Vanaf 7 april duiden we het corona-effect: hier ga je naar het perspectief op gisteren. Het artikel van vandaag vullen we gedurende de dag steeds aan. We stellen je medewerking aan die bijdragen zeer op prijs; zet ze in de reacties. Abonneer je op onze nieuwsbrief als je het eindresultaat vanavond rond 22:00 uur in je mail wilt ontvangen.

Corona is een wake-up call. Mensen zijn niet onkwetsbaar. Maar het kan nog veel erger dan de vermoedelijke 1% mortaliteit die het virus zal veroorzaken.

De vraag is vooral hoe de politiek, bedrijfsleven, NGO's, burgerbewegingen en publiek met de nieuw ontdekte kwetsbaarheid en afhankelijkheid van mogelijk nog veel grotere risico's om zullen gaan.

We denken dat 7 thema's direct of indirect een grote impact zullen hebben op het voedselsysteem.

Jou als lezer vragen we om in de reacties dagelijks jouw voorbeelden uit de (inter)nationale pers per thema aan te dragen (vermeld dus welk thema).

De redactie van Foodlog maakt daar een keuze uit en verwerkt ze in iedere tekst van de dag. Dat doen we in bullets, net zoals in het oude liveblog.

De thema's die wij zien:

1. Scheuren in de voedselketen
In onze wereld wordt voedsel gemaakt bijvoorbeeld in Brazilië, Florida en Spanje, maar op totaal andere plekken in de wereld verhandeld en verwerkt (bijvoorbeeld in Rotterdam of Antwerpen) en op weer andere aan consumenten verkocht en gegeten (bijvoorbeeld in Milaan, Berlijn of Caïro). De arbeiders die primaire producten van de akkers, uit gaarden, tuinen of kassen oogsten, worden niet zelden ingehuurd uit lage lonen-landen. Voor out-of-home eten (horeca, van Jonnie Boer tot McDonald's en La Place) worden andere verwerkingen van grondstoffen gemaakt dan voor Jumbo, Aldi of Carrefour.

Als de context verandert (zoals bijvoorbeeld door de sluiting van de horeca), wordt voedsel verspild terwijl aan de zijde van de consument tekorten kunnen ontstaan door bijvoorbeeld ketens waarin oogstpersoneel ontbreekt. Die risico's zijn niet denkbeeldig. Treden die risico's ook daadwerkelijk op?
Ja, denk bijvoorbeeld aan slachter Vion die opeens 40% van zijn vlees niet meer kwijt kan via de horeca. Waar moet dat vlees nu naartoe en waar laten boeren hun varkens?
Behalve in de VS, gaat ook in Engeland de melk inmiddels de put in. In Nederland is dat - dankzij onze grote verwerkende capaciteit en koelhuizen - nog niet het geval.
Een tweede vraag: hoeveel koopkracht blijft er na de heropening van de economie over en tot welke voedselkeuzen en -productie leidt dat? Ook de koopkracht zal immers bepalend zijn voor de manier waarop ketens zich aanpassen aan de wereld na corona.

  • Aansluitend bij de tweede vraag, schrijft het Financieele Dagblad "Nieuwe, dramatische cijfers leren dat het hart van de eurozone zwaar te lijden heeft onder de coronacrisis. Gezamenlijk zijn de Franse en Duitse economie even groot als die van de zeventien andere leden van de muntunie." De Franse en de Duitse economie krimpen met percentages die, volgens de prognoses van centrale banken, tot een eindje door de 10% lopen. En met nog meer, naarmate de lockdown-beperkingen of de opvolging daarvan aanhouden; dat laatste lijkt steeds waarschijnlijk omdat een lockdown een fuik is waar je niet meer uit terug kunt. Wie eenmaal begint met strenge maatregelen en daar deze economische schade mee creëert, moet de hele beker leegdrinken. Voor Nederland (-10,5%) ziet het FD de situatie nog somberder in dan voor het zwaargetroffen Italië (-9,6%). Dat Nederland hard geraakt wordt, is logisch vanwege onze open economie die sterk afhankelijk is van welvaart elders. Krimpt die welvaart, dan raakt dat als het ware vanuit verschillende hoeken (buitenlanden) tegelijk.

