Tijdens de coronacrisis lijden groepen in de samenleving met een lage sociaal-economische status (SES) het meest. In de rijke(re) landen hebben inwoners met hoge en middeninkomens gemiddeld een betere gezondheid, meer kennis daarover, en gemakkelijker toegang tot goede medische zorg.

Maar ook in rijke landen rammelt nu het maatschappelijke skelet dat zichtbaar wordt. In de Verenigde Staten en Groot-Brittannië zijn de gevolgen van de crisis extreem verschillend, gemeten naar SES. Veruit de meeste slachtoffers vallen onder arme, vaak etnische minderheden. Dat voedt het (voor)oordeel over de staatsinrichting en het bestuur van die landen evenzeer als het actuele debat over institutioneel racisme.

Ontkracht
In het begin van de crisis vreesden instellingen in de verslavingszorg al dat het alcoholmisbruik zou toenemen. Want alcohol is een zwakke plek in elke gemeenschap. Bestaat er eigenlijk wel een land met louter vrolijke drinkers?

We zijn een zestal maanden verder in de crisis en er is vooral een verwarrend beeld over wat drank en corona samen doen. Alcoholisme is slecht voor de gezondheid, het verzwakt het immuunsysteem. Alcohol is slecht voor corona, dat lijdt geen twijfel. Maar is corona ook slecht voor alcohol? Dat is nog niet zo helder.

Alcoholisme is slecht voor de gezondheid, het verzwakt het immuunsysteem. Alcohol is slecht voor corona, dat lijdt geen twijfel. Maar is corona ook slecht voor alcohol?
In april meldde alcoholwaakhond STAP nog dat de bierverkoop met 36% was gedaald, vooral door de sluiting van de horeca. Eind mei bleek de verkoop van gewoon bier juist toegenomen met 7%. De verkopen van alcoholvrij bier namen flink af. Eén verklaring is dat mensen niet meer in de auto hoeven te stappen.

Mythe
“Bij sommigen leidt het tot een toename van alcoholgebruik en neemt het risico op alcoholproblemen toe, anderen drinken juist minder.” Dat is wat het Trimbos Instituut, dat alles weet over verslaving, erover kan zeggen op dit moment.

Het drinken van alcohol is slecht voor de mens, punt. De mythe van matig drinken is voor Nederlandse lezers adequaat ontkracht door psychiater René Kahn met zijn boek Op je gezondheid? uit 2018.

Maar er moet wel een onderscheid gemaakt worden in ‘gewoon’, ‘sociaal’ drankgebruik en problematisch drankmisbruik.

Het alcoholgebruik daalde in de groep van de sociale drinkers, maar steeg onder probleemdrinkers. Een vrijmibo via Zoom is toch een stuk minder gezellig en ‘nat’ dan op kantoor. Maar voor problematische thuisdrinkers is het geen vraag waar ze hun drank nuttigen, vroeger niet en nu niet. Die groep lijkt het ervan te nemen
Vrijmibo
De terrassen en cafés zijn weer open, dus het effect zal mogelijk wegebben, maar aanvankelijk nam het alcoholgebruik in de crisis ogenschijnlijk af. Deugdelijk Nederlands onderzoek is er (nog) niet. We moeten het even doen met schattingen totdat het RIVM weer tijd heeft.

Wel zijn er reportages waarin de stemming in het land gepeild wordt. Het alcoholgebruik daalde in de groep van de sociale drinkers, maar steeg onder probleemdrinkers, zoiets zal het zijn.

Een vrijmibo via Zoom is toch een stuk minder gezellig en ‘nat’ dan op kantoor. Wie geregeld naar de kroeg gaat, haalt dat gemis in kwantitatieve zin thuis niet in. Omdat de partner daar mogelijk ook op let.

Maar voor problematische thuisdrinkers is het geen vraag waar ze hun drank nuttigen, vroeger niet en nu niet. Die groep lijkt het ervan te nemen.

De grootste zorg onder deskundigen geldt diegenen die drinken vanwege psychische problemen en mogelijk in behandeling zijn voor hun alcoholisme. Die face-to-face behandeling kan tijdelijk gestaakt zijn vanwege corona. De lockdown heeft de eenzaamheid vergroot, vooral onder ouderen. Eenzame ouderen vormen al lange tijd een grote groep probleemdrinkers.

