Flink links groeide en BBB maakte een groot gematigd thuis voor de buurt

Wat er gebeurde was duidelijk voor wie het wilde zien. Caroline van der Plas' BBB gaf gewone mensen en niet-stemmers politiek weer een gewoon thuis. Links groeide juist op de linkervleugel; je moet de groei van PvdD en Volt immers optellen bij de stilstand van de combinatie van GroenLinks en de PvdA met die ene rode zetel winst.
De stem van de coalitie verdween. D66, VVD en vooral het CDA krompen pijnlijk. Daarom moest volgens een CDA'er minister Van der Wal zelfs 'even haar bek houden'. Harde confrontatie? In Nederland misschien juist niet.

Omdat rechts een zooitje is, doet woordkunstenaar Mark Rutte of hij rechts is, maar wil hij over links verder met zijn coalitie. Dat schreef ik afgelopen dinsdag 14 maart, aan de vooravond van de verkiezingen voor Provinciale Staten.

Maar ik vergiste me.

Maak de verklaring niet te ingewikkeld
Het rechtse zooitje is opnieuw geordend. Onder normale mensen van alle gezindten pakte de boodschap van de BBB beter dan zelfs Caroline van der Plas had durven hopen. Ze verzamelde het platteland dat voelde dat zijn way of life en inbedding in de honderden jaren geschiedenis niet langer serieus genomen zag. Zo moest bijvoorbeeld de Gelderse Vallei worden leeggeveegd van landbouw, terwijl daar historisch de landbouw een belangrijke rol heeft. Ze verzamelde ook de stad. Als een domme proteststem, menen de nodige commentatoren. Vanwege een niksig midden dat gewone mensen niet serieus nam. Zo niksig dat BBB de grootste partij is geworden in alle provincies én links van D66 groeide op de flanken links van de PvdA in de Eerste Kamer.

Mensen in de stad en op het land die zich vervreemd voelen van politiek vonden een nieuw thuis in BBB. Verder groeide flink links - de Partij voor de Dieren - rustig door en is Nederland toe aan fris nieuw op links in de vorm van Volt.

Ik denk dat de analyse van de betekenis van de verkiezingen van woensdag niet te ingewikkeld moet worden gemaakt, maar wel dat het politieke systeem moeite zal hebben om zich opnieuw te zetten omdat de nieuwe situatie in BBB én links Nederland (met een dominant GroenLinkse jeugd) een sociologisch novum is.

Vroeger stemde beter opgeleid en meer verdienend Nederland rechts, zegt politiek geograaf Josse de Voogd. Tegenwoordig stemmen zulke mensen links. Mensen die mindere vooruitzichten hebben, stemmen nu rechts.

David Goodheart
Wat betekent die nieuwe, omgekeerde stem?

Vele theorieën zijn mogelijk. De meest voor de hand liggende is die van de somewheres en de anywheres.

Het regeringscentrum in Den Haag moet nog leren invoelen hoe de zorg voor de wereld en de zorg voor de eigen buurt bij elkaar passen

De Britse intellectueel David Goodhart bedacht die twee begrippen om de verdeeldheid te verklaren die in Groot-Brittannië de populistische politiek op stoom bracht.

Goodhart ziet de somewheres als mensen die vooral lokaal geworteld zijn. In tegenstelling tot de anywheres kunnen zij zich niet zo makkelijk aanpassen aan veranderingen. De somewheres schrijven een groot deel van hun identiteit toe aan hun plaats van herkomst of lokale gemeenschappen en zijn minder geneigd te verhuizen. De anywheres daarentegen vormen hun identiteit op basis van hun levenservaringen in plaats van een plek van herkomst. Ze kunnen rijk zijn en even gemakkelijk in Laren als in Wassenaar, Brasschaat of bij Fontainebleau, Genève of toch middenin Barcelona of Parijs wonen. Maar rijk zijn is geen voorwaarde. Het kunnen ook global digital nomads zijn die even gemakkelijk in Delhi, Lagos, New York of Amsterdam in een gezamenlijk gehuurd kot trekken voor een tijdje. Talent en elders kunnen werken maken je een anywhere, iemand die deel uitmaakt van die heel mobiele mondiaal opererende bevolkingsgroep die zich overal van stad naar stad en land naar land spreidt. De wereld is hun thuis.

Roger Scruton en conservatieve ecologie
Anywheres heten links. Somewheres heten rechts. Maar dat zijn slechts etiketten.

Het boeiende is dat somewheres zich drukker maken over hun directe leefomgeving dan de anywheres die links stemmen. Het is fascinerend dat Roger Scruton, een conservatieve Britse denker, nou juist daar op wees. Ecologie is in betere handen bij conservatieven legde hij in een aantal lezingen uit.

Als dat klopt kunnen de gematigde somewheres die BBB weer een thuis gaf, zich verstaan met de nette Extinction Rebellion lefties die op de A12 naar de hofstad een Beethoven concert speelden.

Het regeringscentrum in Den Haag moet nog leren invoelen hoe de zorg voor de wereld en de zorg voor de eigen buurt bij elkaar passen. Het midden snapt daar minder van dan de flanken. Stikstofactivist en MOB-directeur Johan Vollenbroek - radicaal links (of, hoe gek het ook klinkt, extreem conservatief ecologisch?) - gaat graag aan de slag met BBB. Misschien laat die reactie zien dat de flanken het vermoedelijk nu al beter snappen, maar elkaar nog wel moeten leren vinden in het combineren van hun globale en lokale zorgen. De concretere zorgen van dichtbij zijn socialer en directer, de wereldwijde van de anywheres zijn grootser en niet minder invoelbaar maar wel onpersoonlijker.

Ik zei het al eerder: elkaar vinden krijgt politiek Nederland het best voor elkaar als BBB en (Groen)Links elkaar via de provincies - gebonden aan concrete plekken - het hof maken. Het zou een voorbeeld voor de wereld kunnen zijn en het fundament voor een heel nieuwe kerk in het midden kunnen leggen. De grote uitdaging is uiteraard de bestendigheid van het vermogen van de piepjonge maar opeens zo grote BBB om een betrouwbare bestuurder te worden.