Flash^{Voedselbossen,} heet en wiskundig

Voedselbossen worden in ons land gezien als een niche binnen de agroforestry (hoewel de definitie van voedselbossen de combinatie van bomen/bossen met éénjarige gewassen en/of vee nadrukkelijk uitsluit): zo schaarden het ministerie van LNV en de 12 provincies zich onlangs in de uitwerking van de Bossenstrategie nog achter de al in het Klimaatakkoord opgenomen ambitie om (op langere termijn; in het Klimaatakkoord stond nog vóór 2030 vermeld) 1.000 ha voedselbossen en 25.000 ha agroforestry in ons land te realiseren.

De meeste voedselbossen in ons land zijn klein, uiteenlopend van kleiner dan 1 hectare tot een paar hectaren, en worden gerund door vrijwilligers. Het Mekka van de Nederlandse voedselbosbouw is het voedselbos in Schijndel, 20 ha groot verdeeld over 2 locaties (van 4 en 16 ha). Kennelijk om afstand te scheppen tot de meeste Nederlandse voedselbossen noemt Brabant dat voedselbos een agrarisch voedselbos of een productievoedselbos. Bij nadere beschouwing echter (zo blijkt uit de inrichtingsschets) is slechts zo'n halve hectare daarvan een 'echt' voedselbos c.q. -bosje (vrij toegankelijk), de rest lijkt qua vorm sterk op een regulier fruitteeltbedrijf, met rij na rij allerlei uiteenlopende fruitsoorten.

Hoe een min of meer regulier agrarisch bedrijf 20 jaar lang jaar na jaar (vaak fors) kan blijven investeren totdat het moment komt dat de cijfers eindelijk van rood naar groen verkleuren (donkergroen zelfs met een saldo van zo'n 15.000 of 20.000 euro per jaar), is (nog) niet duidelijk, dat moet de komende decennia nog blijken.

Dat 'echte' voedselbossen in ieder geval een recreatieve en educatieve functie kunnen hebben, staat wel vast. Of ze (op den duur) ook een agrarische functie kunnen krijgen, moet de komende decennia dus duidelijk worden. Of die functie wat voedselvoorziening betreft ('feeding the world') ooit meer dan marginaal zal zijn? Dat waag ik te betwijfelen.

Het blijft rondzingen dat voedselbossen net zoveel calorieën opbrengen als gangbare landbouw. Ook Pieter Jansen herhaalt in een antwoord op een retweet van Louise Fresco nog eens bijvoorbeeld dat ‘kastanjes de opbrengst van een graanveld kunnen hebben’ en verwijst hierbij naar een draadje van Charles Mann uit 2019. De bron hiervan is duister (de enige bron die ik kan vinden is deze*). Ook bij navraag. Charles Mann antwoordt dat het niet zozeer om de getallen gaat maar om te denken in kansen die er zijn, dat er redenen waren waarom kastanjes in het verleden uit de gratie zijn geraakt, de tijden zijn veranderd en nu wellicht weer wel interessant zijn. Het feit dat zij goed kunnen groeien waar granen dat niet kunnen, deed er toen niet toe, maar kan er nu, in een tijd van klimaatverandering, er wel toe doen.

Daar heeft hij natuurlijk gelijk in maar stop dan met de opbrengsten van voedselbossen te vergelijken met die van gangbare landbouw. Promoot het dat het leuk is, het biodivers is, bosgebieden ook voedsel kunnnen leveren er tegelijkertijd koolstof vastleggen maar stop met het afzetten tegen gangbare landbouw. Dat wekt alleen maar wrevel en polariseert.

Of een voedselbos door diversiteit beter bestand is tegen klimaatverandering durf ik te betwijfelen. In hetzelfde boek over de geschiedenis van kastanjes in Frankrijk is bijvoorbeeld te lezen dat in 1709, 1767 en 1789 de regio Limousin werd getroffen door strenge vorst waardoor veel kastanjebomen dood gingen. Deze strenge winters (en andere oorzaken als hogere graanopbrengsten, de opkomst van de moerbeiteelt, leegloop van het platteland, ziekte) leidden in de XIX eeuw onder meer tot een afname van de aanplant van kastanjebomen, die pas na 15-20 jaar hun maximale hoeveelheid vruchten afwerpen.

