Lees ook
Tijdens het bezoek voor een interview laat Neshat Moslehi trots haar proefschrift zien. De omslag valt direct op: het is een close-up foto van een glanzende steen." Joren Vos, een vriend van me, heeft hem gefotografeerd en hij is vrij zeldzaam", zegt Moslehi geheimzinnig. "Het is Vivianiet, een natuurlijk voorkomend multimineraal dat ijzer, maar ook mangaan, magnesium en calcium bevat. Ik wist dat het bestond, maar ik heb er best lang naar moeten zoeken. Uiteindelijk kocht ik het in een winkeltje in Heerle." Dat de steen er zo mooi uitziet was zeker niet de enige reden om hem op de cover af te beelden. Hij speelde juist een onmisbare rol in haar onderzoek: de steen was de inspiratiebron waarmee het allemaal begon.

IJzer verstoppen
Tijdens haar promotie wilde Moslehi deeltjes ontwikkelen waarmee voedingsmiddelen met ijzer kunnen worden verrijkt. IJzerverrijking van voedsel is lastig, omdat ijzer interacteert met chemische stoffen die in voeding aanwezig zijn. Dat leidt tot ongewenste veranderingen in, bijvoorbeeld kleur en smaak. Moslehi had het idee om ijzer te 'verstoppen' in een minder reactieve verbinding, zodat de reactiviteit van het ijzer zou verminderen. Vervolgens zou het ijzer worden onthuld zodra het voedsel werd geconsumeerd, zodat het door het lichaam kon worden opgenomen. In haar eigen woorden: "We hadden een ijzerhoudende stof nodig die minimaal oplost in de pH-waarde van voeding en maximaal oplost in de pH-waarde van ons verteringsstelsel."

Wie kent hem niet: de beroemde stripfiguur die zijn spierballen laat groeien met een blikje spinazie
Wereldwijd gezondheidsrisico
Waarom al die moeite doen om voedsel met ijzer te verrijken? Moslehi haalt Popeye erbij. "Wie kent hem niet", zegt ze. "De beroemde stripfiguur die zijn spierballen laat groeien met een blikje spinazie. Het zou voor Popeye echter veel efficiënter zijn geweest om een blikje vlees achterover te slaan. Zowel spinazie als vlees bevatten ijzer, maar het non-heemijzer in groene bladgroenten, bonen en noten wordt veel minder goed door het lichaam opgenomen dan het heemijzer in vlees." Vanwege het groeiende aantal vegetariërs en veganisten en de lage vleesconsumptie in ontwikkelingslanden, is ijzertekort dan ook een van de grootste wereldwijde gezondheidsrisico's.

Innovatieve zouten
Moslehi is er in geslaagd om de deeltjes waarnaar ze op zoek was te maken. Geïnspireerd door natuurlijke mineralen, zoals het eerdergenoemde Vivianiet, synthetiseerde ze multi-minerale zouten op basis van pyrofosfaat, die ijzer bevatten én een tweede mineraal, zoals calcium, zink of mangaan.

Na de synthese testte ze de zouten op hun reactiviteit met een selectie van stoffen, zoals quercetine, apigenine en curcumine. Die vind je in citrusvruchten, peterselie en kurkuma. Uit de resultaten bleek dat de zouten inderdaad minder reageerden met de stoffen, omdat er weinig veranderingen in kleur optraden. Bovendien waren tests in omstandigheden die het verteringsstelsel nabootsen veelbelovend: er waren aanwijzingen dat het ijzer effectief zou worden geabsorbeerd zodra het in het lichaam terechtkomt.

Uitvinding
De zouten die Moslehi synthetiseerde, werden begin 2022 gepatenteerd. Het is een groot familie-patent, waar Moslehi erg blij mee is. "Het patent zorgt ervoor dat deze stof een echte uitvinding is geworden”, zegt ze enthousiast. “Daarmee is het onderzoek een stap dichter bij de werkelijkheid. Dat gebeurt niet zo vaak, althans niet sinds ik hier werk." Het is inderdaad bijzonder nieuws, maar we zijn er nog niet: "De zouten moeten eerst nog gereproduceerd worden met chemicaliën van voedselkwaliteit in plaats van laboratoriumkwaliteit, want die mogen niet gebruikt worden in levensmiddelen. Ook moet er getest worden wat het effect van de zouten is op echte voeding, toxiciteit en hoe goed het lichaam het ijzer opneemt, op klinische schaal."

Meel, brood, sojasaus en bouillonblokjes
Mocht deze stof inderdaad geschikt zijn voor de verrijking van levensmiddelen met ijzer, dan zou het een efficiënte en goedkope aanpak zijn van het wereldwijde probleem van ijzertekort. De productie van de zouten is goedkoop en duurzaam. Moslehi gebruikte een gangbare techniek (co-precipitatie), die groen, goedkoop, snel en gemakkelijk is, omdat er geen verhitting of gebruik van chemische oplosmiddelen voor nodig is. Bovendien kunnen de zouten gemakkelijk worden toegevoegd aan producten zoals meel, brood, sojasaus en bouillonblokjes. Al met al bieden deze innovatieve zouten een veelbelovende kans om dagelijks extra ijzer binnen te krijgen.

Dit artikel verscheen eerder op de website van de Universiteit Utrecht.

IJzertekort leidt tot bloedarmoede onder mensen van alle leeftijden. Zo'n 1,2 miljard mensen hebben wereldwijd last van een gebrek aan ijzer. Het gaat voornamelijk om kinderen en vrouwen in hun vruchtbare levensfase. Bloedarmoede als gevolg van ijzertekort treft veelal mensen in minder bevoorrechte groepen, zoals migranten en vluchtelingen en mensen in lage- en middeninkomenslanden. Dat laat bijvoorbeeld een artikel in The Lancet uit 2020 zien.

In Nederland ontbreken algemene cijfers onder volwassenen. Wel is bekend dat één op de tien peuters last heeft van ijzertekort; dat geldt ook voor één op de vijftig tieners. Geschat wordt dat één op de zes tot tien zwangere vrouwen in Nederland kampt met een ijzertekort.
Dit artikel afdrukken