Het woord crisis moet je niet te snel gebruiken. Er zijn immers alleen maar uitdagingen en geen problemen. Toch lijkt er nu een grote acute crisis te zijn ontstaan in de varkenssector. Een crisis die na de - nog steeds niet opgeloste tuinderscrisis - wel eens de werkelijke proporties kan gaan laten zien van de kwetsbare positie waarin de Nederlandse landbouw verkeert. Potentieel resultaat: veel faillissementen, afboekingen bij de (Rabo)bank van honderden miljoenen euro’s en een vertrouwensbreuk bij consumenten ten aanzien van varkensvlees die uitmondt in een kopersstaking.

Ellende dus, in een sector die (a) in 2010 gemiddeld al een zwaar jaar had, (b) alles op alles aan het zetten is om wel te verduurzamen (o.a. 1ster varken bij AH, mestvergisters, …), maar (c) de schijn bij het grote publiek tegen lijkt te hebben.

Ik wil u de situatie proberen te schetsen.

Kostprijs van varkensvlees (vanaf de boerderij gezien)
De laatste maanden zijn prijzen van veel agro-commodities sterk zijn gestegen. Hierdoor zijn ook de veevoer prijzen sterk gestegen. De varkensvoer prijs is bijvoorbeeld bijna 22% gestegen in enkele maanden (van 230 euro per ton einde vorig jaar, naar 280 euro per ton nu). Een gemiddeld varken van 90 kg consumeert 247 kg voer in zijn leven. De gemiddelde voerkosten per varken zijn gestegen van 56 euro per varken naar ongeveer bijna 70 euro per varken. Bovenop deze prijs komt natuurlijk de prijs van een biggetje (=37 euro) en we zien dan dat de variabele productieprijs van een varken gestegen is van 56+37=93 euro tot 69+37=106 euro per varken. In deze prijs zitten niet de kosten van hypotheken, lonen etc.!

Bovenop deze prijs van 106 euro per varken liggen natuurlijk nog kosten die te maken hebben met lonen, hypotheken, afschrijving stallen, energie, mestverwerking, dierenartsen etc. Een gedeelte van deze kosten zijn ‘vast’, andere zijn ‘variabel’. Deze kosten zijn tezamen ook rond de 48 euro per varken en als je die meetelt, dan is de werkelijke kostprijs ongeveer gestegen van 142 naar 154 euro per varken. Verderop laat ik zien dat de handelsprijs – dat wat de boer er voor krijgt - op dit moment 95 euro is.

Dioxine crisis in Duitsland (en dus niet in Nederland)
Sinds een paar weken is er een dioxinecrisis in Duitsland. Als eerste kwamen de kippenboeren en de eier-producenten in de problemen. Afgelopen week is ook dioxine ook geconstateerd in het Duitse varkensvlees. Reden voor deze na-ijl: de Duitsers hebben een aanmerkelijk minder modern monitoringssysteem dan Nederland.

De constatering van de aanwezigheid van dioxine is dus (a) relatief laat waardoor het probleem nu giga groot is, (b) maar ook het nemen van crisismaatregelen verloop uitermate traag aangezien ook de deelstaten onderling eerst in ‘overleg’ moeten, hierdoor blijft het dooretteren. Inmiddels springt de crisis onze kant van de grens over. Omdat de helft van de Duitsers hun eigen vlees laten liggen, gaan de slachterijen exporteren. Ook al zijn er al bijna 4700 Duitse varkensboerderijen gesloten, China en Rusland lijken zich op te maken voor het sluiten van de grenzen voor Duits varkensvlees. Italië wacht ook af, voorlopig geen varkensvlees voor nieuwe hammen.

Samenvatting van de potentiele varkenscrisis tot nu toe
Twee factoren komen samen: (1) sterke prijsstijging veevoer (2) sterke daling naar de vraag van varkensvlees. Je zou verwachten dat dan ook de voerprijs daalt. Dat gebeurt echter niet omdat we in een wereldmarkt leven. Internationaal stijgt de vraag naar veevoer gewoon door. Varkens kan je niet even laten stoppen met eten en dus moeten de Nederlandse boerderijen doorgaan met het kopen van steeds duurder voer.

