Na het Wageningse uitstapje was de Amsterdamse serie "It's the food, stupid" gisteravond te gast aan de HAS Hogeschool in de nieuwe stadswijk aan de noordzijde van het station in Den Bosch. Op het menu: voedselveiligheid, met name als gevolg van antibioticagebruik.

De avond werd geopend door directeur André van der Zande van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Hij meldde de zaal dat Nederland mag worden beschouwd als een succesverhaal. We hebben nauwelijks last van voedselgerelateerde ziektes. Onze gezondheidsproblemen hebben vooral te maken met overmatig en verkeerd eten, niet zozeer met veiligheidsproblemen. Toch dwingen de Q-koorts en de dreiging van antibioticaresistente bacteriën ons wel degelijk tot nederigheid. Volgens Van der Zande weten we tamelijk goed wat er moet gebeuren, maar er is te weinig actie. Er zijn interventies nodig, maar overheid, productieketen en "gebiedsregisseurs" weten elkaar niet voldoende te vinden. "Dat is frustrerend. Dan voel ik me Rotterdammer en zeg ik: laten we gewoon wat gaan doen." Bij die constatering bleef het, maar dat is toch al heel wat voor een hoge beleidsverantwoordelijke ambtenaar.

Professor Jan Kluytmans, ziekenhuisdokter en medisch microbioloog aan het VUmc legde nog een schepje bovenop in het interview dat hij vorige week aan Foodlog gaf. Met heldere staten en grafieken maakte hij duidelijk dat er geen zicht is op nieuwe antibiotica, terwijl de resistentie voor de oude in zicht komt. Dat betekent dat Fleming's dagelijks vele levens sparende ontdekking van de antibiotica door onze vingers aan het glippen is. Hij noemde het ontstaan van wereldwijde antibioticaresistentie een typisch geval van de "tragedy of the commons", waarbij de gemeenschap slachtoffer wordt van ieders individuele streven naar voordeel. In China, India en Afrika zijn antibiotica nu in grote lijnen uitgewerkt door jarenlange onzorgvuldige humane toepassing. Een onschuldige operatie zoals een heupoperatie of een prostaatbiopsie wordt dan ineens een zeer riskante ingreep; in India stijgt de kindersterfte. Nederland is in Europa wat betreft humane toepassing het slimste jongetje van de klas, maar met onze intensieve veehouderij waren wij tot 2007 de vieze man van Europa. Hoewel de Q-koorts niet antibiotica gerelateerd is, hebben de uitbraken daarvan voor een draagvlak gezorgd om het veterinair antibioticagebruik zonder wettelijke maatregelen al met meer dan 50% te reduceren ten opzichte van 2007. Toch tikt er een tijdbom vanuit met name landen als India en China waar zowel in humane als in veterinaire toepassingen onzorgvuldig met de opbouw van resistentie tegen antibiotica wordt omgegaan. In India, zo vertelde Kluytmans tussen neus en lippen door, lijkt onderzoek naar de opbouw van resistentie tegen voor ons wezenlijke antibiotica inmiddels verboden.

Cateraar Bob Hutten sluit de sessie kort af met een tegengeluid: hij mist "geloof" in de lezingen van zijn voorgangers en pleit voor een aanpak waarin waarden centraal staan. "De huidige voedseleconomie is ten einde. De tijd van nog sneller, nog slimmer produceren is voorbij. Het gaat nu over meerwaarde. Als wij merkloos aan supermarkten verkopen zijn wij volkomen inwisselbaar." Geloof en slimmere commercie moeten het probleem oplossen, lijkt Hutten de agrarische ondernemers en studenten in de zaal van de HAS te willen zeggen.

In de aansluitende discussie somt Wouter van der Weijden, directeur van Stichting CLM, drie mogelijke oplossingsrichtingen op: de inzet van probiotica, bacteriofagen, en het weerbaarder maken van de veestapel. Kluytmans is het daar mee eens. Volgens Van der Zande blijft het "angstwekkend stil" rond innovaties in die richting. Er zou immers te weinig aan te verdienen zijn voor farmaceuten.

Een consument in de zaal geeft aan: "Wij willen antibioticavrij vlees, maar in de supermarkt kun je dit niet vinden." Bert Urlings van Vion, die ook in de zaal zit, raadt de consument het Beter Leven keurmerk aan: "Eén ster betekent dat het antibioticaveilig is geproduceerd" aldus Urlings. Op Twitter wordt dit echter meteen in twijfel getrokken. Urlings corrigeert zichzelf: dit vlees is vrij van voor de mens onmisbare antibiotica.

Jeroen Naaijkens, ex-directeur van de HAS, reageert na afloop: "Kluytmans zegt in feite dat er een soort orkaan Katrina op ons af komt. Je kunt het niet tegenhouden, maar je kunt je er wel op voorbereiden. We kunnen nog steeds heel veel doen. We moeten in elk geval de diversiteit van ons landbouwsysteem bewaken. Het lijkt me niet slim om alles op gesloten systemen in te zetten."

Akke van der Zijpp, emeritus hoogleraar Dierlijke Productiesystemen: "Na Hardin heeft ook Elinor Ostrom de Nobelprijs gewonnen. Zij maakt duidelijk dat het probleem van de commons wel degelijk is op te lossen. Daarvoor is een gezamenlijke aanpak nodig, die zij puntsgewijs heeft omschreven."

Froukje Kooter, studente Dier- en Veehouderij: "Ik had graag meer willen horen over oplossingen in plaats van problemen, daarom was ik erg blij met de speech van Bob Hutten. Zo'n geluid heb je nodig om door te gaan en verder na te denken. Ik geloof zelf erg in betrokkenheid en bewustwording van consumenten."

Piet Baars, biologisch pluimveehouder: "Bij het toepassen van antibiotica wordt het paard achter de wagen gespannen. Ik gebruik geen antibiotica. Wij spannen het paard liever vóór de wagen. Wat we nodig hebben, is preventieve gezondheidszorg. De farmaceutische industrie houdt het paard echter liever achter de wagen. Niet voor niks werd er gewezen op ontbrekende verdienmodellen."

Ronald Schieven, student agribusiness: "Ik ben zelf opgegroeid op een bedrijf met akkerbouw en varkensfokkerij, gangbaar. Wij gebruiken heel weinig antibiotica, omdat we het bedrijf goed en hygiënisch hebben ingericht. Antibiotica wordt vaak gebruikt om andere problemen te maskeren, bijvoorbeeld een verkeerde klimaatregeling."

De volgende lezingen in de serie vinden weer plaats in de grachtengordel: op 15 en 24 april.

Fotocredits: futuristische architectuur in het gebied tussen de spoorlijn en het gebouw van de HAS, Foodlog Media
Dit artikel afdrukken