Wie haalde het in zijn hersenen om perfect deugdelijk spiervlees van een beest tot pulp te hakken om er vervolgens weer balletjes van te draaien? Nick Trachet duikt in de geschiedenis van ballekes in tomatensaus.
Ik moet het hebben over ballekes in tomatensaus. Heel Vlaanderen heeft het over ballekes in tomatensaus. Het is een politieke kwestie geworden of ze behoren tot de Vlaamse canon of niet.
Inburgering
Ik herinner mij een tijd, niet eens zolang geleden, dat de wijkagent langskwam bij wie de Belgische nationaliteit had aangevraagd.
Hij diende zich ervan te vergewissen of de kandidaten voor het burgerschap zich naar behoren hadden geïntegreerd (al heette dat toen nog niet zo). Ik hoorde dat een van de standaardvragen hierbij was: “Hoe maak je bloemkool in witte saus klaar?” Dat gold toen als bewijs van inburgering. Ik denk dat de meeste Vlaamse inboorlingen vandaag al niet weten hoe je witte saus maakt. Op de markt verkopen Italianen witte saus, besciamella, kant-en-klaar in tetrapack. Nog zo makkelijk.
Wereldgerecht
Zijn ballekes in tomatensaus dan zo typisch Vlaams? Je moet maar even zoeken op het net en je vindt recepten van polpette al sugo uit Italië, kefte sauce tomate in Marokko, albóndigas en salsa de tomate in de tapasbars van Spanje, köfte met domates sosu in Turkije. Tot ver in Afrika en Korea komt dit gerecht voor, uiteraard met verschillende kruidingen.
Opsplitsen
Laten we het probleem opsplitsen: aan de ene kant zijn er de balletjes, aan de andere de saus.
Eerst de tomatensaus: dat is de recentste van de populaire sausen in ons land. Vlamingen hadden tot twee generaties terug een diepe afkeer voor tomaten, behalve in soep. Een tomatensaus bestond uit een witte saus (daar hebben we hem weer) waar men enkele lepels tomatenpuree aan toevoegde, iets wat in de internationale keuken bekend staat als sauce aurore.
Verse tomaten werden afgedaan als iets 'vreemds', 'allochtoon' zeggen we vandaag. Met de Italiaanse gastarbeiders is de sugo, de moderne tomatensaus zonder bloem noch melk pas echt binnen geraakt.
Intrigerende uitvinding
En dan de balletjes. Dat is één van de meest intrigerende uitvindingen in de keuken. Wie haalde het in zijn hersens om perfect deugdelijk spiervlees van een beest helemaal tot pulp te hakken, wat toch behoorlijk intensief werk was voor de uitvinding van de vleesmolen, en dan opnieuw samen te stellen tot spoelvormige of kogelvormige kofta?
Er is ook de 'republikeinse keuken', zoals historica Rachel Lauden die formuleert. In groepen met grote principes mag er geen verschil in spijs bestaan tussen de elite en het kleine volk. Door alle spiervlees van dieren te hakken en te mengen zijn er geen dure stukken en goedkope stukken meer: iedereen gelijk, denk maar aan de Einheitswurst van de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Traditioneel
Je kan balletjes bakken in de pan of in de oven, en er dan een tomatensaus over doen. Maar je kan ook de balletjes garen in de saus: 'gezooien' in plaats van gebakken. Beide recepten zijn even traditioneel, maar met een ander resultaat. Er is vandaag geen plaats meer om nog een recept te geven. Pech. Smakelijk.
Dit artikel afdrukken
Inburgering
Ik herinner mij een tijd, niet eens zolang geleden, dat de wijkagent langskwam bij wie de Belgische nationaliteit had aangevraagd.
Hij diende zich ervan te vergewissen of de kandidaten voor het burgerschap zich naar behoren hadden geïntegreerd (al heette dat toen nog niet zo). Ik hoorde dat een van de standaardvragen hierbij was: “Hoe maak je bloemkool in witte saus klaar?” Dat gold toen als bewijs van inburgering. Ik denk dat de meeste Vlaamse inboorlingen vandaag al niet weten hoe je witte saus maakt. Op de markt verkopen Italianen witte saus, besciamella, kant-en-klaar in tetrapack. Nog zo makkelijk.
Wereldgerecht
Zijn ballekes in tomatensaus dan zo typisch Vlaams? Je moet maar even zoeken op het net en je vindt recepten van polpette al sugo uit Italië, kefte sauce tomate in Marokko, albóndigas en salsa de tomate in de tapasbars van Spanje, köfte met domates sosu in Turkije. Tot ver in Afrika en Korea komt dit gerecht voor, uiteraard met verschillende kruidingen.
Tot ver in Afrika en Korea komt dit gerecht voor, uiteraard met verschillende kruidingenIn Amerika, van Washington tot Buenos Aires, zijn balletjes in tomatensaus zeer populair op spaghetti. Ik heb in mijn oude kookboeken gezocht. Cauderlier kent geen balletjes in deze zin, wel van snoek. Fricandeau van kalf komt in de buurt, maar dan zonder tomatensaus en de naam alleen al toont dat de oorsprong in het Franse taalgebied ligt.
Opsplitsen
Laten we het probleem opsplitsen: aan de ene kant zijn er de balletjes, aan de andere de saus.
Eerst de tomatensaus: dat is de recentste van de populaire sausen in ons land. Vlamingen hadden tot twee generaties terug een diepe afkeer voor tomaten, behalve in soep. Een tomatensaus bestond uit een witte saus (daar hebben we hem weer) waar men enkele lepels tomatenpuree aan toevoegde, iets wat in de internationale keuken bekend staat als sauce aurore.