Het verschil tussen de variabele productiekostprijs (106 euro per varken, maar dit is dus zonder de kosten van lonen en hypotheken, want dan zou het 154 euro zijn) en de vrijemarkt prijs (95 euro per varken) is voor het eerst in de geschiedenis negatief (=10% verlies). En ga je uit van de werkelijke kostprijs (154 euro per varken) dan is de handelsmarktprijs dus 60 euro te laag, 60 euro verlies per varken (=40% verlies). Er is een acute crisis ontstaan. Voor meer details verwijs ik naar deze rekensheet.

En de markvolumes dan in NL en Europa?
De varkensmarkt in Europa is volledig liberaal. In Nederland zijn ongeveer 7.000 varkensboeren en per bedrijf werken er ongeveer 2 a 3 personen. Het zijn door de bank genomen echte familiebedrijven. Daarnaast zijn er indirect ook nog eens 2 mensen per bedrijf betrokken bij deze sector. Je moet dan denken aan dierenartsen, onderhoudsmonteurs, transportbedrijven en de veevoerproducenten. In totaliteit werken er dus in deze sector direct 14.000 tot 21.000 mensen en indirect nog eens 14000. Totaal ongeveer 28.000 a 35.000 mensen. Heel veel gezinnen dus. De helft hiervan werkt/woont in Brabant.

Jaarlijks worden er ongeveer 20 miljoen varkens geproduceerd in Nederland. Dus een kleine 400.000 varkens per week worden geslacht. Het werkelijke verlies van deze sector is op dit moment dus 60 euro per varken keer 400.000 varkens is 24 miljoen euro per week! Omgerekend is dat gemiddeld bijna 3.500 euro per bedrijf per week. Dit is ook voor deze sector een ongekende situatie. Honderdmiljoen euro verlies per maand dat is onhoudbaar. Deze situatie moet daarom snel bezworen worden, anders gaat – naast de varkenshouders zelf - ook de Rabobank problemen krijgen.illustratie: Monique Vos

Het wordt erger als het vertrouwen in varkensvlees helemaal zou gaan wegzakken – en ten aanzien van het schone Nederlandse Varkensvlees zou dat onterecht zijn - want dan kan potentieel ook de consumptie in Nederland en Engeland wegzakken. In Duitsland lijkt de vraag al met 50% gezakt te zijn. Nederlandse varkensboeren verkopen maar 20% van de totale productie in Nederland, ongeveer 20% gaat naar Duitsland en ook nog eens 20% naar Engeland. Wat gaat de consument doen en wat gaan de inkoopmanagers van de supermarktketens doen?

Wat te doen in deze varkenscrisis? Enkele suggesties?
De grootste vraag is: wat gaat de sector doen om te voorkomen dat de puinhoop nog groter wordt. Deze varkenssituatie lijkt een beetje op de bankenrun bij de DSB bank. Hieronder staan enkele adviezen en suggesties. En is geen kwestie van welke actie, maar een kwestie van alle acties parallel uit te voeren en de taken een beetje te verdelen.