    ING-analist Marcel Klok ziet de omvangrijke schil van flexibele arbeid als belangrijkste oorzaak. Een verhoudingsgewijs groot deel van de zzp'ers, uitzendkrachten en mensen met nulurencontracten, zal zijn baan en koopkracht verliezen. Omdat Nederland gedwongen persoonlijke pensioenbesparingen vanuit het loon kent, reageren consumenten in ons land sneller en dieper met een bestedingsrem. De doorsnee Nederlander heeft relatief weinig vrije besparingsmogelijkheden en daarom ook vaak geen buffer. Het leidt geen twijfel dat de in de post-corona economie betaalbaar voedsel een belangrijk onderwerp zal worden. Het beleid in Nederland is - zoals minister Schouten duidelijk maakte op een onhandig moment tijdens de rijke periode die nu achter ons ligt - gericht op het duurder maken van eten uit kringlooplandbouw met hogere eisen en daarom een hogere kostprijs.

  • In de VS werd bekend dat het aantal werkelozen afgelopen week met 6,6 miljoen is gestegen. Daarmee steeg het totaal sinds vorige week tot maar liefst 16 miljoen. Tijdens de kreditcrisis van 2008 werd het miljoen nauwelijks aangeraakt. De gevolgen van SARS-CoV-2 voor Amerikaanse arbeiders zijn dan ook ongekend groot in de modernste geschiedenis.

  • Transport- en Logistiek Nederland stelde de eerste TLN-coronamonitor op. De voedselex- en import van Nederland is sterk afhankelijk van transport. Ongeveer 1 op de 3 vrachtwagens vervoert voedsel. Meer dan 1.100 transport- en logistieke bedrijven beantwoordden vragen over de impact van SARS-CoV-2 op hun bedrijfsvoering. De monitor geeft de resultaten samengevat weer. Gemiddeld verliezen de aangesloten leden ruim 32% omzet vergeleken met dezelfde periode vorig jaar. In sommige deelsectoren is de teruggang echter veel groter. Vanuit de sierteelt wordt gemeld dat bij veel bedrijven sprake is van een teruggang tot meer dan 90%. Bijna een kwart van de bedrijven geeft aan gedwongen te zijn afscheid te nemen van medewerkers als gevolg van de crisis. In 11% van de gevallen gaat het om een personeelsreductie van meer dan een derde.

  • Trouw noteert: "De coronacrisis zorgt voor voedselverspilling. Gisteren werd al de noodklok geluid over stuwmeren aan slachtvee die ontstaan door de gesloten horeca, waardoor er een crisissituatie ontstaat bij vleesbedrijven die nergens heen kunnen met hun vlees." Dat is met name het geval voor kalveren. Vandaag besteden de kranten aandacht aan vooral kalfsvlees. Dat wordt voornamelijk in de horeca gegeten. Nu die dicht is, blijft het liggen terwijl de kalveren blijven komen (als bijproduct van de melkproductie). Vleeslobbyist Frans van Dongen van het Centraal Overleg Vlees vertelde vanmorgen in Trouw en op de radio dat hij pleit voor een opslagregeling: bewaren in vrieshuizen. Dat is beter dan vernietigen, zoals nu volop gebeurt in de groentesector en sierteelt. Sla en bloemen kun je immers niet bewaren en bederven snel.

  • Trouw schreef ook "en hoe vertel je al die kippen dat ze moeten stoppen met het leggen van eieren". Dat hoeft op dit moment niet. Consumenten zijn geen beste koks en kunnen niet meer uit eten. Daarom is de vraag naar eieren in heel Europa gestegen. Ze zijn niet aan te slepen op dit moment. Ook een gevolg van de sluiting van de horeca dus. En nu komt er ook nog eens Pasen overheen.




