Voedselhypes niet nieuw
Welnee, voedseltrends zijn al eeuwen oud en normaler dan je zou denken. Is de best bewaarde trend ooit niet “het vegetarische dieet”?
De definitie van een voedseltrend is volgens de NVVL: “een trend die vaak draait om een dieet, een voedingsmiddel of een bijzonder voedingspatroon, dat opeens veel aandacht krijgt in de media”
Redacteur Marie-Louise Schipper van de Volkskrant, op zoek naar het geheim van de dikker wordende samenleving, liet in haar presentatie zien dat de voedseltrends van nu ook bestonden rond 1900 en mogelijk zelfs al daarvoor.
We zijn geen steek veranderd. In de 19e eeuw luisterden we naar de dikke Dolly Dimble, die beweerde dat je met haar methode kon afvallen: “Diet or die”. Eind jaren 70 deden we een sherrykuur met koningin Juliana. En in de 21ste eeuw luisteren we naar Kris Verburgh en stoppen we met brood eten. Ook al concludeert de NVVL dat “Nederlanders niet gevoelig zijn voor voedseltrends en dieetgoeroes”, 19% van de Nederlanders is het afgelopen jaar wel degelijk minder brood gaan eten.
Omdat verwarring vereenvoudiging vraagt, is er een markt voor hypesWaarom hypes?
Professor Edith Feskens, hoogleraar voeding en metaboolsyndroom aan de Wageningen Universiteit, probeert het in haar presentatie te verklaren. “Goed en leuk onderzoek naar gezondheid van voeding is moeilijk uit te voeren, lastig te financieren en resultaten zijn vaak ingewikkeld. Nederland telt 17 miljoen voedingsexperts; jammer genoeg zijn die ook snel in verwarring.” Omdat verwarring vereenvoudiging vraagt, is er een markt voor hypes, zegt Feskens met zoveel woorden. Academici als Feskens willen hun inzichten beter communiceren. Ze vinden dat onderzoeksresultaten genuanceerd moeten worden weergegeven. Voorkomen zou moeten worden dat de media er gekke en stellige dingen over gaan zeggen die niet kloppen; dat zorgt immers voor verwarde Nederlanders.
Feiten als begin
Maar werkt genuanceerde wetenschap? Die nuance is juist de voedingsbodem voor vereenvoudigende voedingsgoeroe’s. Onderzoek en wetenschap hebben hun primaat in de moderne samenleving verloren. Terwijl wetenschappers ooit het recht op hun Grote Gelijk konden claimen, zeggen ze nu “Wij zijn één van de deelnemers in het debat, onderzoeksfeiten zijn niet het einde maar het begin van een discussie.” Dat zou weleens een realistische aanpak kunnen zijn.
Voedingsexperts moeten zich geen zorgen maken om mensen die superfoods eten. Wie zoekt naar informatie komt wel terechtTrends zijn een valkuil
“We hebben last van een erfenis”, zegt ‘dokter Frank’ van Berkum, internist en auteur van Het Hongerige brein. “In de jaren 60 leerden onze ouders ons dat we ons bord moesten leegeten, soms tegen ons verzadigde gevoel in."
Gewoontes blijven bestaan maar onze omgeving veranderde van schaarste naar overdaad. “Wie niet op zijn hoede is, gaat er in mee en past eetgewoonte aan aan de leefomgeving.” Dat valt wat betreft voedseltrends wel mee, geeft het onderzoek van de NVVL aan: 82% van de mensen zou zich er niets van aan trekken. Wie behoren dan tot de overige 18%? Voornamelijk jonge, hoogopgeleide vrouwen uit de randstad, aldus het rapport. Maar Van Berkum noemt nog een groep, namelijk de mensen met een lage sociaal-economische status: “Patiënten die ik zie hebben vaak extreem overgewicht; een aantal heeft het financieel moeilijk. Soms zijn ze misbruikt en totaal radeloos. Een voedingsgoeroe met een simpele oplossing en een vlotte babbel, zien zij als laatste redmiddel. Deze kwetsbare mensen grijpen iedere kans aan.”
