3 min
Nick Trachet ontdekt een échte 'vergeten groente'. De kliswortel.
Er zijn boekjes volgeschreven over eten dat gewoon uit de natuur kan gehaald worden. Daar leren we dat de wortelstokken van de lisdodde of de blaadjes van de brandnetel eetbaar zijn. Maar dat we dat onkruid ook in de winkel aantreffen, was wel nieuw voor mij.
Het was weer in de Chinese supermarkt. Er lagen in de koeling lange wortels te koop, grijsbruin van kleur, spits toelopend en wel 75 centimeter lang (ik heb er mijn plooimeter bij gehaald).
Al stond er enkel informatie op de verpakking in Aziatische tekens, het was niet zo moeilijk om er achter te komen wat hier verkocht werd. Het stockplaatje vermeldde goboroot / bardane. Bardane is de naam die ze in Frankrijk aan de grote klis geven. Gobo zou de Japanse benaming zijn.
Grote, kleine, gewone en donzige klis
Klis of klit is een plant van de familie der samengesteldbloemigen (Asteraceae). Er bestaan meerdere soorten. Mijn studentenflora (Heukels en van Ooststroom, 1977) vermeldt er vier voor onze streken: de grote (Arctium lappa), de kleine (Arctium minus) en, ja hoor, de ‘gewone’ Arctium pubens. Verder is er dan nog een donzige klis (A. tormentosum).
De grote klis is een opvallende plant die langs spoorwegbermen, braakland en ongemaaide wegen groeit. Hij kan makkelijk anderhalve meter lang worden met bijzonder grote bladeren. De plant ziet er imposant uit en een beetje ruw, ongelikt zou ik zeggen, want zijn wetenschappelijke naam arctium verwijst naar een beer. Van ver denk je een distel te ontwaren, en dat is hij eigenlijk ook, distels zijn ook composieten en sterk verwant met deze, maar de klis prikt niet. De vruchtjes wel, die blijven aan dieren en de kleren van mensen hangen en gaven de Zwitser Georges de Mestral ooit het idee voor klittenband (velcro).
De klis is een tweejarige plant, al kan hij soms langer voortleven. Het eerste jaar groeit er een rozet van grote bladeren uit. Het tweede jaar komt er dan een bloeistengel bij. Tweejarige planten hebben de strategie om eerst een energievoorraad aan te leggen en om zich pas het volgende jaar voort te planten. Dat opslaan van energie doen ze in een grote penwortel, denk maar aan de cichorei, ook een lid van de Asteraceae. De wortels worden geoogst na de eerste bloeitijd. Wanneer men in het tweede jaar te lang wacht, worden ze vezelig en hard. Ook de jonge bladstengels worden gegeten, geschild (de schil is bitter) in slaatjes of gekookt.
Volksvoedsel
Kliswortel was lang volksvoedsel, in de Middeleeuwen werd hij in heel Europa aangeplant. Dit is dus pas echt een ‘vergeten groente’! Hier en daar overleeft er een traditie, zoals in het Engelse drankje Dandelion & Burdock, oorspronkelijk een licht gefermenteerde aftreksel van de wortels van paardenbloem en klis (burdock in het Engels), nu een commerciële soft zonder alcohol.
De wortel is vandaag vooral populair in Japan en Korea, mogelijk ook nog in andere Aziatische landen. In Japan wordt hij echt gekweekt in de tuinbouw en dan gebruikt in slaatjes of sushi.
Ik nam mijn lange wortel mee naar huis. Voor mij ligt nu een penwortel, verwant met de artisjok, de aardpeer en de schorseneer. Allicht zal het weefsel snel verkleuren? Daar had ik gelijk in. Ik hield een kommetje klaar met water en een scheut azijn. Ik schilde korte stukken van de wortel en plonsde die dan onder in het zure water. Het weefsel is wit, al merkt men op de dwarsdoorsnede een doorzichtige ring, die er eerst donker uitzag. Geen bederf: het is de structuur van de wortel.
Bereidingen
In julienne gesneden heb ik een deel van de wortel gekookt. Het resultaat viel een beetje tegen, een knapperige structuur, helemaal niet zoals worteltjes, met weinig eigen smaak. Maar naderhand viste ik gewoon nog een rauw stukje wortel uit zijn water en beet er in. De wortel was knapperig... en zoet, een beetje maar. Een verre hint van artisjok, maar vooral een fruitzoete smaak, die mij spoedig weer in de wortel deed bijten. Best lekker, eigenlijk. Tussen mijn bronnen vond ik ook dat kliswortel bitter kan zijn. Daar merkte ik niets van, maar dat kan door het feit dat ik de wortel vrij lang liet weken in dat water. Het toontje azijn was daarenboven heel aangenaam naast het zoete van de wortel zelf. Die zoetigheid komt van inuline (zoals in de zoete bataat en de aardpeer).