2. Angst en gezondheid eten/leven
Dikke mensen en door welvaartsziekten aangedane mensen blijken vatbaarder voor de verschijnselen van Covid-19 (de longziekte die het gevolg kan zijn van infectie met het virus SARS-CoV-2). De WHO en gezondheidsdeskundigen promoten dat nieuws. Angst voor de dood lijkt het publiek te inspireren om gezonder te gaan eten en leven. Zet dat door en wat gaan mensen dan eten?
  • Wie lopen het meeste risico in een wereld waarin SARS-CoV-2 voorlopig niet verdwijnt? Op BBC legt de nieuwslezers het heel realistisch uit: werkers in laagbetaalde banen. Buschauffeurs, de cassières, verpleegsters en nog veel meer contactbanen tussen mensenmassa's. De wereldvoedselorganisatie FAO, zegt daarom de wereldgezondheidsorganisatie WHO na: eet gezond. Zolang er geen vaccin, geen Covid-19 remmer en zelfs geen tests zijn om vast te stellen hoeveel het virus zich onder het publiek precies gedraagt, is er niet veel meer.


  • Wereldwijd dreigt een half miljard mensen, 8% van de wereldbevolking, onder de armoedegrens te zakken als gevolg van de coronacrisis. Dat berekende Oxfam-Novib. We schreven er elders op Foodlog een uitgebreider artikel over. De mensen die het treft zijn al blij als ze genoeg te eten hebben; eet gezond, is voor hen een luxe advies en in vele gevallen een niet haalbare illusie.



3. Individu versus samenleving: wie gaat voor?
We lijken van een op individuele rechten en privacy gebaseerde samenleving op weg te zijn naar een maatschappij die uitgaat van het collectieve belang dat individuele vrijheden minder belangrijk vindt. Een voorbeeld. In Azië volgt een app iedereen met wie je contact hebt. Krijg je koorts of word je ziek, dan waarschuwt die app automatisch iedereen met wie je in contact bent geweest en nog komt. Mensen die ziek zijn of een potentieel gevaar vormen, worden geïsoleerd. Accepteren we dat?

  • Na bevestiging van een besmetting door de GGD of andere gezondheidsinstantie ontvangen de mensen met wie hij/zij in contact is geweest op hun mobiele telefoon het bericht dat ze mogelijk ook besmet zijn. Zonder dat daarbij wordt aangeven waar en wanneer het contact met de besmette persoon heeft plaatsgevonden en om wie het gaat. Zo zou de App van minister De Jonge moeten gaan werken. Tubantia sprak met Marcel Roorda uit Enschede, die zegt dat hij de minister het idee aan de hand heeft gedaan.



4. Relatie Oost-West en geopolitiek
Azië blijkt gedisciplineerder en sneller in staat om infectieziekten te bestrijden dan het op persoonlijke vrijheden gestelde Westen. De westerse landen ruïneren hun economieën en blijven samen met de armere landen van de wereld een bron van nieuwe golven van het muterende SARS-CoV-2 virus vormen. Dat leidt tot geopolitieke spanningen op het gebied van macht en biosecurity. Al sinds weken vreest China de insleep van een tweede Covid-19 ziektegolf vanuit het buitenland en met name de westerse landen. Reizigers moeten in quarantaine. Dat bemoeilijkt het onderhouden van persoonlijke zakelijke relaties. Maakt het ook de zakelijke wereld minder mondiaal? Voor welke producten? Mogelijk zullen levende en net gedode producten (van dierlijke en plantaardige oorsprong) minder gemakkelijk wereldwijd verhandeld en verscheept worden omdat ze pathogenen en plagen over kunnen brengen.