Excessief
Sociale ongelijkheid laat zonder corona, onder zogenaamd normale omstandigheden - wat armoede en racisme natuurlijk niet zijn - ook al grote verschillen in drankgebruik zien. Hoger opgeleiden drinken gemiddeld meer, maar wel gelijkmatiger verdeeld en vaak bij sociale gelegenheden. Onder lager opgeleiden komt helemaal niet drinken vaker voor, maar excessief drinken juist ook meer. En dat wordt er niet beter op in coronatijden. Weer: onderzoek ontbreekt daarover.

Er zijn genoeg observaties die laten zien dat er nieuwe wegen zijn die naar een hoger alcoholgebruik leiden. Vooral het comazuipen, ook wel binge-drinken of risky single occasion drinking (RSOD) is schadelijk voor de hersenen.

Een recent Canadees literatuuronderzoek keek naar de SES-verschillen van drinkers. Gelijkmatige veelgebruikers, vaak met een beter inkomen, hebben minder fatale gezondheidsproblemen dan binge-drinkers die lager in de SES-schalen zitten. De onderzoekers raden daarom aan in het officiële alcoholpreventiebeleid niet zozeer het gebruik van alcohol an sich te ontmoedigen, maar vooral te waarschuwen tegen binge-drinken.

Alcohol legt precies dat deel van de hersenen stil dat ook door dementie wordt aangetast
Volgende dag
Kahn noemt het excessieve drinken - zoveel zuipen dat je de volgende dag niet meer weet wat je hebt gedaan of gezegd - in hoofdstuk 5 van zijn boek: ‘Dementie in een glas’. “Alcohol legt precies dat deel van de hersenen stil dat ook door dementie wordt aangetast”, schrijft hij. Aanvankelijk gaat het over als de kater verdwijnt, maar op den duur is de schade en het geheugenverlies blijvend.

Kahn is duidelijk in zijn stelling dat alcohol nooit gezond is, dat een beetje drinken niet veel kwaad kan, maar dat niemand moet denken dat (gaan) drinken van bijvoorbeeld rode wijn de gezondheid verbetert. Dat is in lijn met wat de WHO en de Gezondheidsraad aanbevelen. Na roken is alcohol de ernstigste veroorzaker van vermijdbare ziekten en voortijdige sterfte.

Misleidend
Toch is 'Dementie in een glas' als hoofdstuktitel mogelijk misleidend. Het kan doen geloven dat elke vorm van alcoholgebruik door ouderen dementie veroorzaakt of verergert. Dat elk borreltje, glaasje sherry of flesje rosé (let op de verkleinwoordjes) het risico op dementie vergroot.

Een [https://jamanetwork.com/journals/jamanetworkopen/fullarticle/2752097]cohortstudie[/url] met deelnemers van 72 jaar en ouder door de Harvard T.H. Chan School of Public Health uit 2019 maakt ook een onderscheid tussen daily low-quantity drinking en infrequent higher-quantity drinking, dagelijks weinig of soms veel.

Uitkomst: het tweede drinkgedrag geeft een duidelijk hoger risico op dementie, het eerste een stuk minder. De Harvard-onderzoekers zijn er niet van overtuigd dat een beetje drinken gezond is, maar concluderen wel dit: “Onze bevindingen geven enige geruststelling dat alcoholconsumptie binnen de aanbevolen grenzen niet geassocieerd werd met een verhoogd risico op dementie bij oudere volwassenen met normale cognitieve vermogens”.

Scherper
Om te onderzoeken wat er achter die mythe van het gezonde dagelijkse glas wijn zit, keek onderzoeker Ruiyuan Zhang van de universiteit van Georgia naar de literatuur over ouder worden en drinken.

Met andere woorden: ouderen blijven scherper als ze matig drinken
Hij vond een statistisch verband tussen matig drinken van alcohol en gezondere hersenen bij ouderen. Zijn conclusie was: “De huidige lage tot matige alcoholconsumptie onder volwassenen van middelbare leeftijd of oudere volwassenen kan in verband worden gebracht met een betere totale cognitieve functie.” Met andere woorden: ouderen blijven scherper als ze matig drinken.

Zhang heeft in zijn analyse van de gegevens (gebaseerd op door de deelnemers zelf ingevulde vragenlijsten over hun drankgebruik en verstandelijke vermogens) rekening moeten houden met de survivor bias: alleen heldere en nog levende ouderen konden data aanleveren.

Maar misschien hoeft die Oudere Iemand, die er nu af en toe eentje te veel neemt om de eenzaamheid te verzachten, zich niet al te schuldig te voelen. Hopelijk is hij of zij na de crisis nog zo helder om te matigen.
Dit artikel afdrukken