Lees ook
Een van de vreemdste dingen die ik recent las nadat de voermaatregel van tafel ging, was de uitspraak van minister Schouten dat de sanering van de varkenshouderij een berekende depositievermindering van 5 mol/ha zal opleveren. Daarmee kan volgens haar ook zonder voermaatregel de stikstofschade van de bouw worden gecompenseerd zodat aannemers weer aan de slag kunnen om burgers onderdak te bieden en nieuwe bedrijfshuisvesting te realiseren. Op welke plaats die vermindering op zou treden en hoeveel bouwprojecten ermee konden worden vlotgetrokken werd niet duidelijk gemaakt.
Wie zich realiseert wat de totale depositie op de natuur is, weet direct dat het een (juridische) discussie over kruimels is. Toch staan de kranten er al maanden bol van.

Stel dat de depositiereductie van 5 mol/ha van uit varkensstallen ontsnappende emissies gerealiseerd wordt bij Natura2000 gebied Groote Peel in Oost-Brabant. Ook zonder cijfers over de droge depositie van NH3 (ammoniak) en NOx (stikstofoxiden) ter plekke, valt die dat voldoende te detailleren. De natte depositie die met regen naar beneden komt, ziet het er voor de periode 2003 – 2014 als volgt uit in meetstation Vredepeel (terwijl de landelijk gemiddelde waarde geen op- of neerwaartse trend vertoont in dezelfde periode):



De variatie tussen de hoogste en laagste waarden blijkt groot. De jaarlijkse variatie tussen opeenvolgende jaren is gemiddeld 96 mol/ha en varieert van 2 – 223 mol/ha.jr.

De 5 mol van Schouten waar iedereen naar kijkt, valt daarbij in het niet. Nog absurder wordt haar besparings- en compensatiedoel wanneer je kijkt naar de totale depositie in de Groote Peel. Die te vinden is het PAS document van het gebied en is voor 2014 bepaald op 1506 mol/ha.jr. Dat is ook het laatste jaar waarvoor ik de natte depositie heb nagerekend omdat er zoveel regenwatermeetstations gesloten zijn dat onder meer de landelijke trends niet meer te berekenen zijn.

In 2014 beliep de natte depositie voor NH4 542 en voor NO3 196. In totaal-N dus 738 mol/ha.jr. Er blijft dan voor droge depositie over: 1506 – 738 = 768 mol/ha.jr. Terwijl de meetfouten bij de bepaling van de natte depositie zeer klein zijn, zijn de modelfouten voor de berekening van de droge depositie groot, minimaal 30%. Toegepast op 768 mol, levert dat een totale N depositie voor het gebied tussen 1275 en 1736 mol/ha.jr. Een depositiewinst van 5 mol/ha valt in het niet bij de onzekerheidsmarge van de berekening die pakweg 100 x zo groot is.

Emissieplafonds en dalende atmosferische concentraties
Nederland heeft zich in 2010 Europees verplicht tot emissieplafonds voor NOx en NH3, respectievelijk 260 en 128 kiloton/jr.

In 2020 zou dat nog respectievelijk 202 en 123 kiloton mogen bedragen. Helaas valt de feitelijke jaarlijkse emissie niet nauwkeurig te bepalen. Op Foodlog heb ik al vaker betoogd dat de emissies van NH3 volgens de RIVM rekenmodellen een voortdurende afname laten zien, terwijl er de atmosferische concentraties niet veranderen.

Uitgaande van die concentratie is het niet mogelijk de totale emissie te bepalen, omdat de relatie tussen de emissie en de concentratie die op grondniveau (4 meter hoog) wordt gemeten onzeker is. De reductiedoelstelling van 128 naar 123 kiloton is echter zo gering, 4%, dat ze binnen de onzekerheidsmarge van de emissieberekening valt. Daarmee is echter meteen ook gezegd dat het gaat om een zinloze doelstelling.

Voor de NOx-concentratie (stikstofoxiden) geldt iets soortgelijks, maar dan anders. De atmosferische NOx concentratie daalt al 20 jaar lang gestaag. Zowel in de steden als rond andere verkeersconcentraties, maar ook in het landelijke gebied. De afname van NOx bedroeg tussen 2000 -2017 64%, die van NO2 beliep 31%. De verdubbeling van het vliegverkeer die onderwijl plaatsvond, heeft niet geleid tot een gemeten stijging van de concentratie. Een slimmerd zal dan opmerken dat de daling veel groter zou zijn geweest. Maar er geldt ook een terechte twijfelvraag: hoe toon je dat aan? Met andere woorden, wie heeft genoeg verstand van atmosferische chemie om precies causaal te kunnen uitleggen te kunnen wat er met vliegtuig NOx gebeurt en waar het neerslaat?