  • The New York Times brengt een even vermakelijk als serieus artikel over de man die de wereldorde op zijn kop zette: Donald Trump. In zijn dagelijkse briefings over de aanpak en bestrijding van de verspreiding van SARS-CoV-2 gebruikt hij zijn gebruikelijke arsenaal aan uitspraken over politieke tegenstanders en de media. In de context van de VS waar inmiddels bijna een half miljoen mensen besmet zijn (van de wereldwijd inmiddels ruim 1,5 miljoen), kan hij daarmee zodanig als serieus te nemen figuur door de mand vallen dat hij de aanstaande verkiezingen zal verliezen. Dat zou mogelijk weer een heel anders in de door Trump uiteengeslagen wereldorde opererende VS tot gevolg kunnen hebben. Het zou geopolitiek wat meer rust kunnen opleveren en de machtsblokken wat minder uiteendrijven.

  • credits: Johns Hopkins University

  • Volkskrants China-correspondent Leen Vervaeke ging terug naar Wuhan. Begin dit jaar werd ze geëvacueerd. Nu ziet ze hoe de oester van de Chinese stad voorzichtig weer opengaat. Ze vindt het belangrijk om opnieuw met eigen ogen te zien hoe de situatie daar is. Een citaat uit het interview dat de krant met de correspondent deed: "‘Het was bizar om hier binnen te komen, vooral voor een niet-Chinees zoals ik. Het wantrouwen naar buitenlanders is heel groot, omdat het in andere landen nu erger is met het virus. Wij dachten bij corona: het gevaar komt uit China, maar hier zien ze dit nu precies andersom. En in tegenstelling tot onze aanpak is de controle hier heel scherp. China is nu eenmaal goed in controleren."


5. Europa: één of verder verdeeld
De coronacrisis laat een verdeelde Europese Unie zien. De lidstaten nemen onderling afwijkende maatregelen en sluiten daarom hun grenzen voor elkaar. FranceTVinfo liet zien dat landen, regio's binnen landen en zelfs individuele hospitalen elkaar om het hardst beconcurreren om aan spullen te komen die ze eigenlijk allang eerder hadden moeten inkopen. Het noorden van de EU wil het zuiden niet helpen; met name Nederland maakte zich binnen de EU als een havik bekend omdat ons land niet wilde meewerken aan 'coronabonds' voor zwaar door SARS-CoV-2 getroffen landen als Italië en Spanje. Zelfs Lubach blijkt de opstelling van 'lul Wopke Hoekstra' OK te vinden. Zowel qua organisatorische als financiële solidariteit toont de EU zich zwak in deze tijd waarin volken achter hun leiders willen kunnen schuilen. Houdt de zwakke EU zijn verband en open grenzen overeind?

  • De ministers van Financiën van de 27 EU-lidstaten werden het gisteravond eens geraakt over een steunpakket van €540 miljard om de economische krimp en klappen in de EU als gevolg van SARS-CoV-2 te beperken. EU-bronnen zeggen dat er stevige onderhandelingen aan voorafgingen tussen Italië, Spanje, Frankrijk, Duitsland en Nederland.
    Er zou een akkoord over 1) toegang tot kredietlijnen van het Europees noodfonds ESM, 2) een garantiefonds dat voor €200 miljard aan liquiditeit verschaft aan het MKB en grote bedrijven en 3) een Europees garantiefonds van €100 miljard om tijdelijke werkloosheid op te vangen. Samen tellen de maatregelen op tot een pakket €500 miljard.

    De Nederlandse minister van Financiën Wopke Hoekstra was de voorbije dagen de grote spelverpester met zijn eis dat toegang tot het noodfonds gebonden is aan macro-economisch toezicht. De enige vereiste zou nu zijn dat het geld gaat naar de aanpak van de coronacrisis.
    De woorden waarin de gezamenlijke aanpak van de economische crisis geformuleerd is, zou erg vaag blijven en niet verwijzen naar Italiaanse en Spaanse eisen om zogeheten coronabonds uit te geven. De EU-leiding beloofde daar creatief naar te zullen kijken.



