"Klimaatverandering, zeespiegelstijging, energietransitie en bevolkingsgroei vragen in Nederland om grote en soms pijnlijke ruimtelijke ingrepen", schrijft de NRC vandaag, bij de publicatie van de Ruimtelijke Verkenning 2023 door het Planbureau voor de Leefomgeving. "Nieuw beleid is nodig, met draagvlak van de bevolking, dat tientallen jaren kan standhouden, ondanks politieke verschuivingen en maatschappelijke polarisatie."
Je krijgt geen energietransitie als je elke vier jaar van voren af aan begint
"We leven in een tijd van echte systeemveranderingen. Er gaan dingen radicaal op de schop”, zegt PBL-onderzoeker David Hamers in de NRC. "Als je die grote keuzes te lang uitstelt, krijgen burgers straks een ratjetoe van ingrepen in hun dagelijkse leefomgeving, waar ze niet blij van worden.” Met andere woorden: het huidige ruimtelijk beleid is 'verkokerd' en verdeeld, nadat het jarenlang is overgelaten aan provincies en gemeente. Het kabinet-Rutte IV wil weer centrale regie voeren. Maar daarvoor ontbreekt een duidelijke 'hoofdstructuur', een visie hóe Nederland ingericht moet worden en dat is precies waar het Planbureau voor de Leefomgeving in de Ruimtelijke Verkenning 2023 voor pleit.

Met die hoofdstructuur kan voor langere tijd richting gegeven worden aan investeringen, ontwikkelingen in de landbouw en natuur en voor de bestaande en nieuwe infrastructuur. Het PBL ontwikkelde vier scenario's:
  • Mondiaal Ondernemend
  • Snelle Wereld
  • Groen Land
  • Regionaal Geworteld.

"De scenario’s die zijn gericht op natuur en water en op de regio leveren een landbouw op die zich duurzaam ontwikkelt en bijdraagt aan de verbetering van de natuur. En in het scenario waarbij het internationale bedrijfsleven leidend is, zou de landbouw minimaal voldoen aan de Europese biodiversiteitsverplichtingen," aldus Boerderij. “In dat geval ontstaat een ruimtelijke structuur waarin de ligging van Natura 2000-gebieden en in mindere mate het Natuur Netwerk Nederland bepalend zijn voor investeringen.”

Volgens het PBL is het nadrukkelijk niet de bedoeling dat het Rijk één scenario kiest. Het gaat erom elementen van alle scenario's te combineren tot een totaalplan. Zoals bijvoorbeeld de wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog. "Het Rijk wilde genoeg landbouwgrond om honger te voorkomen én genoeg sociale woningbouw. Dat leverde een heldere ruimtelijke structuur op, met grotere steden en daarbuiten groen. Net zo passen groeiende steden nu in zowel een scenario met een mondiaal ondernemersklimaat als in een opzet waarin de rest van het land juist groen moet blijven," aldus PBL-onderzoeker Rienk Kuiper. Zou je een visie maken die te sterk op één van de vier 'smaken' aanschurkt, dan zal een volgend kabinet gewoon opnieuw beginnen. "Je krijgt geen energietransitie als je elke vier jaar van voren af aan begint.”

Het scenario Groen Land sluit het meest aan op de verduurzaming van Nederland zoals het kabinet die voor zich ziet, met daarbij inbegrepen de sterke regierol. Die blijkt nodig voor alle grote transities. Alleen in dit scenario worden de internationale natuurdoelen voor 2050 gehaald én is het landschap zodanig ingericht dat het meer overstromingen kan weerstaan. Is Groen Land daarmee ook het beste scenario? Daar geven de PBL-onderzoekers geen antwoord op. "De politiek maakt de keuze, wij leveren de smaken”, zegt Hamers. "In principe is er geen scenario beter dan een ander. Het gaat om: wat geef je prioriteit?”

De NRC schetst hoe Groen Land eruit ziet. In dit scenario is Nederland beveiligd met „stevige multifunctionele deltadijken”. Anderhalf miljoen woningen zijn er dan bij gebouwd, waarvan driekwart binnen het huidige stedelijke gebied. Grote en middelgrote steden liggen als een „kralensnoer” door Nederland, goed verbonden door tram, bus en trein. Er is 1.500 vierkante kilometer natuur toegevoegd, wat ruimte geeft voor diersoorten als kraanvogels, wilde paarden, wolven en wisenten.
Schiphol is gehalveerd en alle andere luchthavens in Nederland gesloten, de Rotterdamse haven is 20% gekrompen. De vrijheid van consumptie is ingeperkt; alle inwoners krijgen een jaarlijks ‘omgevingsbudget’ voor vervuilende uitgaven. Er is een Dienst Landelijke Inrichting met een eigen grondbank om bijvoorbeeld boeren te helpen hun bedrijf te verplaatsen. Het Rijk voert een strikt natuurbeleid én handhaaft dit.