Boeren, de voedselverwerkende industrie en de detailhandel moeten juist meer onderlinge prijsafspraken maken als die in het algemeen belang zijn en boeren in staat stellen meer te verdienen om meer voor milieu, mens en dier te kunnen doen.

Dat zei bestuursvoorzitter Martijn Snoep van de Autoriteit Consument & Markt woensdag jongstleden in Den Haag tijdens een door Natuurmonumenten, de Vogelbescherming en de Dierenbescherming georganiseerd symposium.

Hoe onderscheid je goede ethische en ecologische motieven van eigenbelang om de prijzen iets hoger te houden?
Hoewel Snoep moet toezien op het tegengaan van kartelvorming, zei hij dat voor prijsverhogende afspraken van ketenpartijen met een goed doel "heel veel mogelijk" is en dat er "onvoldoende" gebruik van wordt gemaakt. Hij verwees naar de Europese Commissie die sinds kort milieuvriendelijke uitzonderingen op het kartelverbod mogelijk maakt. Dat schrijft het Financieele Dagblad.

Boeren mogen nu nog geen prijzen afspreken waaronder ze niet verkopen. Met een ecologisch of ethisch doel mag dat wel en moeten ze dat ook vooral doen. De kartelautoriteit moedigt hen aan om te doen wat ze nog niet zo lang geleden zou hebben verboden.

Dat lijkt een mooie en eenvoudige ommezwaai. De vraag is echter waar die ethiek en ecologie kunnen worden onderscheiden van eigenbelang om de prijzen iets hoger te houden en welke ingewikkelde juridisch discussies daar weer uit zullen volgen. Het verbod op de Kip en het Varkens van morgen uit 2015 door de ACM heeft boeren, bedrijven en milieugroepen sceptisch gemaakt over de ruimte voor brede ketenafspraken. "We hebben daarvan geleerd", zegt Snoep in het FD.

Toch blijft de onzekerheid.

Ketenaanpak
In Nieuwe Oogst bepleitte directeur Constantijn Ninck Blok van Albert Heijn de ketenaanpak. Daarin hoeven boeren geen blok te vormen tegenover hun afnemers, maar werken ze met hen samen om een onderscheidend eindproduct te maken waarvoor ze extra beloond worden. AH-boeren tonen zich daar al jaren dik tevreden over.

Omdat boer, verwerker en detaillist van elkaar afhankelijk zijn om hun gezamenlijke product overeind te houden, zullen ze elkaar in evenwicht hun deel van de marge gunnen. Die wederzijdse afhankelijkheid kan zich uitstrekken tot de toeleveranciers van de boer. Zij leveren zaad, gewasbescherming, voer en meststoffen. Gezamenlijk kunnen ze extra waarde en efficiencies realiseren die ze binnen de keten naar rato van hun inspanningen en mate van afhankelijkheid transparant kunnen herverdelen. Dergelijke verhoudingen vermijden het juridische grijze gebied waar de EC en de ACM nu ruimte voor geven. Ze beteugelen het risico van over de rug van consumenten verdiende luie marges zonder ethische of ecologische meerwaarde en nieuwe ontwikkelingen. En ze motiveren de partners om steeds nieuwe stappen te zetten en verder te komen op het pad van verduurzaming.

Om het niet omfloerst te zeggen: de ster-kip laat zien dat de kip er met een ECC-kartel bekaaid zou afkomen. De boer komt vermoedelijk stukken beter weg. Het was echter de bedoeling om beiden er beter van af te laten komen én de consument waar voor haar geld te geven
Frankrijk: Lidl versus Egalim
De ketenaanpak lijkt nog een blinde vlek voor de autoriteit. Met name in Frankrijk heeft die aanpak niettemin tot spectaculaire resultaten geleid: Lidl betaalt boeren bijvoorbeeld maar liefst 25% meer voor melk dan hun coöperatie. Onderwijl wil de Franse overheid de wet Egalim maatregelen doordrukken die de boer betere prijzen moeten opleveren zonder hem te motiveren tot extra stappen en de doorontwikkeling daarvan. Ketenverhoudingen gericht op doorontwikkeling van duurzaamheid worden er juist door stilgezet.

Ster-kip versus ECC
De ironie wil dat de gehele supermarktbranche in Nederland inmiddels heeft aangekondigd minimaal 1-ster kip te gaan voeren. Toen dat gebeurde, aarzelden de kippenboeren omdat ze liever voor de lagere standaard van het European Chicken Commitment gaan; boerenstandsorganisaties adviseerden hun leden zachtjes niet voor ster-kip te gaan, maar uit te kijken naar de ECC.

Met het nieuwe onderscheid tussen terechte en onterechte kartels zal de ACM moeten leren beoordelen of bijvoorbeeld zo'n ECC groen en diervriendelijk genoeg is om een kartel te mogen vormen. Om de twijfels aan de eenduidigheid waarmee de autoriteit dat kan niet omfloerst te formuleren: zoals de ster-kip laat zien, zou de kip er met een ECC-kartel bekaaid afkomen. De boer komt vermoedelijk stukken beter weg. Het was echter de bedoeling om beiden er beter van af te laten komen én de consument waar voor haar geld te geven. Consumeren moet immers duurzaam investeren worden en niet ergens onderaan de ladder van een-beetje-beter-doen blijven hangen wegens gebrek aan motivatie om het steeds opnieuw veel beter te doen.
Dit artikel afdrukken