Hans Alders, ex-minister en tegenwoordig adviseur en bemiddelaar in vele zaken, is door de Dierenbescherming gevraagd te onderzoeken of VION fraude heeft gepleegd met sterrenvlees. Directeur Frank Dales ontstak voor de camera's van ZEMBLA in woede toen hij hoorde dat VION fraude zou hebben gepleegd. Dat deed hij later nog eens in de Volkskrant.

Toch is er geen bewijs. VION ontkent stellig en ZEMBLA liet na ook maar met het geringste bewijs te komen. Tijd dus voor een echte detective.

Niet lullig
Toen het nieuws bekend werd dat nationale politieke klusjesman en alles-glad-strijker Hans Alders met een zware missie op pad zou worden gestuurd de vleesindustrie in, ging de telefoon op de redactie een aantal malen. "Als er fraude is gepleegd, dan gaat'ie die nooit vinden al staat'ie er met zijn neus bovenop", kregen we te horen. Toch bleken ze niet lullig en wilden ze Alders via Foodlog wel alvast informeren wat hij in zijn klus zal gaan ontdekken.

KPMG of PWC
"Alders staat voor een taak die eigenlijk aan accountants als KMPG of Price Waterhouse Coopers had moeten worden gegeven", hoorden we.

Dat zit zo. Zoals ook VION woordvoerder Marc van der Lee Foodlog vertelde, worden er meer kilo's sterrenvarkens geslacht dan verkocht. Het overschot beloopt maar liefst zo'n dertig procent. Volgens de getuigen van ZEMBLA zou er in de verwerkingshallen van VION worden gesjoemeld. Vlees zou van blauwe in oranje zakken worden gedaan en zo van ongelukkig in gelukkig varken worden omgetoverd als er te weinig is. Maar er is niet te weinig, zegt Van der Lee. En het kan helemaal niet omdat iedereen het zou zien. Dat hou je niet stil.

Onze informanten - we houden ze net als ZEMBLA zorgvuldig geheim - glimlachen bij dergelijke uitspraken. "Als je wilt frauderen, doe je dat niet daar", krijgen we te horen. "Fraude ontstaat waar je de kans voor fraude biedt".

Waar zitten de kansen voor fraude?
Die vraag stelden we uiteraard. "Het systeem van de Dierenbescherming is zo net lek als de vleeshandel." Dat belooft dus wat. Als meneer Alders zijn werk goed doet, zal dat heel wat stof doen opwaaien.

Dus we vroegen verder. Hoe zit dat? "Het hangt er maar vanaf hoe precies de administratie op papier is. Als je kilo's geslacht gewicht vastlegt, weet je nog steeds niet hoeveel ribkarbonaadjes of hammen er verkocht worden. Als je 5.000 varkens slacht, heb je tienduizend hammen, die je kunt versnijden tot bijvoorbeeld vijftigduizend kilo ham die vijfhonderdduizend pakjes van een ons opleveren. Maar als er zeshonderdduizend liggen en je meet alleen maar in kilo's vlees, dan merkt niemand dat. Je laat dan gewoon wat kilo's buikvlees in het niet-sterrenvlees verdwijnen. Zo kun je rustig honderdduizend onsjes extra ham in het sterrensysteem smokkelen. Dat kan allemaal omdat ook het niet-sterrenvlees niet tot op het niveau van de onderdelen en de uiteindelijk daarvan gemaakte producten wordt geadministreerd. Het probleem met het systeem van de Dierenbescherming is dat het dat ook niet meet door de hele keten heen. Het is systeem is lek, maar je kunt de fraude niet ontdekken tenzij je echt de hele boel overhoop gaat halen en de in en verkoopadministraties erbij haalt."

"Alders gaat geen fraude vinden"
Er hoeft dus helemaal geen fraude plaats te vinden in de slachterij. Daar is ook weinig reden toe. Die fraude vindt vermoedelijk ook niet plaats in de uitbeenderij waar het varken tot zogenaamde technische delen wordt uitgesneden. Tot op dat punt kan sterrenvlees rustig zichzelf blijven. Het gedonder - de gelegenheid die de dief maakt - zit 'm vooral op de plek waar het verpakt en verwerkt wordt. Daar wordt aangevuld en bijgemengd.

Een supermarkt laat zijn vlees verwerken door een verpakker of vleesveredelaar. De eerste maakt karbonaadjes van het het stuk rib dat hij binnenkrijgt. De tweede maakt leverworst van de levers en wangen of ballen gehakt van de snippers die overbleven. Als je niet precies bij hoeft te houden waar die vandaan komen en of de kilo's in en uit niet alleen op het niveau van de kilo's maar ook op het niveau van de kilo's per onderdeel van het beest kloppen, kun je sjoemelen. Dat gebeurt niet eens uit rottigheid, maar omdat er voor het ene product nu eenmaal altijd net wat meer en van de andere altijd net wat minder nodig is. En dan is het makkelijk leentjebuur spelen. Op het niveau van de kilo's varken klopt het immers allemaal wel. Geen hond die het merkt. "Haha, die Alders", zei ons dan ook vanmorgen een contact uit de slagerijwereld. "Die gaat eerst moeten leren, hoe slagers hun werk doen om tekorten en overschotten allemaal keurig te laten kloppen. Dan gaat hij vragen om administraties en zal hij ontdekken dat die er niet zijn. En daar staat'ie dan. En toch liggen de supers vol met keurig gestickerde pakjes vlees en vleeswaar. Hij zal ze allemaal zelf moeten gaan tellen. Door de hele keten heen. Die klus hadden ze dan ook beter meteen aan een echte accountant kunnen geven. Die zou tenminste de hele boel opschonen en een administratief systeem voorstellen dat er natuurlijk al 30 jaar geleden had moeten zijn. Dat kan zo'n politicus helemaal niet. Hij gaat geen fraude vinden, hij kan hooguit niet uitsluiten dat die bestaat."

