Kind eet meer groente en fruit als het langer aan tafel zit

In alle top-tiens van verstandige tips over gezond eten komt het voor: eet met je gezin, aan tafel. Dineer met aandacht en in sociaal verband, niet in je eentje gedachteloos voor de tv of computer. Eten aan tafel is de goedkoopste, eenvoudigst te implementeren en meest alledaagse gedragsaanpassing die ongezonde eetgewoonten kan verbeteren.

Tofoe
Het komt daarentegen wel uit sommige onderzoeken dat de mens in een feestelijk gezelschap met velen aan tafel juist weer te veel eet (en drinkt). Maar dat zijn uitzonderingen. Thuis met het gezin aan tafel, om zes uur, een zelfgekookte maaltijd nuttigen. Het klinkt als iets uit 1956, maar het is wel de beste manier om ervoor te zorgen dat iedereen zijn porties groente binnenkrijgt.

Het is gemakkelijker gezegd dan gedaan. En dan nog: hoe meet je zo’n effect? Veel mensen koken of kopen voor zichzelf dagelijks een keurig gezond bordje eten, dat ze met smaak op hun gemak voor het Sportjournaal oppeuzelen. En wat komt er in die voorbeeldige gezinnetjes elke dag op tafel? Vast niet alleen maar linzen, tofoe en bruine rijst.

Veel, zo niet alle, gedragsonderzoek naar hoe we eten, en in welke mate de omstandigheden waaronder dat gebeurt bijdragen aan hoeveel en hoe gezond we eten, is observationeel. Daarvoor worden listige experimenten bedacht. Eet je meer van kleine, blauwe bordjes dan van grote witte? Eet je minder soep met een kleine lepel? Eet je meer buffalo wings als de serveerster de afgekloven kippenvleugelbotjes laat staan, of als ze ze weghaalt als ze nieuwe komt brengen?

Het klinkt als iets uit 1956, maar het is wel de beste manier om ervoor te zorgen dat iedereen zijn porties groente binnenkrijgt.

Ontslagen
Dat laatste was een proef, gehouden tijdens de Super Bowl, van de Amerikaanse universitair onderzoeker Brian Wansink, die zocht naar ‘the hidden psychology of eating’. Hij schreef daar de bestseller Mindless Eating over. Wansink was de held van de consumer behavior and marketing research, totdat naar buiten kwam dat hij had geknoeid met zijn data. Er werden tientallen van zijn studies teruggetrokken of gecorrigeerd en hij werd uiteindelijk door zijn universiteit ontslagen wegens scientific misconduct. Het populaire terrein van gedragsonderzoek naar voeding dient voorzichtig betreden te worden.

Aan tips hoe je kinderen gezond leert eten ontbreekt het niet, maar de waarde moet niet overschat worden. Instellingen die zich met de opvoeding van kinderen bezighouden hebben er allemaal aandacht voor. Het Voedingscentrum, de stem van de overheid in deze, geeft bijvoorbeeld 10 tips om goed de ‘lust-ik-niet fase’ van kleine kinderen door te komen: “Eten doe je aan tafel, ook al is het iets kleins zoals een stuk fruit”. Daar kan geen gezin zich wetenschappelijk een buil aan vallen.

Leeromgeving
Het voorname Max Planck Institute wijdde een RCT, wat in dit geval de afkorting is van randomized clinical trial, aan de ‘gezinsmaaltijden’. Die zijn volgens de Duitse ontwikkelingspsychologen ‘een leeromgeving die de voedingskeuzes en -voorkeuren van kinderen vormt’. De onderzoeksvraag die gesteld werd luidde: als gezinnen tien minuten langer aan tafel zitten dan voor hen gebruikelijk is, eten de kinderen dan meer groente en fruit?

In een Berlijns laboratorium werden vijftig gezinnen met jonge kinderen van zes tot elf jaar aan het experiment onderworpen. De groep werd blind opgedeeld in twee helften. Die gingen gedurende meerdere sessies om beurten aan tafel. Eerst zolang als ze altijd deden en daarna tien minuten langer, of andersom. Die tien minuten was de helft van de gemiddelde tijd die de gezinnen aan tafel zaten, dus de interventie bestond eruit dat de gezinnen de helft langer aan tafel zaten dan ze gewend waren. De primaire uitkomst was het aantal porties fruit en groenten dat de kinderen tijdens een maaltijd aten.

Verder was alles hetzelfde gelaten in het ‘family meal laboratory’. De ‘nutritional gatekeeper’, de ‘voedingskundige poortwachter’, was dezelfde persoon: de ouder of opvoeder die gewoonlijk de beslissingen neemt over wat er op tafel komt. Ook het aanbod van voedsel was gelijk aan thuis. De gezinnen werden tijdens het eten in de gaten gehouden en opgenomen op video. De onderzoekers telden en turfden elke hap die de gezinsleden aten en verwerkten ze in een standaard codeersysteem. Ook werd de onderlinge communicatie tussen ouders en kinderen genoteerd. De data-analyse geschiedde zeer grondig. (En nam mogelijk veel tijd in beslag, want het experiment dateert van 2017 en de resultaten verschenen begin april van dit jaar).

Dat er minder werd gegeten dan er op basis van de extra tijd verwacht kon worden, is te verklaren uit de omstandigheid dat rustiger tafelen tot een betere verzadiging leidt

Verzadiging
De uitkomst was zowel voor de hand liggend als verrassend. Je zou zeggen dat langer gezellig tafelen leidt tot meer eten, tot een hogere inname van calorieën. Van kinderen kan je dan verwachten dat ze meer van de toetjes en ander lekkers eten, maar niet meer van gezonde dingen. Vooruit, nog even een lekker wit boterhammetje met hagelslag (wat ze niet kennen in Berlijn, maar dit terzijde). Maar dat soort overeten werd niet waargenomen. Wel dat er aan het begin van de maaltijd meer groente en aan het eind meer fruit werd gegeten.

Deels een verklaring voor dat laatste was dat het fruit voorgesneden was en opgediend in hapklare, aantrekkelijke stukjes. Dat werd gemakkelijker gegeten dan weer een boterham beleggen met kaas of vleeswaren. Dat er minder werd gegeten dan er op basis van de extra tijd verwacht kon worden, is te verklaren uit de omstandigheid dat rustiger tafelen tot een betere verzadiging leidt.

Gemiddeld aten de kinderen één stuk fruit of portie groente meer als ze langer aan tafel zaten. “Deze uitkomst is van praktisch belang voor de volksgezondheid omdat 1 extra dagelijkse portie het risico op cardiometabole ziekten met 6% tot 7% vermindert,” schrijven de onderzoekers, op basis van eerder onderzoek.

Dat mag een forse uitkomst heten, die met enige stelligheid geponeerd wordt. Veel zwakheden zagen de onderzoekers niet in de opzet van hun experiment. Wel zeggen ze dat dergelijke laboratoriumuitkomsten niet ‘gegeneraliseerd [kunnen worden] naar natuurlijke voedingsomgevingen’. Dat betekent dat ze niet durven te zeggen of het thuis ook werkt. Niettemin is het een goed idee: tien minuten langer aan tafel blijven om flink wat stukjes fruit te eten.