De reductiedoelstelling van 260 naar 202 kiloton bedraagt 22% en ligt onder de percentuele afname die uit de atmosferische concentratie van NOx (35% ) valt af te leiden. Zo geredeneerd lijkt NOx geen probleem. Wel degelijk zorgelijk is dat de inventarisatie van NOx bronnen tekort is geschoten. Meten is immers weten. Dat geldt deste meer ten aanzien van onderwerpen die maatschappelijk zo hoog worden opgespeeld.

Wanneer, zoals is te voorzien, het knelpunt geen plan- of projectmatige relatie heeft met de uitgekochte boer, is saldering - domweg een wisseltruc - juridisch niet houdbaar.
Zolang de respectievelijke plafonds niet (dreigen te) worden overschreden, en met betrouwbare methoden kan worden aangetoond dat afgesproken reductiemaatregelen gerealiseerd worden, is er niets aan de hand. Beide plafonds en de successievelijke reductie daarvan zijn niet vastgesteld om uitsluitend de Natura2000 gebieden en andere natuur van de ondergang te redden. NH3 en NOx, en het fijnstof waar ze aan bijdragen, hebben onderscheiden effecten op de volksgezondheid. NH3 en NOx zijn in die zin dan ook niet uitwisselbaar. Overschrijden van het ene plafond heeft niets met het andere plafond te maken. Het is juridisch volledig onhoudbaar om het ene plafond te overschrijden met als argument dat je het andere onderschrijdt. Als het NOx plafond zou worden overschreden, wat niet ondenkbaar is gezien het inventarisatieprobleem, is het niet te ‘salderen’ met ammoniakemissie door boeren uit te kopen. Het Europese Hof van Justitie (EHvJ) zou er korte metten mee maken indien MOB van stikstofbestrijder Johan Vollenbroek de zaak in Luxemburg zou voorleggen.

Habitatrichtlijn
Artikel 6, lid 3, van de Habitatrichtlijn stelt dat voor elk plan of project wat een mogelijk negatief effect zou kunnen hebben op de natuurlijke kenmerken van een Natura2000 gebied, een passende beoordeling moet worden gemaakt. Die beoordeling moet uitwijzen of dat plan of project een significant negatief effect zou kunnen hebben. Is dat, objectief vastgesteld, het geval dan kan het plan of project geen doorgang vinden, tenzij aan verdere regels wordt voldaan. Die zijn omschreven in artikel 6, lid 4, van de Habitatrichtlijn. Als blijkt dat daaraan kan worden voldaan, bijvoorbeeld door de noodzaak tot uitvoering van het plan of project in verband met het algemeen belang, dan is compensatie van de negatieve effecten noodzakelijk voordat het project een aanvang kan nemen.

De opening van Airport Lelystad zou mogelijk kunnen leiden tot negatieve effecten in Natura2000-gebieden als de Veluwe, de Oostvaarders Plassen, de Wieden en de Weerribben, om maar een paar op afstand gelegen gebieden te noemen. Ook al is het praktisch gezien vrijwel onmogelijk is om objectief de mogelijk negatieve effecten van NOx uit Lelystad op habitattypen of soorten die onder de Habitatrichtlijn vallen in die gebieden te bepalen, is er geen sprake van dat dergelijke effecten onder de richtlijn afgekocht zouden kunnen worden door één of meerdere boeren in Bennekom - laat staan in Noord-Brabant - uit te kopen. Die hebben namelijk niets te maken met het vliegveldplan. Ook hier is het EHvJ snel klaar mee.

Wisseltruc
Persoonlijk vind ik het uitkopen van varkensbedrijven in Noord-Brabant een prima idee, gezien de geurproblematiek en mogelijke gezondheidseffecten. Maar het beleid wat aan de uitkoop wordt gekoppeld is onbegrijpelijk. De overheid koopt boeren uit en gebruikt vervolgens 70% van een niet meer bestaande ammoniakemissie om elders een bestaand ‘knelpunt’ op te lossen. Wat is een knelpunt? Is dat een plan of project in de zin van artikel 6, derde lid, van Habitatrichtlijn, wat geen doorgang kan vinden omdat het een significant negatief effect heeft op een Natura2000 gebied?

Wanneer, zoals is te voorzien, het knelpunt geen plan- of projectmatige relatie heeft met de uitgekochte boer, is saldering - domweg een wisseltruc - juridisch niet houdbaar. Het maakt daarbij niet uit of een projectuitvoerder zoals Airport Lelystad het doet, of dat de overheid hier of daar voor Sinterklaas gaat spelen. Misschien dat de Nederlandse bestuursrechter in het spel meegaat, maar het EHvJ doet dat beslist niet.
Dit artikel afdrukken