgeruimd, ofwel geklaard.

In de berichtgeving over een Nijmeegs onderzoek uit 2014 werd vermeld dat er met deze studie (weer) geen oorzakelijk verband is aangetoond tussen de ophoping van amyloid-β (meer precies de Aβ42-variant) en alzheimer. Wel werd gezien dat al na één nacht goed slapen het amyloid-β gehalte in het hersenvocht met zes procent was gedaald. Bij proefpersonen die wakker waren gehouden was dat niet waargenomen.

Wel werd gezien dat al na één nacht goed slapen het amyloid-β gehalte in het hersenvocht met zes procent was gedaald. Bij proefpersonen die wakker waren gehouden was dat niet waargenomen
Circadiaans
Het ‘klaren’ van dit eiwit vindt plaats met een vaste regelmaat, volgens het circadiaanse ritme, letterlijk het ‘ongeveer dagelijks’-ritme. De vraag is of de verstoring van de circadiaanse klok die kennelijk die klaring aanstuurt een gevolg van (beginnende) alzheimer is, of een oorzaak. De oscillatie, de dagelijkse schommeling, van Aβ42 is niet meer aanwezig bij alzheimerpatiënten.

Onderzoekers van het Rensselaer Polytechnic Institute, Troy (New York) ontwikkelden een methode met labmuizen om uit te zoeken of het opruimen van Aβ42 inderdaad geregeld wordt door de circadiaanse klok. Dat opruimen van eiwitten of bloedlichaampjes door immuuncellen heet fagocytose. De onderzoekers schrijven: “Wij stelden vast dat de onderliggende oorzaak van deze oscillatie de circadiaanse controle was van celoppervlakmoleculen, heparan sulfaat proteoglycanen, waarvan eerder werd aangetoond dat ze een rol spelen in de regulatie van Aβ42 klaring.” Hun bevindingen werden gepubliceerd in PLOS Genetics.

Alzheimer is ook een neuro-inflammatoire ziekte, met permanente lichte ontsteking in de hersenen
Inflammatie
Dat heparan sulfaat is een polysaccharide (suiker met een lange keten) dat in vele vormen voorkomt en talloze functies heeft via binding aan de celwand. De betrokkenheid van HSPG bij de afzetting van Aβ42 in de hersenen werd al in 2003 onderzocht in Nijmegen. Maar nu is de circadiaanse controle van de fagocytose aangetoond. In muizen weliswaar, maar het gaat om de vondst van het mechanisme. Het dag-nacht ritme in de productie van HSPG’s werd in meer paden van het immuunsysteem gevonden. Alzheimer is ook een neuro-inflammatoire ziekte, met permanente lichte ontsteking in de hersenen. Die inflammatie wordt ook deels gereguleerd door de circadiaanse klok.

De Amerikaanse onderzoekers doen geen uitspraken over eventuele therapeutische toepassingen van hun vondst. Van belang is in ieder geval dat de dagelijkse schommelingen van het klaren invloed hebben op de inflammatie in de hersenen (naast het ophopen van het eiwit). Verlagen van inflammatie in het lichaam en daarmee in de hersenen is altijd gunstig. Gezond eten en goed slapen helpt overal tegen.
Dit artikel afdrukken