Vandaag publiceerde het IPCC, het wetenschappelijk klimaatbureau van de Verenigde Naties, zijn zogeheten syntheserapport 2023. Het rapport bundelt de kennis van de voorgaande zes rapporten die het bureau sinds 2018, in de zogeheten zesde cyclus, heeft uitgebracht. De toon is opnieuw urgenter dan bij de voorgaande editie: het gebruik van energie en land is niet houdbaar, net zo min als onze manier van leven, produceren en consumeren.
"De aarde is, gemiddeld over de periode 2011-2020, inmiddels 1,1°C warmer vergeleken met de periode 1850-1900. Hittegolven, hoosbuien, droogtes en tropische cyclonen zijn er in frequentie en intensiteit waarneembaar door toegenomen. Het meest getroffen zijn kleine eilandstaten, het Arctisch gebied, inheemse samenlevingen, kleine voedselboeren, en huishoudens met een laag inkomen. Steeds meer mensen raken ontheemd. Hittegolven hebben lokaal ook al honderden soorten planten en dieren verdreven. Warmwaterkoralen sterven af. Combinaties van bijvoorbeeld hittegolven en droogtes zijn extra gevaarlijk," vat de NRC samen.

Toch is het doel, beperking van de opwarming tot 1,5 graag Celsius, aan het eind van de eeuw nog te halen volgens het IPCC. Door massale aanplant van bossen en door fabrieken CO2 uit de lucht te laten zuigen, kortom, door sterk ingrijpen.

'Mogelijke toekomsten'
Die aanbevelingen baseert het IPCC onder meer op het werk van klimaatwetenschapper Detlef van Vuuren, één van de twee Nederlandse hoofdauteurs aan het syntheserapport. Van Vuuren onderzoekt klimaatbeleid en laat op basis van zogeheten integrated assessment models (IAM's) zien hoe de klimaatdoelen gehaald kunnen worden. "Mogelijke toekomsten", noemt hij de scenario's die hij schetst op grond van zijn modelberekeningen. "De modellen voegen kennis toe over samenhang en technische mogelijkheden", zegt hij in de NRC.

'Verhaaltjes'
Maar de IAM-modellen staan bloot aan forse kritiek. "Computermodellen vertellen eigenlijk gewoon verhaaltjes”, zegt de Duitse klimaatwetenschapper Wolfgang Knorr. Er worden willekeurige aannames gedaan en ze houden geen rekening met menselijk gedrag. Ook de Brit Ajay Gambhir uit stevige kritiek op IAM's. "Ze worden behandeld als robuust wetenschappelijk bewijs, maar het zijn abstracties van de werkelijkheid. Ze gaan te veel uit van het neoliberale model van groei, groei, groei."

Modellen creëren "een wereld die logisch lijkt en aantrekkelijk is omdat de indruk wordt gewekt dat alle doelstellingen nog haalbaar zijn. Daarmee bieden de modellen een vals gevoel van controle." En dat is schadelijk, zegt Knorr, want zolang de klimaatmodellen blijven suggereren dat het zo'n vaart niet loopt, blijven politici achterover leunen en gebeurt er niets. "Het zijn fantasieverhalen", aldus Knorr, "vol waanzinnige, futuristische aannames”.

Van Vuuren erkent dat modellen hun beperkingen hebben - vooral als voor een ongekend scenario als degrowth (krimp) weinig data uit het verleden beschikbaar zijn - maar blijft overtuigd van de waarde ervan. "Modelstudies verkennen een groot aantal toekomsten" en alleen dankzij de modelscenario's die lieten zien dat 1,5 graad en netto-nul uitstoot rond 2050 technologisch en economisch haalbaar was is het Parijsakkoord er gekomen en werkt dat door voor overheden en bedrijven.

Politieke keuze
Klimaatbeleid is uiteindelijk een politieke keuze, zegt Van Vuuren. "Daar ligt het mandaat. [..] Maar ik zie wel dat steeds meer wetenschappers zich oncomfortabel beginnen te voelen, omdat ze vinden dat het klimaatbeleid te langzaam gaat. Zij stellen zich activistischer op," zegt hij.

Dat geldt ook voor Wolfgang Knorr, die anders dan je misschien inmiddels bent gaan denken geen klimaatscepticus is. Hij verliet zijn baan als onderzoeker fysische geografie en ecosystemen aan de universiteit van Lund en runt tegenwoordig in Griekenland een olijvenboomgaard. "De klimaatwetenschap ging mij te langzaam. In dat tempo zal de opwarming niet tijdig worden gestopt,” aldus Knorr in de NRC.

Foodlog publiceerde een serie artikelen over de vraag Wat is een model? De artikelen en gesprekken die zich eronder ontsponnen, leverden niet alleen inzichten maar ook stof tot nadenken op. Complexe modellen kennen geen validatie en bevatten de nodige aannames. Zijn ze daarmee ongeschikt om de toekomst te verkennen? Nee, want je hebt niet beter als je aan de toekomst wilt rekenen. Ja, als je denkt dat ze de werkelijheid weergeven. Tussen dat 'ja' en 'nee' ontsponnen zich soms felle discussies over de wetenschappelijkheid van beleid en politieke verantwoordelijkheid.