Voor wie geregeld Foodlog leest, is Marion Nestle geen onbekende naam. De Amerikaanse voedingsdeskundige is inmiddels met emeritaat als hoogleraar aan de universiteit van New York, maar ze is in de Verenigde Staten nog altijd een van de belangrijkste stemmen in het debat over voeding en gezondheid en alles wat daarmee te maken heeft.

Ze is geboren in 1936, maar haar nieuwe boek Unsavory Truth – How Food Companies Skew The Science Of What We Eat lijkt geschreven door een vlotte dertiger. Het is ironisch toeval dat haar achternaam slechts een accent verschilt van het grootste voedingsmiddelenbedrijf ter wereld. Ze legt al haar hele carrière geduldig uit dat ze geen familie is.

Nestle gelooft niet dat een bedrijf uit zichzelf iets zou doen om een gezonder en daarmee mogelijk minder profijtelijk product te maken
Machinaties van de industrie
Integendeel. Nestle is een van de best geïnformeerde en eloquentste critici van de industrie. Ze heeft recht van spreken, want ze is als wetenschapper, hoogleraar en schrijver getuige geweest van de opkomst van nutrition als vakgebied, als markt en als onderwerp in het publieke debat en de journalistiek. Ze heeft al heel lang haar blog FoodPolitics.com, waarop ze steeds weer opzienbarende nieuwtjes en onthullingen over de machinaties van de industrie post.

Ze heeft als (co-)auteur negen boeken op haar naam staan. Food Politics: How the Food Industry Influences Nutrition and Health uit 2002 en Soda Politics: Taking on Big Soda (And Winning) uit 2015 zijn de boekensteunen van dat oeuvre. De titels zeggen het al: ze houdt zich als auteur vooral bezig met de invloed van de grote voedingsmiddelenbedrijven op de maatschappij.



In Unsavory Truth duikt ze in een onderwerp dat hoogst actueel is tegenwoordig. Alle grote voedingsmiddelenbedrijven oefenen invloed uit op wetenschappelijk onderzoek en de publicatie daarvan in vakbladen, ook de meest gerenommeerde. Ze initiëren zelf onderzoek of financieren onderzoek van academische studiegroepen. Goed onderzoek is duur, de bedrijven hebben geld. Onderzoekers zoeken altijd funding, neem het ze eens kwalijk.

Nestle beschrijft hoe de gewoonte is ontstaan dat bedrijven zich bemoeien met onderzoek. Het begon met de farmaceutische industrie, die kapitalen uitgaf aan campagnes om nieuwe medicijnen aan de man te brengen. De beïnvloeding varieerde van gesponsord onderzoek tot snoepreisjes voor artsen. In die tijd werd een playbook, een draaiboek, zichtbaar, de modus operandi die later door de voedingsindustrie is overgenomen.

Een immorele boevenbende
Het wordt vaak gemakkelijk gezegd dat ‘de multinationals’ een immorele boevenbende zijn voor wie het alleen maar om winst draait. Welnu, dat is ook zo. Onderzoek dient niet de vooruitgang van de wetenschap, maar de afdeling marketing, zegt Nestle. Bedrijven doen alles voor het krijgen van invloed, het verdraaien van onderzoek is slecht één methode.
Dit zijn de strategieën uit het playbook die bedrijven hanteren volgens Nestle:
- Zaai twijfel over de wetenschap
- Bekostig onderzoek om gewenste resultaten te produceren
- Geef kadootjes en adviesbaantjes
- Gebruik belangenbehartigers (front groups)
- Bevorder zelfregulering
- Zeg dat individuele verantwoordelijkheid het belangrijkst is
- Bestrijdt critici en ongunstige wetgeving via de rechtbank

Nestle schrijft over de Amerikaanse industrie. Maar wie de praktijken van grote voedingsmiddelenbedrijven in Nederland volgt, herkent deze strategieën, de laatste misschien uitgezonderd.
Unsavory Truth is een specialistisch boek. Veel van de voorbeelden en namen die Nestle noemt, zeggen een Europeaan weinig. Maar de strekking is wel duidelijk. Grote voedingsmiddelenbedrijven proberen via allerlei wegen invloed te krijgen in de wetenschap, de journalistiek en de publieke opinie. Nestle gelooft niet, zonder daar nou heel moralistisch over te doen, dat een bedrijf uit zichzelf iets zou doen om een gezonder en daarmee mogelijk minder profijtelijk product te maken.

Het benadrukken van de effecten van bepaalde stofjes of voedingsmiddelen heeft volgens Nestle de toon in het voedingsadvies gezet
Tientallen miljoenen dollars
Vooral Coca-Cola moet het ontgelden, maar dat bedrijf maakt het er dan ook naar. Nestle analyseert en fileert de poging van het bedrijf om de wereld ervan te overtuigen dat niet de inname van voeding, dus ook niet de suiker uit Coca-Cola, de oorzaak is van de obesitasepidemie, maar gebrek aan beweging. Daartoe ondersteunde Coca-Cola het Global Energy Balance Network, een 'front group' die tientallen miljoenen dollars kreeg voor alle mogelijke misleidende activiteiten. Daaronder het laten doen van onderzoek door academische wetenschappers dat moest aantonen dat fysieke activiteit belangrijker is dan dieet. Dit geheel tegen de wetenschappelijke consensus in.

Nestle oppert niet zomaar wat voorvallen en verdachtmakingen. Ze plaatst de tactieken van de bedrijven in een gedocumenteerde historische context. Tot in de jaren zeventig was het heel normaal dat bestuurders van universiteiten enorme bedragen van bedrijven binnenhaalden voor onderzoek. Niemand die daar een probleem van maakte, want de belangen van de wetenschap en de industrie waren dezelfde, het verbeteren van de producten.

Maar toen de kritiek op het ongezonde fabrieksvoedsel toenam, moesten de bedrijven in de verdediging. Dat ging prima met onderzoek dat kon aantonen dat bepaalde ingrediënten juist heel gezond waren, of het nou waar was of niet. Het benadrukken van de effecten van bepaalde stofjes of voedingsmiddelen heeft volgens Nestle de toon in het voedingsadvies gezet. Het maakte de marketing gemakkelijker, zegt ze.
Voor de overheid heeft ze advies: “Onze leiders zouden bedrijven niet moeten toestaan het beleid van voeding en gezondheid te bepalen
Hier kan je denken aan producten als sapjes met antioxidanten of margarines met sterolen. Dit is een opmerkelijke verklaring voor het primaat van het elementaire biochemische onderzoek in de voedingskunde. Stofjesdenken als marketingtool.

Financiering, meer niet
Nestle heeft niet alleen kritiek, ze geeft ook advies. Maar ze is wel streng. In de laatste hoofdstukken, niet de spannendste van het boek, doet ze voorstellen om de invloed van het bedrijfsleven op voedingsonderzoek en -advies te beperken tot financiering, meer niet. Ook voor de overheid heeft ze advies: “Onze leiders zouden bedrijven niet moeten toestaan het beleid van voeding en gezondheid te bepalen.”

Het is somber gesteld met de democratie, verzucht ze op de laatste pagina’s. “Veel overheden, de onze inbegrepen, lijken te zijn gekaapt door grote bedrijven. Als wij, burgers, de macht van die bedrijven willen controleren, moeten wij onze stem laten horen.” Unsavory Truth eindigt met de vaststelling dat wij, als consumerende burgers, ‘healthier, (…) more ethical food systems’ verdienen. Daar zal geen weldenkend mens het mee oneens zijn.
Fotocredits: 'Unsavory Truth', FL Media
Dit artikel afdrukken