De overheid zou bedrijven moeten verplichten te laten zien hoe de integrale ecologische voetafdruk van een product in elkaar steekt. Daardoor kunnen bewuste consumenten en investeerders weloverwogen keuzes maken. Dit zou als effect hebben dat het bedrijfsleven wordt geprikkeld om daadwerkelijk duurzamer en efficiënter met natuurlijke hulpbronnen om te gaan. Dat zegt Arjen Hoekstra, hoogleraar in watermanagement aan de Universiteit Twente

Zelf richt hij zich op transparantie van watergebruik in voedselproductie. Hiervoor heeft hij de zogenaamde watervoetafdruk ontwikkeld; een getal dat de hoeveelheid water uitdrukt die verbruikt en vervuild wordt om een product te maken. Een kilo rundvlees kost bijvoorbeeld gemiddeld 15.000 liter water, een kilo amandelen zelfs 16.000, en een kilo bonen minder dan 2.000 liter. Bovendien zijn er hele grote verschillen binnen iedere productgroep. Met deze informatie kan de consument een betere keuze maken: toch maar bonen in plaats van biefstuk, of liever bonen uit Nederland dan Kenia. En als we dan toch biefstuk eten, dan liever die van een koe met een dieet dat minder water kost. Liever gras dan soja of mais dus.

Waterrijk betekent niet: produceer maar raak
De watervoetafdruk wordt niet altijd goed begrepen. Het getal zou te simpel zijn en de geografische context negeren. Op sommige plekken is er nu eenmaal water genoeg, dus dan zou een hoge waterconsumptie ook niet uitmaken. Dat idee berust volgens Hoekstra echter op een misverstand. Soja of oliepalmen worden bijvoorbeeld aangeplant in natte topische gebieden en zouden daar ondanks het grote watergebruik geen probleem opleveren. Hoekstra is deze misvatting een doorn in het oog: “het probleem zit hem in de toewijzing van de beperkte jaarlijkse hoeveelheid regen en afstroom in de wereld aan de verkeerde producten. In deze waterrijke gebieden zou juist basisvoedsel geproduceerd moeten worden in plaats van luxe producten zoals soja dat als veevoer gebruikt wordt. Luxe verdrijft nuttige voedselproductie naar minder waterrijke gebieden waar wel sprake is van schaarste. Daar dalen grondwaterspiegels vervolgens soms meerdere meters per jaar en komen rivieren en meren droog te staan door alle wateronttrekkingen. Indirect dragen soja en palmolie dus wel degelijk bij aan een onduurzaam en inefficiënt gebruik van water. “

In dienst van de economie
Volgens Hoekstra is het onduurzame gebruik van water mogelijk omdat het niks kost. Water is overal (bijna) gratis, dus door economen wordt het niet meegenomen als productiefactor; water bestaat feitelijk niet voor ze. Maar “economen begrijpen er werkelijk niks van”, vindt Hoekstra. “Water is op mondiale schaal wel degelijk een schaars goed; als publiek goed wordt het alleen niet beprijsd en dus niet meegenomen in onze economische afwegingen”, zegt hij. Hij wordt scherp: “Dat is hoogstnoodzakelijk, maar politici laten zich leiden door economen die geobsedeerd zijn door het theoretische idee van economische groei. In de economie bestaat oneindige groei, maar in de fysieke wereld is ongelimiteerde groei onmogelijk.” Hoekstra: “de hoeveelheid land en zoet water is beperkt, dus er zijn grenzen aan de hoeveelheid duurzaam voedsel, veevoer en biomassa voor de toenemende vraag naar bio-energie.” Er moeten dus keuzes gemaakt worden. “Iedereen snapt dat, behalve economen.” Uiteindelijk gaat het om wat we als mensen echt belangrijk vinden – welzijn in een duurzame leefomgeving – niet om wat economische modellen ons voorschrijven. “De economie moet in dienst zijn van wat we willen, nu zijn we in dienst van de economie”, zegt Hoekstra.

Publiek en politiek moeten keuzes maken
Om te bereiken wat we willen zouden we leefregels moeten afspreken die ervoor zorgen dat we binnen de grenzen blijven van wat de aarde kan geven. Voor consumenten: gooi geen eten weg, eet minder of helemaal geen vlees en let op de herkomst van het voedsel dat je koopt. Bedrijven en handel: produceer en verhandel zo efficiënt mogelijk, ook met publieke en onbeprijsde middelen. Overheid: stel een maximum aan de hoeveelheid water die binnen een stroomgebied mag worden gebruikt en eis producttransparantie. Maar vooral, hou op met het aanbidden van het valse idool van de eeuwigdurende groei. “De economie is als een keizer zonder kleren”, zegt Hoekstra. “Het is de hoogste tijd dat publiek en politiek ophouden een naakte keizer te aanbidden. We moeten politiek richting gaan geven aan de economie vanuit onze waarden en het welzijn van mens en planeet.”

Arjen Hoekstra publiceerde het boek The Water Footprint of Modern Society. Relevante artikelen bij dit interview zijn: Humanity's unsustainable environmental footprint en Sustainable, equitable and efficient water use.

Dit interview is het eerste in een reeks van 5 die de nieuwe Rode Hoed serie It's the Food my Friend inleiden. Voorafgaand aan iedere avond vindt op Foodlog het voorgesprek over de analyse en stellingname van de hoofdspreker plaats. De uitkomsten van dat gesprek vormen voor zowel de spreker als moderator Felix Rottenberg inspiratie voor de avond in de Rode Hoed.
Arjen Hoekstra spreekt op 3 februari.

Kaarten voor die avond zijn online te bestellen aan de kassa van de Rode Hoed. De passepartout voor alle zes avonden is via deze link te bestellen


Fotocredits: Arjen Hoekstra, CIWF
Dit artikel afdrukken