De hoofdprijs in Wit-Rusland: kalium

Kalium is een essentiële grondstof voor landbouw en voedsel. Zonder kalium (Engels: potassium) kan geen plant, dier of mens bestaan. Het zit in landbouwbodems, maar omdat het met de landbouwproducten periodiek van de akker wordt afgevoerd, moet het ook regelmatig worden aangevuld, doorgaans met kunstmest. Volgens de NRC van 14 oktober zou Wit-Rusland niet beschikken over noemenswaardige hulpbronnen, zoals olie en gas. Een lelijke uitglijder van de kwaliteitskrant, want weliswaar heeft Wit-Rusland weinig olie en gas, het heeft wel degelijk andere hulpbonnen. De belangrijkste: kalium. Volgens de US Geological Survey beschikt Wit-Rusland over 21% van de mondiale kaliumreserves, het hoogste aandeel na Canada (28%), maar meer dan Rusland (17%) en aanzienlijk meer dan China (10%), de VS (6%) en Duitsland (4%). En terwijl olie en gas vervangbaar zijn door wind, zon, waterkracht en kernenergie, is kalium in de landbouw absoluut onvervangbaar. Wit-Rusland beschikt dus over een formidabele geopolitieke troefkaart.

Geen wonder dat de Russische oligarchen van Uralkali azen op het staatsmijnbouwbedrijf Belaruskali. Het steekt hen al jaren dat Belaruskali, waarmee het tot 2013 een kartel vormde, in contracten met grote Chinese en Indiase afnemers onder de verkoopprijs van Uralkali duikt. Door de bedrijven samen te voegen of een kartel te vormen zouden de Russen kunnen beschikken over 38% van de mondiale kaliumreserves, voldoende om de wereldmarktprijs op te drijven en marktmacht te ontwikkelen tegenover grote kalium-importeurs als de VS, Brazilië, China en India. Let wel: China en India vormen soms een afnemerskartel en houden strategische voorraden aan om de prijzen laag te houden.

Poetin
Ook voor de EU met zijn schaarse kaliumreserves zijn de Wit-Russische voorraden van groot strategisch belang. Maar juist daarom is het niet te verwachten dat Poetin deze troefkaart laat schieten. Een schrikbeeld voor hem zal zijn dat Wit-Rusland en Canada, tezamen goed voor 49% van de wereldreserves, een machtig producentenkartel gaan vormen dat Russische producenten uit de markt kan prijzen. En Poetin kan momenteel beter zaken doen met een verzwakte Loekasjenko dan met een democratisch te kiezen regering die hij niet in de hand heeft.

Kaliumkartels en tactiek
Bij deze weinig vrolijk stemmende analyse passen drie enigszins relativerende kanttekeningen:
1) Kalium is weliswaar een eindige grondstof, maar uitputting is nog ver weg. Bij het huidige gebruiksniveau strekt de voorraad nog voor zo’n 250 jaar. Dat klinkt geruststellend, maar het gebruiksniveau gaat zeker nog fors stijgen. Daardoor zullen de reserves sneller slinken en uitgeput raken. Bovendien: al láng voordat de voorraden uitgeput dreigen te raken, kunnen grote kaliumexporteurs geopolitieke power play gaan spelen.
2) Naast de kaliumreserves zijn er ook enorme zogeheten resources. Ook die zijn winbaar, maar slechts tegen hoge kosten aan kapitaal en energie. Kaliumkartels kunnen de prijs zo ver opvoeren dat die winning net niet rendabel wordt. Of net wel, en vervolgens de prijs te laten zakken om de winning om zeep te helpen. Vergelijk het spel dat Saoedi Arabië via de olieprijs speelt met de schalieolie in de VS.
3) Kalium kan in principe worden gerecycled uit afval en afvalwater, maar dat is veel moeilijker dan bij fosfaat omdat kaliumzouten goed oplossen in water.

Toch doen Nederland en de EU er verstandig aan om technologie en beleid in te zetten op recycling van kalium. Dat maakt ons minder kwetsbaar in de geopolitieke machtsstrijd. We moeten de oppositie in Wit-Rusland steunen ter wille van de democratie, maar die heeft weinig toekomst zonder zeggenschap over de kaliumreserves.