6. De exit: hoe unlock je de lockdown?
De discussie over de lockdown-exit komt op gang. Zie daarvoor onze liveblogs van 6 en 7 april. Hoe zorgt de overheid voor voldoende tests, immuniteit, vaccins en een beperkt aantal doden? Dat laatste is niet te garanderen, terwijl het al evenmin onmogelijk is om de economie niet te herstarten, tenzij we in een ongekende depressie terecht willen komen. Hoe gaat met name het Westen met dat dilemma om?

  • Ook in het Verenigd Koninkrijk wordt nagedacht over het verlichten van de lockdown. The Guardian schrijft in een lang artikel weinig concreets. De ontspanning zou 'sectorgewijs' moeten en er zouden 'immuniteitspaspoorten' moeten worden uitgereikt aan mensen die besmet zijn geweest maar weer hersteld op niet ziek geworden. Dat laatste is een complicatie. Gisteren liet Huib Stam op Foodlog en Jop de Vrieze op EOS zien dat de immuniteit die een besmetting oplevert nog onduidelijk en vermoedelijk a-typisch is. Sommigen worden na besmetting niet ziek, maar bouwen nauwelijks anti-lichamen op. Het eigen afweersystemen lijkt in die gevallen SARS-CoV-2 aan te kunnen. Anderen bouwen juist wel anti-stoffen op. Of besmette mensen met een al bestaande afweer (vermoedelijke de overgrootte meerderheid) immuun en voortaan niet meer besmettelijk zijn, is nog onbekend. Kennis daaromtrent is wezenlijk voor de mate waarin biotechnologische infectiecontrole op permanente schaal nodig zal worden geacht.


  • De Franse president Emmanuel Macron vloog donderdag naar Marseille voor een ontmoeting met onderzoeker en arts Didier Raoult. Raoult is overtuigd van de werkzaamheid van de stof hydroxychloroquine die de verschijnselen van Covid-19 onderdrukt. Christine Rouzioux, viroloog in het Necker Ziekenhuis in Parijs, is ontstemd en teleurgesteld. Macron zou het verkeerde signaal geven. Het middel Plaquenil dat op de stof gebaseerd is, is immers alleen maar experimenteel te gebruiken. Macron wil het vermoedelijk gebruiken als onderdeel van zijn unlock-strategie. Hoe dat zit, kun je elders op Foodlog lezen



7. Democratie, rechten en redelijkheid
De post-corona samenleving zal vermoedelijk een autocratischer staat krijgen: meer overheid, minder markt. Dat komt enerzijds door de injecties van vele duizenden miljarden (biljoenen) in de economie, die te beschouwen zijn als Keynesiaanse investeringen in een nieuwe toekomst. Anderzijds is het een gevolg van de noodzaak tot controle over burgers die door hun gedrag een risico vormen. De uitoefening van die controle zal plaatsvinden door middel van technologie (zoals smart watches en andere sensoren op en mogelijk ook in ons lichaam) en op basis van wetenschappelijke inzichten. Wetenschap is echter geen politiek en hoort geen keuze maken tussen bijvoorbeeld het isoleren van zieke individuen en het opbouwen van immuniteit bij onbekende infectieziekten - een fundamenteel verschil tussen de Aziatische aanpak van SARS-CoV-2 en de westerse - omdat wetenschappelijke onzekerheid onderbouwde besluiten onmogelijk maakt.
Die keuze is politiek en moet dus ook door de politiek worden gemaakt. Laten we de wetenschap bepalen wat we moeten willen of laten we beleidskeuzen afhangen van democratische politieke processen en weloverwogen gezond verstand? Hoe redelijk is een door onzekere wetenschap geleide samenleving? Er speelt in deze context nog een tweede vraag. Hoe serieus nemen overheden burgerrechten in een context waarin 'de vijand' in 'een oorlog' moet worden verslagen?

Beide metaforen worden gebruikt door overheden in de strijd tegen SARS-CoV-2. In echte oorlogssituaties gaan ze gepaard met het opschorten van rechten.

