13 min
Koeien moeten net als mensen een kind krijgen om te lacteren. Kinderen blijven bij de moeder, kalveren worden vrijwel direct na hun geboorte van de koe gescheiden. Dat is praktijk geworden omdat het efficiënter is. De stieren zijn nutteloos en gaan naar een mester die er vlees van maakt. Vrouwelijke kalveren, maar niet allemaal, worden apart in het stro opgefokt om later melkkoe te worden. De moederkoe kan door met het werk dat we haar hebben toebedeeld: melk geven voor mensen. Moet het zo of kan het anders? Claudia Hulshof stelt die vraag aan Margret Wenker. Ze promoveerde in mei 2022 op de relatie tussen koe en kalf en ontdekte dat moederdieren er heel wat voor over hebben om bij hun kroost te zijn.
Claudia Hulshof: Een leek die fris dit verhaal leest vraagt zich misschien af waarom we koe en kalf überhaupt zouden scheiden?
Margret Wenker: Koeien geven nu een ‘onnatuurlijke’ hoeveelheid melk. Daar hebben we ze op gefokt. Als kalveren konden drinken wat ze wilden – nog los van de consequenties van een lagere melkopbrengst voor de boer - dan zouden ze helemaal vervetten.
Vroeger, in natuurlijke omstandigheden zou de koe allang veel minder melk zijn gaan produceren, waardoor het kalf automatisch meer vast voer gaat opnemen en gaat wennen aan grazen. Als de koe weer drachtig is, gaat ze zich rond de 8e maand een beetje voorbereiden op haar nieuwe kalf en gaat ze het huidige kalf een beetje weren. Ook dan is er stress, want dat vindt kalf niet fijn.
Er zijn familiekuddes, maar ook daar worden de kalfjes er voor een bepaalde periode uitgehaald, en op een gegeven moment weer geïntroduceerd. In de huidige tijd, in wat voor vorm dan ook, moeten ze op een bepaald moment van de koe af, anders blijven ze drinken.
Je bent in 2022 gepromoveerd op de welzijns- en gezondheidsaspecten van het kalf langer bij de koe houden.
Ja, ik merkte dat ook boeren die het al 20, 30 jaar doen nog steeds veel vragen hadden, en kreeg de kans door dit onderzoek er een aantal te beantwoorden.
Wat waren je belangrijkste bevindingen?
De kalveren die bij de koeien liepen, hadden wat meer gezondheidsproblemen. Ze waren meer verkouden, hadden soms longontsteking. Ze leven in een omgeving die voor volwassen koeien is ingericht, niet voor kwetsbare kalveren. Mijn vermoeden is dat het met stalcondities te maken heeft.
Tegelijkertijd hadden kalveren die bij de moeder liepen een duidelijk grotere dagelijkse gewichtstoename en een andere samenstelling van het microbioom in de mest, hetgeen van invloed is op het afweersysteem. Die factoren kunnen op langere termijn juist gunstig zijn voor de gezondheid. Dit zou kunnen verklaren dat boeren die het al langer doen, zeggen dat hun kalveren gezonder zijn.
De koeien lieten veel meer interactie zien als ze de kalfjes bij zich hadden, vergeleken met de tussenvorm. Het muurtje in de derde proefopstelling verhinderde wel dat ze hun volledig natuurlijke gedrag konden laten zien. In een natuurlijke situatie zou met name het kalf initiatief nemen. Nu kon dat niet, want die werd beperkt door het hok.
En we zagen grote verschillen tussen individuele koeien. Sommige koeien in zowel situatie 2 en 3 hadden heel veel contact met hun kalf, andere bijna niet.
Daarnaast zagen we dat zogende koeien een sterke motivatie hadden om bij hun kalf te kunnen zijn; ondanks het feit dat ze al gemolken waren en het kalf geen honger had. Maar het was verrassend om te zien dat de koeien die direct gescheiden waren van hun kalf en dus ook niet zoogden, ook bereid waren om gewicht weg te duwen, om contact met hun kalf te kunnen hebben.
Normaal gesproken is die scheiding er al binnen een paar uur. Het kalf wordt weggehaald en apart in een boxje gezet.
