De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft de 'tweede fase' van het wetenschappelijke onderzoek naar de oorsprong van de Covid-19 pandemie stilletjes opgeschort. Dat was het nieuws waar het gerenommeerde wetenschappelijke topblad Nature dinsdag mee kwam. Maar het blijkt niet waar. Misverstanden over 'fase 2' maar ook dwarsliggende Chinese autoriteiten bemoeilijken de voortgang. Maar de WHO heeft het onderzoek echt niet stopgezet, bezweert topman Tedros Adhanom Ghebreyesus. "Neem van mij aan dat we blijven aandringen tot we antwoorden krijgen." Alleen werken de Chinezen niet mee.
Fase 1 van het WHO-onderzoek was duidelijk. In januari 2021 reisde een internationaal team van deskundigen, onder wie de Nederlandse viroloog Marion Koopmans, naar China. Daar verzamelden de onderzoekers in het kader van fase 1 het bewijsmaterial over wanneer en hoe het SARS-CoV-2-virus kan zijn ontstaan.

Ze bezochten de markt, die tot op dat moment beschouwd werd als het epicentrum van de pandemie, het ziekenhuis waar de eerste patiënten lagen en het Wuhan Institute of Virology, het streng beveiligde laboratorium dat zich bezighoudt met coronavirussen. Vier scenario's presenteerde het team in maart. Een zoönotische oorsprong van virussen die bij vleermuizen voorkomen. Een besmetting in een grot, al dan niet doordat onderzoekers daar besmet raakten. Een of meerdere tussengastheren die via de markt van Wuhan verhandeld waren. Of een ontsnapt virus uit het laboratorium in Wuhan.

De mogelijkheid van een 'laboratoriumlek' werd door de onderzoekers meteen al zo goed als uitgesloten.

Die eerste fase was bedoeld om de basis te leggen voor een "tweede fase van diepgaande studies om precies vast te stellen wat er in China en elders is gebeurd," aldus Nature. Maar 2 jaar later zegt Maria Van Kerkhove, epidemioloog bij de WHO in Genève, dat er geen 'tweede fase' is. "Dat plan is veranderd. De politiek in de hele wereld heeft de vooruitgang in het begrijpen van de oorsprong echt belemmerd."

'Misleidend'
Dat zorgde voor ophef. En voor een snel terugkrabbelende WHO. Het Nature-artikel is "onnauwkeurig en misleidend", zegt de WHO tegen Le Figaro. Er is sprake van een 'misverstand' rondom het gebruik van de uitdrukking 'fase 2'. Die is weliswaar door het team van onafhankelijke deskundigen gebruikt, maar nooit door de WHO onderschreven. "Dit betekent niet dat wij het hebben opgegeven! We hebben altijd gezegd dat we, om onze kennis te vergroten, studies nodig hadden en hebben - en daarvoor is het nodig dat China ons toegang geeft tot de gegevens en deze studies op transparante wijze uitvoert", aldus de WHO.

Sago
De WHO heeft niet stilgezeten. Zo richtte het agentschap in 2021 een nieuwe adviesgroep op, 'Sago', om zowel de oorsprong van Covid te onderzoeken als hoe toekomstige pandemieën kunnen worden voorkomen. "Het beroemde 'fase 2' is Sago," zegt Maria Van Kerkhove in Le Figaro. De groep van hooggeplaatste deskundigen "onderzoekt alle nieuwe bewijzen die kunnen opduiken en blijft China om toegang en gegevens vragen," benadrukt de WHO. Het is wel jammer dat de groep geen mandaat heeft om naar China te gaan. Inmiddels is te veel tijd verstreken om gegevens te verzamelen die nog nodig zijn om de oorsprong van het virus te kunnen bepalen. "Ik vind de vraag 'wat is er nou precies gebeurd?' nog steeds heel valide," zegt Koopmans op Nu.nl. "Maar ik denk niet dat we daar nu ooit nog achter gaan komen."

Tedros Adhanom Ghebreyesus zei onlangs - 7 weken geleden - nog een officiële e-mail naar een hoge Chinese ambtenaar te hebben gestuurd om nogmaals om de medewerking van Beijing te vragen. Weten waar het virus vandaan komt is cruciaal om toekomstige pandemieën te voorkomen. Maar ook een 'morele plicht': "het is essentieel om te weten waarom we onze dierbaren hebben verloren." Die kennis zal vermoedelijk een vraagteken blijven.