Bretagne - Frankrijks punt in de Atlantische oceaan - lijkt in zijn landbouw op Nederland. Er wordt intensief geboerd. De streek produceert verreweg het grootste deel van Frankrijks kippen, varkens, eieren, melk en een flink deel van de appels, peren, aardappelen, tomaten, paprika's en komkommers. Die worden er ook verwerkt, verpakt en verhandeld en vervolgens weer verkocht door de Franse supermarkten die eveneens voor het overgrote deel uit Bretagne komen. Daar eten in Frankrijk, en daarbuiten, heel veel mensen van. Een groot deel van de Bretonnen leeft ervan. En toch hangt dat nu allemaal aan een zijden draadje.
Net zo groot als Nederland
Bretagne is bijna net zo groot als Nederland, maar telt slechts 3 miljoen inwoners. Ze leven voor een belangrijk deel van wat daarginder de 'agroalimentaire' heet. Wij noemen dat de agri- & foodsector. Omdat een groot deel van de bevolking er zo bij betrokken is, zien heel gewone mensen dat er onvoldoende in verdiend wordt. niet alleen kleine maar ook grote bedrijven gaan failliet. Zo failleerde de grootste kippenslachter (Doux) en ging een grote varkensslachter (GAD) op de fles. Als dat gebeurt, volgen de boeren en de rest van de verwerkende industrie. De supers houden het wel vol. Die kopen gewoon elders in waar het volume groter en de inkoopprijs lager is
Maar de bevolking niet. Die leeft ervan. De Bretonnen protesteren en gaan de straat op omdat ze direct in hun economische bestaan worden bedreigd. Anders dan wij Nederlanders - al leeft ook ons land zonder dat we het weten voor een groot deel van handel in en verwerking van voedsel - voelen zij ook zelf heel direct in hun portemonnee dat hun boeren en voedselverwerkende industrie creperen.
18 juni & de druppel
Het protest begon op 18 juni jongstleden. Toen startte in Bretagne het protest tegen de zgn. écotaxe met een volkspetitie. Die écotaxe is een wet die werd ingevoerd door ex-minister Jean-Louis Borloo. De wet was bedoeld om in de naam van duurzaamheid nodeloos vrachtvervoer te beperken. Er worden speciale geautomatiseerde tolpoorten voor vrachtwagens voor gebouwd. Die dingen kosten de Staat maar liefst 800 miljoen euro; de Staat kan er dan ook niet meer vanaf zonder dat verlies te nemen. Dat is de Franse regering voorlopig niet van plan. Stiekem moest de wet immers ook de noodlijdende staatskas een beetje spekken; het land komt vele miljarden op zijn begroting tekort.
Minder heen en weer gesleep is beter voor het milieu. Jazeker, dat is zeker zo. Maar als je je realiseert dat alles van ver komt en de wereld 1 grote uitruilplaats is, dan plaats je jezelf met een extra belasting op vervoer te snel en te ver buiten spel. Daarbij komt dat de Fransen boven hun stand leefden. Hun productiekosten waren door aanhoudende subsidies en regelgeving een eind boven de markt uitgekomen. Uiteindelijk knapt dat. De écotaxe was de druppel die de emmer liet overlopen: niet alleen de boereneconomie, maar ook de verwerkende economie zijn stuk gelopen.
Voor andere regio's van Frankrijk staat het er nauwelijks minder slecht voor; de bevolking ziet de prijzen stijgen, de kosten van de staat steeds verder oplopen en ook onder de nieuwe president geen verbeteringen die duiden op licht aan het einde van de tunnel. Er heerst een gevoel van ontevredenheid en economische dreiging. Daarom kunnen de protesten van de boeren- en voedselverwerkende industrie pakken onder de rest van de bevolking in een land dat al enkele presidenten lang mort over het beleid van zijn overheid. Ze verspreidden zich in aard en reikwijdte vanuit Frankrijks logistiek ongunstig gelegen uithoek in de oceaan de afgelopen maand snel over het gehele land. Inmiddels wordt gevreesd voor een algehele 'grogne antifiscale', een burgerbeweging tegen de hoog opgelopen belastingen om de lege staatskas weer te vullen.
Zo gaat dat met revoluties. Als het gevoel - 'we worden belazerd en staan in de kou' - eenmaal benoemd is en de juiste snaar heeft geraakt, gaat het verder. Victor Hugo zei het al: als die brave, gehoorzame en hardwerkende Bretonnen losgaan, doen ze dat nooit voor niets. Hollande t'es foutu, les Bretons sont dans la rue (Hollande, het is met je gedaan, de Bretonnen zijn de straat op), klinkt het tegen François Hollande, de president van de Franse republiek. Hugo's uitspraak schijnt zijn gelijk opnieuw te bewijzen, nu het protest tegen de écotaxe in het hele land te horen is.