Denkbaar is bovendien dat staten genegen zullen zijn zaken nu meer op basis van hun mandaat te regelen en wat minder genegen zijn via parlementaire controle te regeren.

  • Twee tweets laten een wereld van verschil zien. Barack Obama, baken van keurige politiek correcte betrokkenheid, beveelt aan naar de experts te luisteren. Opiniemaker Kustaw Bessems vraagt zich af of we niet te veel naar experts luisteren. Elders op Foodlog ging het gesprek over Bessems' kijk op de zaak. Hij pleit voor geïnformeerd gezond verstand in plaats van de tunnelvisie van één soort experts die de indruk geven dat zij alles weten.




Overig
Geen achtste categorie, maar het kopje waaronder we de verspreiding van het virus SARS-CoV-2, het verloop van de ziekte Covid-19 (besmettingcijfers, doden, immuuncijfers, IC-cijfers) en de beschikbaarheid van tests (pos/neg, immuniteit), ziekteremmers en vaccins en wetenswaardigheden over medische apparatuur en de beschikbaarheid van beschermende middelen volgen.

  • Sinds gistermiddag zijn 115 nieuwe Covid-19 sterfgevallen gemeld. Dat meldt het RIVM in de dagelijkse update over de sterfgevallen en ziekenhuisopnames. Het zijn minder doden dan de afgelopen dagen. Donderdag waren dat er 148, woensdag meldde het RIVM 147 sterfgevallen. Nederland telt nu 2.511 officieel vastgestelde dodelijke aflopen van Covid-19.

  • Een op de vier mensen die besmet zijn met het coronavirus is werkzaam in de zorg. Het gaat om ruim 5.500 mensen. Dat meldt het RIVM in een toelichting op de patiëntencijfers van vandaag. Het aantal zal vermoedelijk nog oplopen, omdat pas sinds deze week ook zorgmedewerkers buiten een ziekenhuis worden getest, zoals medewerkers in de thuis- of buurtzorg.

  • Het aantal Nederlandse coronapatiënten op de Intensive Care nam vandaag met 33 af van 1.417 naar 1.384. Voor de tweede keer deze week verlieten meer mensen de IC dan dat er bijkwamen. Gisteren steeg het aantal ic-patiënten nog met 9.

  • Het CBS bracht vandaag de sterftecijfers van de afgelopen weken en constateert een duidelijke oversterfte voor deze periode. Voor week 14 (30 maart tot en met 5 april) wordt het aantal overledenen geschat op ongeveer 5.100 personen. Dat zijn er in deze week ongeveer 2 duizend meer dan het weekgemiddelde gedurende de eerste tien weken van 2020. Deze schatting is gebaseerd op het aantal overlijdensberichten dat het CBS tot nu toe ontvangen heeft voor week 14. In week 13 (23 tot en met 26 maart) overleden 4.425 personen. Vast te stellen valt dat de stijging vooral onder ouderen en meer mannen dan vrouwen heeft plaatsgevonden en dat de gemeten periode samenvalt met de Covid-19 uitbraak. Of alle doden daaraan toe te schrijven zijn, is onbekend. Prof. Jan Kluytmans zette 25 jaar sterftecijfers op een rij en presenteert een duidelijk uitbrekende rode lijn voor 2020 als overtuigende afwijking op de reeks.


  • Het aantal officieel geregistreerde Covid-19 doden wereldwijd ging vandaag door de tot de verbeelding sprekende grens van 100.000. Het aantal besmettingen ging door de 1,6 miljoen. Het aantal werkelozen dat het nieuwe Coronavirus alleen al in de VS heeft opgeleverd, bedraagt 16 miljoen. Dode werklozen zonder familie in New York krijgen een massagraf.




Samen met jou brengen we onder deze 7 koppen voorlopig iedere dag het corona-nieuws. Help mee en meld in de reacties hieronder welk nieuws uit de media volgens jou thuishoort bij welke kopje; voeg even een linkje naar de bron bij.
Dit artikel afdrukken