Japanners snijden hun gobo-wortel samen met wat oranje wortel in fijne julienne: die wordt dan gesauteerd in de wok met toevoeging van een lepel dashi, sake, suiker, mirin en sojasaus. Als alles is uitgekookt, gaan er sesamolie en sesamzaadjes bij. Een beetje spijtig van de subtiele smaak van de kliswortel zelf, als je het mij vraagt. Ik lees ook over gobo-frietjes en gobo-chips. Misschien behoort een puree ook tot de mogelijkheden? Dat staat dan weer dichter bij onze westerse keuken: klisstoemp? Hiervoor kan men zelfs wat oudere wortels gebruiken wanneer men pureert door een passe-vite.
Kliswortel kan zeker een plaatsje vinden in onze keuken. Zoet, maar zonder suiker (inuline is onverteerbaar)! En met tal van gezondheidsclaims, waarvan de meeste natuurlijk nooit bewezen zijn. Is er geen tuinbouwer in ons land die wil diversifiëren? Smakelijk.
Fotocredits: 'Burdock root', fitkitchen
Dit artikel afdrukken
Het was weer in de Chinese supermarkt. Er lagen in de koeling lange wortels te koop, grijsbruin van kleur, spits toelopend en wel 75 centimeter lang (ik heb er mijn plooimeter bij gehaald).
Al stond er enkel informatie op de verpakking in Aziatische tekens, het was niet zo moeilijk om er achter te komen wat hier verkocht werd. Het stockplaatje vermeldde goboroot / bardane. Bardane is de naam die ze in Frankrijk aan de grote klis geven. Gobo zou de Japanse benaming zijn.
Grote, kleine, gewone en donzige klis
Klis of klit is een plant van de familie der samengesteldbloemigen (Asteraceae). Er bestaan meerdere soorten. Mijn studentenflora (Heukels en van Ooststroom, 1977) vermeldt er vier voor onze streken: de grote (Arctium lappa), de kleine (Arctium minus) en, ja hoor, de ‘gewone’ Arctium pubens. Verder is er dan nog een donzige klis (A. tormentosum).
De grote klis is een opvallende plant die langs spoorwegbermen, braakland en ongemaaide wegen groeit. Hij kan makkelijk anderhalve meter lang worden met bijzonder grote bladeren. De plant ziet er imposant uit en een beetje ruw, ongelikt zou ik zeggen, want zijn wetenschappelijke naam arctium verwijst naar een beer. Van ver denk je een distel te ontwaren, en dat is hij eigenlijk ook, distels zijn ook composieten en sterk verwant met deze, maar de klis prikt niet. De vruchtjes wel, die blijven aan dieren en de kleren van mensen hangen en gaven de Zwitser Georges de Mestral ooit het idee voor klittenband (velcro).
De klis is een tweejarige plant, al kan hij soms langer voortleven. Het eerste jaar groeit er een rozet van grote bladeren uit. Het tweede jaar komt er dan een bloeistengel bij. Tweejarige planten hebben de strategie om eerst een energievoorraad aan te leggen en om zich pas het volgende jaar voort te planten. Dat opslaan van energie doen ze in een grote penwortel, denk maar aan de cichorei, ook een lid van de Asteraceae. De wortels worden geoogst na de eerste bloeitijd. Wanneer men in het tweede jaar te lang wacht, worden ze vezelig en hard. Ook de jonge bladstengels worden gegeten, geschild (de schil is bitter) in slaatjes of gekookt.
Volksvoedsel
Kliswortel was lang volksvoedsel, in de Middeleeuwen werd hij in heel Europa aangeplant. Dit is dus pas echt een ‘vergeten groente’! Hier en daar overleeft er een traditie, zoals in het Engelse drankje Dandelion & Burdock, oorspronkelijk een licht gefermenteerde aftreksel van de wortels van paardenbloem en klis (burdock in het Engels), nu een commerciële soft zonder alcohol.
De wortel is vandaag vooral populair in Japan en Korea, mogelijk ook nog in andere Aziatische landen. In Japan wordt hij echt gekweekt in de tuinbouw en dan gebruikt in slaatjes of sushi.
