FAO-rapport: leer over biodiversiteit van inheemse volkeren

Een aanrader voor de thuisblijvers in deze coronatijd, die toch iets van exotiek in de vakantie willen beleven, is het (gratis te downloaden) FAO-rapport Indigenous Peoples’ food systems. Het heeft de ondertitel ‘Inzichten in duurzaamheid en veerkracht uit de frontlinie van de klimaatverandering’ meegekregen. Het is een publicatie in een reeks onderzoeken van de FAO, de voedsel- en landbouwafdeling van de Verenigde Naties.

De FAO heeft een groots opgezet programma met vertegenwoordigers van inheemse volkeren van over de hele wereld. Wereldwijd zijn er 476 miljoen mensen die tot inheemse volkeren behoren, in meer dan negentig landen en bij elkaar ongeveer vijfduizend verschillende bevolkings- of taalgroepen. Ze behoren tot de meest cultureel diverse en traditioneel unieke samenlevingen, met hun vaak eeuwenoude geschiedenis, cultuur, spiritualiteit, voorouderlijke banden en traditionele kennis.

In de voedselsystemen en samenlevingsvormen van de hier beschreven inheemse volkeren ligt veel van de oorsprong van circulariteit, solidariteit, natuurbeheer, matiging, diversiteit, traditionele kennis en al die mooie begrippen waar in ‘het Westen’ de roep zo luid om is geworden

Klimaatoorlog
Het klinkt misschien niet als opwekkende lectuur, over de strijd die inheemse volkeren voeren in de klimaatoorlog. Maar het FAO-rapport is een fascinerend en diepgravend verslag over deze traditioneel levende volkeren. In het rapport worden de voedselsystemen van inheemse samenlevingen in een brede context beschreven. Acht ervan zijn er uitgelicht, letterlijk uit de uithoeken van de aardkloot. Veel van die volkeren hebben het zwaar.

Bij alle verschillen springt één gemeenschappelijke factor er duidelijk uit: hoe deze volkeren in symbiose met hun natuurlijke omgeving leven. Hun voedselsystemen konden blijven werken als de natuur zich kon blijven herstellen. Het bejaagde wild, de vis, de gewassen en de wilde vegetatie, in elke (jaar)cyclus vernieuwden die zich, tot ze verstoord werden.

De acht geselecteerde en minutieus bestudeerde volkeren zijn: de Baka uit het regenwoud in Kameroen, de Inári Sami uit arctisch Finland, de Khasi uit de Himalaya boven India, de Melanesiërs van de Solomon eilanden, de Kel Tamasheq uit de hete woestijn in Mali, de Bhotia en Anwal bevolking uit Uttarakhand, India, de Tikuna, Cocama en Yagua bevolking in Puerto Nariño, Colombia, en de Maya Ch’orti’ uit de streek Chiquimula in Oost-Guatemala.

Evenwicht
Uit het rapport: “De voedselsystemen van deze inheemse volkeren hebben eeuwen, soms zelfs millennia, standgehouden en zich in de loop der tijd aangepast aan klimaatschommelingen, kolonisatie en verplaatsingen. Zij hebben blijk gegeven van een ongelooflijke vindingrijkheid en aanpassingsvermogen, waardoor zij veranderingen en dynamiek hebben doorstaan met behoud van traditionele wijsheid en praktijken.”

‘Evenwicht’ en ‘aanpassing’ zijn de sleutelbegrippen. In veel volkeren ontstaat een ‘hybride’ vorm van modern bestaan, die vaak prima functioneert. De traditionele leefwijze wordt verrijkt door onvermijdelijke externe invloeden. Vissers op de Solomons verruilden hun zeilen voor buitenboordmotoren. De Inari Sámi hebben hun traditionele nomadische bestaan aan de regels moeten aanpassen om hun rendierhouderij voort te kunnen zetten. De Baka moesten hun jachtpraktijken aanpassen, dieper het woud in, en stoppen met jagen om de populaties van ‘bush meat’-prooidieren te laten herstellen.

Rendierhoeven
De verhalen van verlies en verstoring van het delicate evenwicht zijn helaas talrijker. De klimaatverandering treft alle groepen zwaar, het wordt uitputtend beschreven in het rapport, klinisch bijna. Waterbronnen in Afrika drogen op, visbestanden in de oceaan en rivieren verdwijnen, de temperatuur onder de rendierhoeven loopt op. Het water raakt vervuild, grote stukken woud worden gekapt, wilde dieren gedecimeerd, land dat eeuwenlang gebruikt werd geroofd.

‘Evenwicht’ en ‘aanpassing’ zijn de sleutelbegrippen. In veel volkeren ontstaat een ‘hybride’ vorm van modern bestaan, die vaak prima functioneert. De traditionele leefwijze wordt verrijkt door onvermijdelijke externe invloeden

De sociale en economische veranderingen bedreigen de cultuur van solidariteit en gemeenschapszin, essentiële kenmerken van het evenwicht. Jongeren, maar niet alleen zij, trekken naar de stad. Soms gedwongen door regeringen die heel bot van de nomaden af willen. De traditionele ruilhandel van levensmiddelen verdwijnt, de geldeconomie en moderne voeding doen hun intrede, hetgeen de volksgezondheid niet ten goede komt. Het uiteenvallen van de oude sociale structuren leidt tot depressie, middelenmisbruik, criminaliteit en zelfmoord onder de bevolking. Dat zijn treurige woorden in het rapport.

Biotoop
Het was geen nieuws dat de traditioneel levende volkeren, de inheemsen, de jager-verzamelaars in hun geïsoleerde biotoop, in hun bestaan bedreigd worden. Gedetailleerd inzicht in hun bestaan, zoals in dit rapport beschreven, hoe ze samenleven met hun natuurlijke omgeving, laat niet alleen het belang van een gezond, biodivers ecosysteem zien, maar ook de samenhang met andere systemen, zoals de (half-)gedomesticeerde teelt en dierhouderij, de energieopwekking, de (niet bestaande) afvalverwerking, de mobiliteit. Dat zijn allemaal voorwaarden, al die multifunctionaliteiten, voor de zelfvoorzienende voedselsystemen.

In de voedselsystemen en samenlevingsvormen van de hier beschreven inheemse volkeren ligt veel van de oorsprong van circulariteit, solidariteit, natuurbeheer, matiging, diversiteit, traditionele kennis en al die mooie begrippen waar in ‘het Westen’ de roep zo luid om is geworden. De analyses in het rapport leren ook dat kleinschaligheid, of strikt biologische productie, geen doel op zich zijn, maar een uitkomst zijn van een biodivers voedselsysteem.