De hamvraag
Is er sprake van fraude? Ons bereiken stelselmatig signalen van insiders dat het sterrensysteem van de Dierenbescherming 'lek is'. Er wordt mee gesjoemeld. Niet eens uit rottigheid, maar omdat slagers en verwerkers dat nu eenmaal altijd zo deden. Zo werkt hun zogenaamde vierkantsverwaarding. Wat slagers doen is het bijmengprincipe laten werken. De ene partij vullen ze aan met de andere om de samenstelling van bestellingen te kunnen laten kloppen. Daar is niets mis mee; zoals mijn contacten zeggen "het is allemaal goed vlees hoor!" Een slachter weet dat ook en wil daarom helemaal niet weten wat hij dondersgoed weet: uiteindelijk draait alles om het totaal van bestellingen dat zijn verwerkende afnemers bij hem en zijn conculega's plaatsen en de manier waarop die uiteindelijk als karbonaadjes, kant-en-klare gehakt en soepballen of onsjes ham in de winkel of het blik Unoxsoep komen.

Wie geen controlesysteem heeft dat de vierkantsverwaarding tegengaat op niet-sterrenvlees op het niveau van technische delen en percentages van vleeswaar en aantallen karbonaadjes kan niet garanderen dat er niet wordt gefraudeerd en dat wij niet af en toe gewoon vlees eten terwijl er toch een ster op staat.

De hamvraag is dan ook: heeft de Dierenbescherming zo'n systeem? Uit de lijst van criteria die de Stichting Beter Leven Kenmerk hanteert blijkt dat in ieder geval niet. Het boeiende is dus dat Alders in zijn onderzoek allereerst bij de Dierenbescherming zelf moet gaan aankloppen en dan op zoek moet naar de administraties van de uitbeenhallen, vervolgens van de verwerkers en verpakkers en dan ook nog eens van de winkels waar het sterrenvlees verkocht wordt. Als die administraties ontbreken of niet worden vrijgegeven wordt het een hele toer. Het is in ieder geval niet onwaarschijnlijk dat het contrôlesysteem die gegevens niet kan ophoesten. Zo gaat dat namelijk in het vlees, behalve bij biologisch. Dat zit wat preciezer in elkaar. Zo goed in ieder geval dat fraude daar te constateren valt.

Alders of een wakkere journalist?
Is dit wel werk voor Alders? Als het zo simpel is als ik het hierboven schets, dan is het heel goed denkbaar dat nog voor het einde van deze week een wakkere journalist met wat telefoontjes en gesprekken hier en daar definitief kan bevestigen wat ik hierboven schreef. Als blijkt dat het systeem lek is, is het bewijs geleverd dat de varkenssterren niet te vertrouwen zijn.
Alders kan dan meteen inpakken. Net als die nieuwe, aparte slachterij voor 1-ster varkens die VION nu maar heeft aangekondigd om van het gezeur af te zijn. Die is nergens voor nodig, want hij gaat de mogelijke fraude in ieder geval niet oplossen. Laat VION de extra kosten voor zo'n excuusslachterij maar liever in zijn toch al veel te lege zak houden.

KPMG of PWC kunnen alvast offerte doen voor het echte werk. Het verleden moesten we dan maar vergeten. Slagers mengen nu eenmaal bij. Als we dat niet willen, dan moeten er gewoon nog wat meer 1-ster varkens extra geslacht worden om voor bijv. 45% of nog meer roem- en sterloos te worden doorgedraaid als 'gewoon varken'. Dat is toch zonde! Vanuit die optiek valt er veel te zeggen voor dat bijmengen.

Bijmengprincipe; fraudeongevoelig
Het 'over-percentage' waar Marc van der Lee het over heeft, zal nog wat verder op moeten lopen om mensen te leveren wat ze denken te kopen en de fraude uit te sluiten. Daar staat tegenover dat niet-ster kopers nog vaker dan nu al het geval is sterrenvlees zullen eten zonder dat ze het weten. Dat is immers de andere kant van het bijmeng- en vierkantsverwaardingstruukje dat slagers moeten hanteren om vlees betaalbaar te houden en toch aan de vraag te kunnen voldoen.

Laat dat nou precies de reden zijn waarom de Duitsers het heel anders doen dan wij. Zonder Dierenbescherming of KPMG die nu eindelijk eens orde op zaken moet komen stellen. Dat systeem heet - niet verwonderlijk - het bijmengprincipe. Het is volkomen fraudeongevoelig. Mocht Nederland daar voor kiezen, dan hoeft ook KPMG geen offerte te maken.

De echte discussie
Terwijl jullie dit lazen, hebben jij en Alders inmiddels ontdekt dat zelfs de reguliere karbonaadjes die bij je super in de vitrine broederlijk naast elkaar liggen, werkelijk overal vandaan kunnen komen. Willen we dat eigenlijk wel? De ene boer is tenslotte al veel verder met antibiotica en de gezondheid van de ingewanden van zijn dieren dan de andere.

Over dat soort zaken moet de werkelijke discussie dan ook gaan: het ene varken is niet zomaar het andere, ook al is het 'goed vlees hoor'.

Fotocredits: Hans Alders, uitsnede, Roel Wijnants
Dit artikel afdrukken