Een stap verder in het voorspellen van de dood

“Het graf gaapt, de tijd zoemt, en nergens is redding.” Zo was het in 1947, toen Gerard Reve dat zijn personage Frits van Egters liet denken in De avonden. “Laten we elkaar niet haten, maar, integendeel, liefhebben, gezamenlijk op de Dood wachten, en het ons in de tussentijd aan niets laten ontbreken”. Dat kon nog in 1983, toen Op weg naar het einde verscheen.

Anno 2020 – Reve schrijft alleen nog voor ‘De Oneindige’ – geldt onverminderd “dat de enige zekerheid die het leven ons biedt, die is van de Dood.” Maar er is wel iets meer over die zekerheid te zeggen.

Nachtkastje
Bijvoorbeeld dat een mens eerder of later kan sterven dan de tijd die voorbij zoemt het wil. Er is een verschil tussen de chronologische leeftijd en de biologische leeftijd. Behalve de wekker op het nachtkastje tikt er ook zoiets mee als de epigenetische klok, die zich van geen verjaardagskalender iets aantrekt. Ouderdom is relatief, dat is een gegeven in het onderzoek naar de levensverwachting.
Is te voorspellen wanneer iemands tijd gekomen is? “Je wordt gemiddeld 84 jaar”, schrijft de website Rekenkeizer, waarop je alleen je huidige leeftijd en geslacht hoeft in te vullen. Knap dat zo’n onlinerekenmachine dat weet. Gelukkig is niemand gemiddeld.

Magere Hein
Voorspellen wanneer Magere Hein voor de deur zal staan is niet eenvoudig. Maar het lichaam geeft wel een aantal signalen af die bij elkaar een aardig beeld vormen van de voorsprong of achterstand van de biologische tijd op de chronologische tijd van een persoon.

Negen van die signalen zijn verzameld door Amerikaanse en Zweedse onderzoekers in een studie over ‘biological age measurements (BAs)’, metingen van de biologische leeftijd. Door deze metingen is het mogelijk “de fysiologische veranderingen te beoordelen en de gezondheidsrisico's te voorspellen bij personen van dezelfde chronologische leeftijd”.

’Progressieve achteruitgang’
Biologische veroudering is een proces van ‘progressieve achteruitgang’, die optreedt op moleculair, cellulair, weefsel- en orgaanniveau. In deze studie zijn voor het eerst meerdere BAs-en losgelaten op een onderzoekscohort, over een langere tijd. Het betrof 845 volwassen Zweden, van 50 tot 90 jaar oud, van wie datasets werden bijgehouden en in een periode van 20 jaar werden bijgewerkt. In die tijd overleed een aantal deelnemers en kon vastgesteld worden of de voorspellingen over hun dood ook uitkwamen.

Door het combineren van de verschillende BAs-en is het voorspellen van het einde iets accurater geworden

De verschillende niveaus waarop de progressieve achteruitgang plaatsvindt bieden alle mogelijkheden aan eigen BAs-en. De bekendste is het meten van lichamelijke en geestelijke functies. Hoe is het met de spierkracht en de verstandelijke vermogens van de ouder wordende persoon gesteld en hoe snel hollen die achteruit? Lichamelijk en bloedonderzoek leveren talloze markers op van iemands gezondheid. Die kunnen vastgelegd worden in indices, die onderlinge vergelijkingen mogelijk maken.

Methylering
Veroudering is goed af te lezen aan het DNA en dan in het bijzonder aan de methylering. Dat proces treedt op bij epigenetische wijzigingen van het DNA, dat zelf niet verandert, maar wel hoe het tot expressie komt en wat het aanstuurt.

Ook op het niveau van het DNA worden de telomeren gemeten, de uiteinden van chromosomen die een rol spelen bij de celdeling. Oudere cellen, van oudere personen, hebben kortere telomeren, wat een indicatie is van de biologische leeftijd van de cel en de tijd die de cel nog rest. Die epigenetische klok tikt genadeloos voort.
De beide BAs-en die naar het DNA kijken en de veelgebruikte frailty index (het best vertaald met broosheidsgetal) blijken volgens de onderzoekers de beste voorspellingen te doen. Nadere uitwerking van de resultaten en specifieker onderzoek moeten uiteindelijk de instrumenten opleveren waarmee artsen een goede inschatting kunnen maken over de biologische leeftijd van elke individuele patiënt.

Met zekerheid zeggen wanneer het laatste uur geslagen heeft, chronologisch zowel als biologisch, kan alleen de beul. Door het combineren van de verschillende BAs-en is het voorspellen van het einde wel iets accurater geworden. Maar voorlopig moeten we het met de woorden van Reve doen: “O Dood, die waarheid zijt: nader tot U.”