Professor Edith Feskens vult aan: “Voedingsrichtlijnen werken niet bij hen, want gezondheid van voeding is bij mensen met een lage sociaal-economische status totaal niet van belang.” Volgens Feskens komt dit omdat deze mensen amper kunnen voorzien in andere basisbehoeften.
Gezonde voeding is bij mensen met een lage sociaal-economische status, totaal niet van belangArts wordt vertrouwd, maar is ondeskundig
Volgens Elly Kaldenberg, diëtist en vicevoorzitter van de NVVL, moeten voedingsexperts zich geen zorgen maken om mensen die superfoods eten. Wie zoekt naar informatie komt wel terecht. Maar juist de onverschilligen, daar moeten we ons druk om maken. Die geven geen klap om hun gezondheid ... tot het te laat is.
Massaal gaan we naar de huisarts als betrouwbare laatste reddingsboei. Het onderzoek van de NVVL laat immers zien dat 95% van de Nederlanders een arts als betrouwbare bron voor informatie over gezonde voeding zien, zo zegt het rapport. Helaas, die weten eigenlijk geen barst over voeding. Een onderzoek van de Maastrichtse hoogleraar Fred Brouns wees uit dat artsen tijdens hun opleiding gemiddeld 22 uur voedingsonderwijs krijgen.
De oorzaken, niet de gevolgen
Gelukkig erkennen (huis)artsen hun tekort, zegt dokter Frank van Berkum. Een huisarts is misschien niet opgewassen tegen de prachtige verhalen van een voedingsgoeroe, maar hij kan zijn patiënt wel doorverwijzen naar de diëtist.
Als we de dokter opleiden tot voedingsdeskundige, is dan niet alles geregeld? Het publiek vertrouwt hem - nota bene tegen alle hypes inDe diëtist 2.0, zo noemt Van Berkum pas-opgeleide vakmensen, die niet mekkeren over voedingsstoffen, maar een coach zijn. Met geavanceerde interviewtechnieken kruipt zo’n moderne diëtist bijna onder de huid van zijn patiënt, zegt die precies waar het op staat en helpt hem of haar door de obesogene jungle die hen voortdurend verleidt om teveel en onverstandig spul te eten.
Voedingsexperts maakten zich druk. Door hypes kwamen zoveel hele onwaarheden en halve waarheden in omloop dat ze dachten de macht over het stuur van de correcte voorlichting kwijt te zijn. Het onderzoek van NVVL lijkt de onrust over hypes te hebben gesust. Toch dijen onze buiken we nog steeds uit. Hoe lossen we dat op? “Kijk naar roken” zeggen Feskens en Van Berkum. Je moet niet de gevolgen, maar de oorzaken aanpakken en roken niet langer het normgedrag te laten zijn. Daarom staan er met koeienletters geschreven woorden op een pakje sigaretten. Zulke wegen moeten we ook vinden voor te weinig gevarieerd, teveel en te gemakkelijk dikmakend eten.
Gek genoeg spraken de voedingsexperts niet over de enorme kans die hun onderzoek liet zien. Als we de dokter opleiden tot voedingsdeskundige, is dan niet alles geregeld? Het publiek vertrouwt hem - nota bene tegen alle hypes in.
Het door GfK uitgevoerde onderzoek naar voedselhypes is hier te downloaden.
Fotocredits: NVVL/GFK
Op 31 oktober krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
"...vinden dat onderzoeksresultaten genuanceerd moeten worden weergegeven"
Meer nuance, nee, veel meer nuance. Dat lijkt me zeer welkom. Maar misschien moeten daarvoor eerst twee enorme obstakels getackeld worden. Ten eerste: hoe bereiken de resultaten uberhaupt nog het publiek? De tussenliggende media lijken er van overtuigd dat mensen sterke en pakkende koppen en simpele boodschappen willen. Ten tweede, het financiële systeem waarmee onderzoek betaald wordt, want ook daar lijkt een sprekende boodschap het beter te doen dan een genuanceerde.
En:
"...onderzoeksfeiten zijn niet het einde maar het begin van een discussie"
Laten we eens beginnen met vast te stellen wat een onderzoeks'feit' is. Dat volkoren goed tegen hart- en vaatziekten zijn, als er ergens weer eens een associatie gevonden is (zelfs al was het Harvard)? Of gaan academici ook hier eens wat nuance aanbrengen?