Het is denk ik niet ondenkbaar dat West Europa ooit zal worden getroffen door een polar vortex waardoor zomaar 15-20 jaar investering teniet wordt gedaan. Ik ben wel benieuwd in hoeverre de bomen en struiken die nu worden geplant in het voedselbos bestand zijn tegen zeer strenge vorst. Mijn vijg heb ik dit voorjaar tijdens de strenge vorst gered door deze in te wikkelen met isolatiemateriaal. Bij 20 hectare bomen en struiken lijkt mij dat een stuk ingewikkelder.

*uit een eerder commentaar van mij elders op Foodlog: In een boek over de geschiedenis va de Europese kastanje ‘Terres de Castanide’ van JR Pitte las ik dat rond de 18e-19e eeuw het gemiddelde rendement van graan 1 ton/ha was en voor kastanjes 1.5 ton/ha, in calorieën respectievelijk 2625 kcal/ha en 3000 kcal/ha. Destijds vulden kastanjes en granen elkaar aan in het menu en droegen kastanjes in de goede jaren het meeste bij. Een deel van de opbrengst werd gebruikt om meel van te maken en een deel werd gevoerd aan varkens. Aan het aantal varkens rond op een bedrijf kon men zien of het een goed kastanje jaar was geweest.
Inmiddels liggen de opbrengsten van graan een stuk hoger (7-8 ton/ha) en zie ik dat in onze streek kastanjes 3.5 ton/ha kunnen opleveren maar lang niet het equivalent van graan.

Bedoel je dit voedselbos René?

Natuur eerst, dan de mens en vergeet het verdienmodel.
Denk bij voedselbossen eerst aan verrijken van de afgestompte eenzijdige bossen, dus weg met de dennen. Het inheemse zaad voor nieuw bos mengen met wilde appels, besdragende bomen en struiken, noten. In het begin eerst de Amerikaande vogelkers met hulp van groepen schoolkinderen verwijderen totdat de rest groot genoeg is geworden en konijnen op afstand houden.
Zowel in Duitsland als Frankrijk zijn richtlijnen voor de aanleg van nieuw bos, waarin voldoende bloeiende en vruchtdragende bomen zijn opgenomen ........... nee niet voor de mens, maar voor de insecten, vogels en kleine zoogdieren. Wat bramen, vlierbessen, wilde kersen en appeltjes en hazelnoten plukken voor eigen gebruik moet kunnen.

Commercieel, vergeet het maar.
Voor je het weet wordt er bemest en gespoten. Bovendien wil de ARBO geen ladders tegen bomen om echte kersen en wilde appeltjes te plukken.

Er is meer voedsel dan je denkt, bij ons bijvoorbeeld zevenblad, elders waar nog wat van de natuur in tact is gebleven nog veel meer. Een aardigheidje voor de plaatselijke bevolking, niet om te oogsten voor de verkoop. De ogenschijnlijk droge soms kale garrigues in Frankrijk hebben geen behoefte aan voedselbossen, er staat al zoveel eetbaars, het hele jaar rond, ook al ziet het er vaak onooglijk uit.

Ellen Maureen #2. Castanea sativa (tamme kastanje) is volledig winterhard tot zeker -20. In de Dordogne staan er hele bossen van en daalt de temperatuur in een koude winternacht soms tot meer dan 20 graden vorst en dat levert geen enkel probleem op. Mogelijk was het in de 18e eeuw nog veel kouder (dat is voor nu en de naaste toekomst niet heel waarschijnlijk) of er heeft zich een uitzonderlijke situatie voorgedaan van hoge grondwaterstand en langdurige zeer strenge vorst waardoor het wortelstelsel van jonge bomen bevroren is geraakt. Of er was een heel andere oorzaak voor de sterfte die werd toegeschreven aan vorst. Dit jaar hadden we zeer late vorst in Frankrijk waardoor verschillende boomsoorten invroren op nieuwe uitloop, maar ook daarvan ondervond de kastanje geen problemen.

In Nederland hebben wij ook een paar tamme kastanjes. Na aanslaan zijn die zeer winterhard en robuust. Snelle groeiers ook.

Voor het overige ben ik het geheel met je eens, de opbrengst van een bos vergelijken met die van reguliere landbouw is weinig zinvol.