Ik nam mijn lange wortel mee naar huis. Voor mij ligt nu een penwortel, verwant met de artisjok, de aardpeer en de schorseneer. Allicht zal het weefsel snel verkleuren? Daar had ik gelijk in. Ik hield een kommetje klaar met water en een scheut azijn. Ik schilde korte stukken van de wortel en plonsde die dan onder in het zure water. Het weefsel is wit, al merkt men op de dwarsdoorsnede een doorzichtige ring, die er eerst donker uitzag. Geen bederf: het is de structuur van de wortel.
Bereidingen
In julienne gesneden heb ik een deel van de wortel gekookt. Het resultaat viel een beetje tegen, een knapperige structuur, helemaal niet zoals worteltjes, met weinig eigen smaak. Maar naderhand viste ik gewoon nog een rauw stukje wortel uit zijn water en beet er in. De wortel was knapperig... en zoet, een beetje maar. Een verre hint van artisjok, maar vooral een fruitzoete smaak, die mij spoedig weer in de wortel deed bijten. Best lekker, eigenlijk. Tussen mijn bronnen vond ik ook dat kliswortel bitter kan zijn. Daar merkte ik niets van, maar dat kan door het feit dat ik de wortel vrij lang liet weken in dat water. Het toontje azijn was daarenboven heel aangenaam naast het zoete van de wortel zelf. Die zoetigheid komt van inuline (zoals in de zoete bataat en de aardpeer).
Japanners snijden hun gobo-wortel samen met wat oranje wortel in fijne julienne: die wordt dan gesauteerd in de wok met toevoeging van een lepel dashi, sake, suiker, mirin en sojasaus. Als alles is uitgekookt, gaan er sesamolie en sesamzaadjes bij. Een beetje spijtig van de subtiele smaak van de kliswortel zelf, als je het mij vraagt. Ik lees ook over gobo-frietjes en gobo-chips. Misschien behoort een puree ook tot de mogelijkheden? Dat staat dan weer dichter bij onze westerse keuken: klisstoemp? Hiervoor kan men zelfs wat oudere wortels gebruiken wanneer men pureert door een passe-vite.
Kliswortel kan zeker een plaatsje vinden in onze keuken. Zoet, maar zonder suiker (inuline is onverteerbaar)! En met tal van gezondheidsclaims, waarvan de meeste natuurlijk nooit bewezen zijn. Is er geen tuinbouwer in ons land die wil diversifiëren? Smakelijk.
Fotocredits: 'Burdock root', fitkitchen
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
_480_289_s_c1.png)
Alle planten bevatten eiwitten, suikers, zetmeel,mineralen, maar sommige ook bepaalde olieen, of terpenen als geraniol,kamfer, caroteen, en soms, nog specifieker, alkaloiden en steroïden, waarvan men nog steeds niet weet wat hun funktie voor de plant is, terwijl ze wel vaak heel specifieke invloeden op de menselijke fysiologie of psychologie hebben, je zou hier bijna aan een Schepper gaan denken. Ik heb voor Organon gewerkt aan het in cultuur brengen van zulke medicinale planten, de Dioscorea (waarin diosgenine, precursor voor de anticonceptiepil) en de Chondodendron, die het alkaloide curarine bevat, waaruit een spierverslapper aangemaakt wordt. Dus dat alle planten zo'n beetje een pot nat vol alledaagsheid is, geldt wel voor die eerste categorie stofjes, maar zeker niet voor die laatsten!
Helemaal alledaags is Klis niet Nick. En een aantal AGF (en combinaties) springen er echt enorm uit, je kunt niet alles op één hoop gooien (maar ik heb geen zin in iedere dag gestoomde broccoli en gember/curcuma/dragon/oregano met paddenstoelen(saus) samen met rucola en selderij en olijven en zalm in citroen/dille/knoflooksaus ;).
Of Klis in die categorie 'superfoods' thuishoort is de vraag (en de vraag wat een 'superfood' precies onderscheidt, en of er niet veel over het hoofd gezien wordt door degenen die deze classificaties uitdelen).
Variatie doet gezond leven en genieten. Af en toe Klis kan daar prima in passen. De belangrijkste stap die gemaakt kan worden is die in het ontwikkelende culinaire bewustzijn - de basis van een gezonde levensstijl. Dat culinaire bewustzijn is bij jou overvloedig aanwezig Nick. Ga door met het delen hiervan!
en zo zinkt de klis weer zachtjes weg in het moeras van alledaagsheid, hij bevat een beetje van dit en een beetje van dat: een plant zo speciaal als... alle andere.