Om de potentiële crisis te bezweren en te minimaliseren kan gedacht worden aan het volgende:
1. Duitse overheid en/of Duitse varkenssector haalt per direct de besmette of verdachte partijen uit de markt en sluit verdachte varkensboerderijen (er zijn er dus al 4700 gesloten). Snelheid is hierbij wel geboden. Druk vanuit het ministerie van EL&I helpt daarbij zeker.
2. LTO gaat zo snel mogelijk bij P&W of DWDD uitleggen hoe de situatie in Nederland is m.b.t. dioxine en varkens. Ook wordt aangegeven wat de te nemen stappen zijn. Crisismanagement les nummer 1: openheid van zaken geven. LTO heeft niets te verbergen.
3. De Nederlandse overheid –eventueel samen met de consumentenbond en de dierenbescherming- communiceert op grote schaal dat Nederlands varkensvlees veilig is (het kwaliteitsmanagement systeem in NL is heel goed). Vertrouwen in het Nederlandse product moet blijven.
4. De Nederlandse overheid –samen met LTO, het productschap- communiceren in Duitsland en Engeland (via pers? via TV?) ook duidelijk dat varkensvlees uit Nederland veilig is. Doelstelling is behoud van marktvolume.
5. Het ministerie van EL&I en LTO gaan per direct het gesprek aan met de inkopers van de supermarkten en het CBL. Doelstelling is om voor elkaar te krijgen om de inkoopprijs van twee weken geleden vast te zetten. Geen dumpprijzen vragen dus en een slaatje slaan uit deze situatie. Dit is een lastig punt, een dergelijke samenwerking is niet vaak gelukt, en de NMA kijkt over de schouders mee.
6. VION zou beperkt wat vlees kunnen gaan invriezen (uit de handel halen). Heel veel effect zal het niet hebben. Spijtig genoeg heeft ook VION geen tientallen miljoenen of wellicht zelfs meer liquide beschikbaar. Kan (wil?) de overheid of de Rabobank bijspringen?
7. De (Rabo)bank zou een crisismaatregel kunnen uitvaardigen. Varkensboeren die in de komende maand problemen hebben met de betaling van hun voerleveranciers, hebben tijdelijk extra creditruimte nodig. De ervaring leert echter dat banken op dit moment juist ‘zorgvuldig’ zijn.
8. Ook de Europese Unie of de Nederlandse overheid zou varkens kunnen gaan opkopen en invriezen. De ellende is dat deze hoeveelheid vlees altijd nog ‘boven’ de markt hangt en dus over een paar maanden alsnog voor lage prijzen zorgt als dit vlees weer in de markt komt. Oplossing is overigens om dit vlees dan buiten Europa weg te zetten.
9. De Europese Unie of de Nederlandse overheid kan ook een borgstelling afgeven voor individuele boeren (of voor de Rabobank). Doelstelling moet zijn om te voorkomen dat varkens ‘verhongeren’, en boeren dus veevoer kunnen blijven kopen.
10. Een beroep doen op de (grote) voerleveranciers en mengvoerbedrijven om betalingen later te mogen voldoen. Ook een tijdelijke verlaging van de voerprijs zal heel erg helpen. Solidariteit dus in de keten.
11. Mobilisatie –door uitleg en toelichting van de situatie- van alle betrokken actoren. Politici in Brabant zouden ook een grote rol kunnen spelen, de helft van de 7000 varkensboeren zit immers daar. En daar gaan dan potentieel ook de klappen vallen.

Samengevat:
- De situatie verergert door een samenloop van omstandigheden. Het lijkt wel een sneeuwbal die alsmaar groter wordt.
- Vraaguitval in Duitsland door dioxine-crisis. Hierdoor een vrije val van de marktprijs van varkens. Hoe meer discussie in de pers, des te groter het wantrouwen en des te lager de consumptie.
- Een verhoging van de veevoerkosten ook in Nederland. Waardoor het verschil tussen kosten en inkomsten nog groter wordt (en er werd al geen winstgemaakt). Geen voer inkopen is geen optie. Varkens kan je niet laten verhongeren.
- Een liberale internationale markt. Lage prijzen in Duitsland drukken automatische de prijzen in de rest van Europa. Nederlandse supermarkten zijn gewend in te kopen tegen een variabel (spot)marktprijs.
- Snel actie –in de komende dagen- ondernemen zodat de situatie niet uit de hand loopt lijkt essentieel. De sneeuwbal mag niet te groot worden.


PS sectorjargon is om te praten over de prijs per kilogram karkas. De kostprijs van een kilogram varken is 1.72 euro op dit moment. De verkooprijs rond de 1.06 euro. Kortom 0.66 euro verlies per kg. Ik heb er bewust voor gekozen om te praten over de kosten per varken met een gewicht van 90 kg. Overige financiële details staan in de deze excel file.
Dit artikel afdrukken