Ouderwetse revolte
Er lijkt zich een heuse ouderwetse revolte te ontwikkelen waar we de buitenlandse pers nog maar nauwelijks de vingers achter krijgt. Frankrijk dreigt zomaar de helft van zijn eten op de fles te zien gaan. In Nederland staat het er met kippen, varkens, tomaten, paprika's en komkommers maar zeker ook met de verwerkende industrie nauwelijks beter voor. Hebben we door wat het betekent als die spullen niet meer gemaakt zouden worden?
Bedrijven sluiten namelijk van de ene dag op de andere. Dat geld ook voor faillerende slachters en boeren en tuinders. Vorige week reisden 2 Franse ministers naar Bretagne. Er werd een miljard euro steun gegeven. Da's geen kattenpis, maar nog zijn de Bretonnen en de andere Franse boeren en Fransen niet tevreden. Onderwijl verspreidt en intensiveert het geweld zich. Er zijn vernielingen die staatsbezittingen in vlammen laten opgaan omdat onder het publiek het gevoel post heeft gevat dat de overheid zijn eigen in plaats van het publieke belang dient én daarvoor zijn uiting heeft gevonden. Het sluimert niet langer, maar is out in the open; dans la rue, zoals de Fransen het noemen.
Natuurlijk valt het nog best mee. Net als hier nemen financiers uit Azië en het Midden-Oosten de bedrijven over. Maar het wordt wel heel anders. Zij kijken onze kennis af maar zullen als het erom spant hun belangen hier gebruiken om hun lokale belangen elders te dienen.
In Bretagne gaat de intensieve landbouw ten onder
In Bretagne gaat de intensieve landbouw ten onder. Omdat die in ons deel van de wereld niet goedkoop genoeg meer kan werken. Elders in de wereld kan het allemaal stukken goedkoper. De akkerbouw in Noord-Frankrijk kan nog aardig mee, maar verder zit het vast. Dat heeft inmiddels als consequentie dat Frankrijk, na Duitsland grootste - zij het net wat te dure - landbouwnatie van West-Europa, qua intensieve landbouw op zijn gat ligt. Boeren uiten hun onmacht om nog haalbare uitwegen binnen het bestaande systeem te vinden door de tolportalen voor de écotaxe te vernielen. Ik sprak dit weekend met een goede Bretonse bekende, een ex-commando bovendien die weet wat geweld is en hoe het zich ontwikkelt. Hij vreest de eerste geweldsgewonden en zelfs doden. Als dat gebeurt, gaat het verder los want de protesten zijn inmiddels al door het hele land. Van het Noorden tot het Zuiden. Het kan beter niet gebeuren, want het zijn sentimenten die hoog op kunnen lopen in de waan van de groepsmatige menselijke protestenergie. Zoals alle revoluties.
Maar toch. Als het bijna zover is, moet de vraag gesteld worden: stel je voor dat de Bretonnen gelijk hebben en we hier geen intensief verbouwd eten meer kunnen maken omdat het te duur is geworden en overheden kennelijk geen antwoord hebben om de problemen van waaruit die situatie voortkomt op te lossen?
We hebben meer eten nodig, roept iedereen, om die 9 of 10 miljard mensen in 2050 te voeden. Maar als het economisch zo werkt dat in één klap hele steden in ons rijke deel van de wereld zonder komen te zitten en elders moeten inkopen, waar zijn we dan mee bezig?
Mogelijk hebben die brave maar getergde Bretonnen ditmaal niet alleen gelijk voor Frankrijk, maar zelfs voor heel Noord-West Europa. Dat is een gedachte die ik toch niet zomaar als onzin uit mijn hoofd wil bannen.
Fotocredits: twitteraccount Les Bonnets Rouges
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Fransjan, ken je les vieilles charrues in Carhaix? Dat is Lowlands, Oerol, Pinkpop, Pukkelpop en nog wat festivals bij elkaar opgeteld en vermenigvuldigd met 4.
Troadec die ik in #14 noemde is de burgemeester van Carhaix.
Heftig, maar per saldo ook de weerspiegeling van de heftigheid van tientallen jaren in feite liefdeloos industrialiseren, met alles wat daarbij hoort. En pijnlijke afstand tussen realiteiten, mindsets. Politie-agent na Londense rellen begreep er ook he-le-maal niets van, al die onvrede, enige verklaring is dan: extreem schoftentuig. Hoop maar dat daar tussenin iets gaat gebeuren, en/maar dit kan hier ook.