En daar wou ik hem eigenlijk hebben.
Maar wel lekker.
De status en psychologie van de sociopaat of de wereldburger waarmee hier opeens gesmeten wordt staat wel erg ver vandaan van de status en psychologie van de kliswortel ;)
Om de vraag van Nick te beantwoorden: er zijn positieve effecten van Klis vastgesteld. Welke stof in het complex aan stofjes daarvoor verantwoordelijk is - dat is een lekenvraag. Klis is in ieder geval gezond, rijk aan anti-oxidanten en mineralen. Hoe je de verdere wetenschappelijkheid van positief onderzoek hiernaar ook ziet.
In de fytotherapie telt het geheel. In de voedingskunde ook. Stoffen vullen elkaar aan, versterken elkaar. Giftige stoffen (zoals psoralens in knolselderij en pastinaak) worden gecompenseerd door andere stoffen (zoals luteïne, apigenine) die rijkelijk voorkomen in de plant (dat geldt niet voor giftige planten ;... maar daar hoort Klis niet bij). Luteïne en apigenine horen bij de meest waardevolle stoffen (zie mijn site hierover). Maar alleen Klis eten en voor de rest niks is echt niet gezond (wat ook wijst op een ERNSTIGE tekortkoming in veel 'muizenonderzoek' - met totaal oneigenlijke diëten). Afzien van de vraag of klis beter is dan knolselderij of schorseneren (ik zou zeggen: schorseneren vanwege die waardevolle 'plakstofjes' als extra - ... of waarschijnlijk knolselderij, vanwege het zeer hoge apigenine-gehalte ;). Boerenkool is ook (veel) gezonder dan Chinese Kool. Wat niet wil zeggen dat Chinese kool ongezond is. Totaal niet!
En unieke product-specifieke stofjes? Ja die bestaan. Bij Rode Kool zijn een stuk of 9 unieke Flavonoïden vastgesteld die nergens anders in voorkomen. Het belang daarvan? Combineer en varieer met dergelijke geweldige AGF! (en slik spirulina als je denkt dat je tekort komt ;)
Over de geneeskracht van kliswortel alléén heb ik zo mijn twijfels... dan zijn er veel betere alternatieven... maar alle beetjes helpen letterlijk... ook die in een verse wortel of appel... gelukkig heb ik geen last van kaalheid... dan zou ik een behandeling toch overwegen als extra... en misschien wel experimenteren met schorseneren ;)
Geïsoleerde stoffen hebben vaak een intensievere dosering nodig om effectief te zijn - zoals resveratrol (veel nieuwe geneeskundige patenten bevatten daarom formuleringen van een aantal geïsoleerde/ bewerkte stoffen). Ook kunnen die geïsoleerde stoffen voor bijwerkingen zorgen, die het oorspronkelijke product niet - of veel minder - heeft. Wat niet wegneemt dat deze stoffen hun grote geneeskundige waarde kunnen hebben.
Hans is in ieder geval een duidelijk geval van de bij ons in NL (en ook Belgie?) gebruikelijke moeite met die kop boven het maaiveld (maar Veronica zelf heeft het ook over behept, en last, en toevallig). Vroeger werd je voor de klas gehaald als je hoge cijfers haalde (een 9 voor dit of dat, een vakje dus, maar als je goed in het ene was, was je ook vaak goed in de andere vakken) en tot voorbeeld gesteld voor de rest van de klas. Dat schijnt tegenwoordig juist in het tegendeel te zijn omgeslagen! Raar eigenlijk dat we wel een IQ hebben, maar geen wijsheidsindex (oordeelsvermogenindex?), want in de meeste gevallen waar het om gaat in een mensenleven, zowel technisch, zakelijk als in de omgang, is dat toch steeds weer het belangrijkste. In de VS heet iemand met hoog IQ een nerd of egghead, iets heel anders dus dan een jack of all trades (eigenlijk zijn al die benamingen, ook die laatste, toch denigrerend bedoeld, het is niet gauw goed). Een nobelprijswinnaar is zelden een jack of all trades, en als die psychische problemen gaat hebben, is dat tragisch, een film waard, leuk voor de toeschouwers die dan kunnen denken: ik ben wel niet zo slim, maar uiteindelijk beter af.