Verse tomaten werden afgedaan als iets 'vreemds', 'allochtoon' zeggen we vandaag. Met de Italiaanse gastarbeiders is de sugo, de moderne tomatensaus zonder bloem noch melk pas echt binnen geraakt.
Intrigerende uitvinding
En dan de balletjes. Dat is één van de meest intrigerende uitvindingen in de keuken. Wie haalde het in zijn hersens om perfect deugdelijk spiervlees van een beest helemaal tot pulp te hakken, wat toch behoorlijk intensief werk was voor de uitvinding van de vleesmolen, en dan opnieuw samen te stellen tot spoelvormige of kogelvormige kofta?
Pas gedood spierweefsel is bijzonder taai en onsmakelijk in tegenstelling tot de ingewandenDe oudste verwijzingen komen uit Perzië (Iran) en langs de grote handelsroutes door Azië. Daar ligt de verklaring: bij de reizigers met de karavanen. Zij schoten voor het avondmaal antilopen in de steppe, maar hadden plaats noch tijd om die deugdelijk te laten versterven tot lekker rood vlees. Pas gedood spierweefsel is bijzonder taai en onsmakelijk in tegenstelling tot de ingewanden. Door spieren fijn te hakken vooraleer ze te bereiden, los je dat probleem op.
Er is ook de 'republikeinse keuken', zoals historica Rachel Lauden die formuleert. In groepen met grote principes mag er geen verschil in spijs bestaan tussen de elite en het kleine volk. Door alle spiervlees van dieren te hakken en te mengen zijn er geen dure stukken en goedkope stukken meer: iedereen gelijk, denk maar aan de Einheitswurst van de Duitsers tijdens de Eerste Wereldoorlog.
Traditioneel
Je kan balletjes bakken in de pan of in de oven, en er dan een tomatensaus over doen. Maar je kan ook de balletjes garen in de saus: 'gezooien' in plaats van gebakken. Beide recepten zijn even traditioneel, maar met een ander resultaat. Er is vandaag geen plaats meer om nog een recept te geven. Pech. Smakelijk.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#4 Dat klopt.
Maar wordt ook veroorzaakt door het gegeven, dat men rood vlees niet meer kan schroeien, bakken en garen, en het mals saignant op tafel kan zetten.
De meest elementaire proeve van vleesbereiding met respect voor het beest, het smakelijke bereiden, heeft men decennia terug al uit vals sentiment zonder respect voor het beest verloren.
Niet eerder het bijzondere verhaal gehoord, gelezen, dat Nick Trachet hier verteld over de mogelijke herkomst van het arbeidsintensieve hakken van vlees. Taai vers antilopenvlees was niet weg te krijgen als het niet fijn gehakt was.
Tegenwoordig is wereldwijd de vraag naar gehakt vlees groter dan naar hele delen of stukken daar van.
Oma's gehaktbal (volgens AH) zul je niet snel namaken.
Daar heb je voor nodig:
86% varkensvlees (Beter Leven 1 ster), aardappelzetmeel, gedroogde ui, voedingsvezel (erwt, bamboe), voedingszuur (E326), zout, rijstbloem, specerijen, gehydrolyseerd raapeiwit, gedroogde aardappel, suiker, aroma, gistextract, dextrose, zonnebloemolie, gekaramelliseerde suiker. Jus: water, 6% rundvleesextract, maltodextrine, glucosestroop, gemodificeerd zetmeel (maïs, aardappel), zout, gistextract, zonnebloemolie, suiker, natuurlijk aroma, peper, conserveermiddel (E202, E211), voedingszuur (melkzuur), verdikkingsmiddel (guarpitmeel).
(En dan zit er slechts 9,5% eiwitten in)
Dus....liever zelf maken.
Balletje van gehakt wordt gehaktballen; rauw gehakt mooi rood vlees naar eigen wens gekruid op een mooi hoopje 'tartaar'. Ooit als de beste van Vlaanderen genomineerd in Cafe Theatre naast de Opera van Gent., waar er bijna 50 zagen in 10 jaar, maar toen Siegfried op een hoop oude koelkasten, computers en ander vergankelijk electrische rommel stond, hadden we, na een aantal dubbels, genoeg gezien.
Met hakken, snijden en mengen kun je mooie dingen maken op tafel. Koop geen zalmsnippers, maar een stukje gerookte zalm. in reepjes gesneden zalm met wat peper, zeezout, druppels citroensap mengen met eigen mayonaise (die met mosterd en citroensap op smaak werd gebracht) en de zwarte vis-eitjes er op. Dat is geen kaviaar, maar lompeitjes.
Ailko Faber (horeca onderwijs) schreef er op Foodlog 10 jaar geleden het volgende over...
Wat gehaktballen in tomatensaus betreft. Tweehonderd meter van de grens met Vlaanderen reisde mijn verse bruid elke dag naarBrugge, waar ze secretaresse was van een advocaat, die bizar tevens directeur van een ziekenmutaliteit, plaatsvervangend rechter in economische geschillen en schepen van de stad Brugge was. Op de terugweg stopte eens de bus bij Sijsele, waar net een ongeluk was gebeurd. Ze keek door het raam en zag een bloederig afgereden hoofd van een man liggen.
Thuisgekomen, ik studeerde en werkte part-time, dus kookte, serveerde ik twee grote 'bouletten in de tomatensaus'. Dat werd een directe run naar het toilet.
Sinds meer dan 40 jaar nooit meer gemaakt..
Heerlijk. Balletjes in tomatensaus. Eerst gerecht die ik na de papperiode voor mijn kinderen. Het liefst een combinatie van bereidingswijze: eerst de ballen bakken en dan doorgaren in de saus. En net als zoveel gemengde gerechten met sauzen en soepen: de tweede dag lekkerder.