Onderstroom in Bretagne is vriendelijker, maar ook lekker bezig.
http://www.brest-ouvert.net/article11861.html?lang=fr
Zoek nog ff n link op naar plek waar al langer steeds grotere mensenmassa's op afkomen, counter culture met ballen.
Zé, het gaat om écotaxe-poorten. Die zijn nieuw, alleen voor vrachtwagens en kosten de Franse en Bretonse burger € 800 miljoen alleen al aan installatiekosten terwijl die burgers voelen dat het hun banen kost. In het hele land zijn protesten uitgebroken en worden geen tolportalen maar snelheidsradars in de fik gestoken. Die beschouwen Fransen ook als een onterechte vorm van belastingheffing (ik meen dat ik dat hierbeneden al uitlegde).
Dit is een land dat zich verzet tegen een belastingdruk die niet meer in het publieke belang voelt. De druk wordt zelfs schadelijk voor het algemeen belang gevoeld. Het is dus geen egoïsme, maar een gevoel van vervreemding van de Staat die tegenover het 'wij allemaal' komt te staan. Dat zijn interessante momenten in de geschiedenis. De staatsfinanciën in een van de twee grootste oude staten van Europa staan er nl. uitermate belabberd voor.
Zijn het nationalisten? Ja, die zijn er. Veel vermoedelijk. Heeft ook de zakelijke wereld die protesteert die gevoelens. Zoals ik ze proef niet. Ik ben inmiddels een aantal malen gevraagd als spreker in het Institut de Locarn, een denktank in Bretagne die een mix is van vele stromingen. Je vindt daar groot-industrielen en bankiers alsmede de in Frankrijk en Bretagne heel bekende 'inkse' en uitgesproken burgemeester Christian Troadec, de oprichter van Europa's grootste muziekfestival Les Vieilles Charrues. Mijn indruk baseer ik op wat ik daar heb 'voel'. De oprichter, Joseph le Bihan, is een inmiddels zwaar bejaarde maar intellectueel uiterst lenige pro-Europeaan die goed nadenkt over het functioneren van samenlevingen en de voorwaarden voor vrede, welvaart en welzijn. Er wordt gezegd dat ze erg 'catho' zijn. Ook daar die gekke mix tussen zoiets als 'oude waarden' en iets wat ik zie als moderne 'valeurs humaines'. Mijn oude Parijse leermeester Jean-François Lyotard leerde me ooit via Kant kijken naar 'tekens van de geschiedenis' (die altijd in kleine signalen zitten). Via die blik dringt zich aan mij de indruk op die ik aan het einde van mijn stukje beschreef: er broeit iets dat niet Bretons is, maar dat juist vanuit Bretagne komt door de context waarin een groep 3 miljoen mensen is gekomen door een falend staatsmechnisme. Dat gevoel wordt herkend en in eerste daden omgezet door andere mensen vanuit hetzelfde cultuurgebied dat door die ene taal en wetgeving en -handhaving verbonden is.
Dick, over tolpoorten, dat is een gebruikelijke actie tegen de overheid in Frankrijk. Heb de afgelopen twintig jaar een keer of drie, vier meegemaakt dat ik 'gratis' mocht doorrijden tijdens zo'n actie. Best publieksvriendelijk ;-)
Weten de strijders voor onafhankelijkheid (lees afscheiding) van sommige regio's dat hun beste kans ligt als er een Europese politieke unie komt ? Of zijn ze nog meer tegen de EU dan tegen hun federale overheid ?
Een greep uit het nieuws:
- gisteren (Le Figaro): 50 snelheidsradars vernield in het hele land. Om te begrijpen bij de interpretatie van zulk nieuws: Fransen beschouwen die dingen als een vorm van verkapte belastingheffing.
- vandaag (Le Monde): nog nooit werd een zo lage populariteitsscore voor een president van de Republiek en zijn eerste minister gemeten
- vandaag (Le Figaro): minister van Financiën Moscovici zegt dat het allemaal goed komt als iedereen maar om de president heen gaat staan
- Vandaag (Le Monde): vaklieden en middenstanders in heel Frankrijk zeggen dat ze fiscaal worden uitgekleed
Niet om te hijgen, wel om de patronen in de geschiedenis aan te geven: waar dagelijks echte vlammen zijn en een sentiment met emotie op straat komt, waren het in de geschiedenis van Frankrijk de kleine middenstanders die voor een omwenteling zorgden toen het door het centralisme extra zware Franse top-down bestuur faalde. Het laatste bericht en het eerste bericht van dit lijstje zijn een aanwijzing dat soortgelijke sentimenten en hun uiting weer in het land zijn. Hoe het uitpakt is in iedere nieuwe fase van de geschiedenis wat anders.