Als een boer koe en kalf niet zo vroeg en abrupt wil scheiden dan wordt vaak gebruik gemaakt van een hek om koe en kalf te scheiden. Eerst drinkt het kalf een poosje door het hek bij de koe. Dan gaat hek dicht, kunnen ze elkaar alleen nog maar zien en snuffelen. Daarna gaat het kalf helemaal van de moeder af. Bij de hekmethode krijgt het kalf vanaf het begin ook al minder melk, omdat de koe het initiatief moet nemen om naast het hek te gaan staan zodat het kalf kan drinken.
Een alternatieve methode van geleidelijker scheiden is een glad neusflapje in de neus van het kalf schuiven, dat voorkomt dat het kalf nog bij de moeder kan drinken. Ze kunnen nog wel vast voer opnemen, water drinken, want dan gaat kop naar beneden. Maar als ze kop naar boven doen om bij de uier te komen zit de flap ervoor.
Deze twee methoden hebben we vergeleken. De hekmethode lijkt voor de kalveren het beste, geleidelijker en minder stressvol. Het neusflapje was toch een abrupte overgang, kalveren kregen dunnere mest, groeiden minder hard, snappen het natuurlijk ook niet. Er ontstonden ook lichte verwondingen in de neus van het kalf, dat wil je toch ook liefst voorkomen.
Wat is naar jouw idee het beste moment van scheiden?
Het moment van geleidelijk spenen kun je rond 2 à 3 maanden gaan inzetten. Als een kalf pasgeboren is, is de maagwand helemaal glad. Daar moeten zich papillen op ontwikkelen, en bacteriën, zodat het dier vast voer kan gaan verteren. Dat is zo rond drie maanden ontwikkeld.
Ook is het ene dier het andere niet, daar zouden we ook naar moeten kijken. Het ene dier kan veel sneller vast voer opnemen en minder melk drinken dan het andere.
Van de een op de andere dag de koe weghalen nadat ze maanden samen zijn geweest is eigenlijk een no go. Dan krijg je extreme stressreacties die je in het nieuws wel eens ziet. De kalfjes proberen uit te breken, de koeien loeien zo luid dat ze de hele buurt wakker houden. De kalveren doen er niet voor onder en zijn na drie dagen schor. Dit kun je vanuit dierenwelzijnsperspectief niet verdedigen.
We weten dus dat de scheiding stapsgewijs moet zijn, maar we weten nog niet hoeveel stappen, en hoelang die periode moet duren. Er zijn nog heel veel open vragen. We zouden wat mij betreft wel over een langere periode moeten afbouwen dan we nu doen, ik denk dat dit voor koe en kalf beter is. (Interview gaat verder onder kader)
De trend in de sector was altijd zo snel mogelijk spenen, van de melk of van het melkpoeder af en aan het vast voer, want dat is goedkoper. Daar ontstaat ook stress, omdat ze er eigenlijk, ook fysiek, nog niet klaar voor zijn.
Hoe kun je, als je dat wilt, verschil maken tussen kalveren, hoe kun je merken dat de een er wel aan toe is en de ander misschien nog niet?
Er is apparatuur beschikbaar waarbij per kalf wordt bijgehouden hoeveel vast voer en hooi het eet. Als een dier dat vaker komt halen is dat een teken dat ie al eerder van de melk af kan. Bij een melkautomaat voor kalveren zie je ook hoeveel ze drinken. Bij mensenbaby’s zie je dat verschil natuurlijk ook. Ze geven het zelf aan, als ze de kans maar krijgen.
Er zijn oudere observatiestudies uit de jaren ‘80 bij semi-natuurlijke kuddes, waaruit blijkt dat er wel een verschil is in zorg die de koe aan stiertjes geeft ten opzichte van vaarsjes. Stiertjes worden later gespeend, zo met 10 maanden, in plaats van de 8 maanden van het vaarsje. We weten niet waarom dat zo is.
Zijn er veel investeringen nodig, als een boer zou willen overstappen op kalf bij de koe?
Het hangt heel erg af van je stal, hoe nieuw die is en hoe winderig bijvoorbeeld. Zijn er veel gaten of brede roosters in de vloer waar het kalf een ongeluk mee kan krijgen? Het hangt er ook vanaf hoe creatief de boer zelf is. Je kunt duur windbreekgaas aanschaffen om de wind te breken langs de wanden van de stal, maar je kunt ook zeil ophangen. Dat breekt de wind ook.
Hoeveel boeren doen het al?
Dat weten we niet precies. Vooral van de gangbare boeren weten we niet wie kalveren langer bij de koe houden. Maar ik vermoed dat 50 al hoog ingeschat is. (Interview gaat verder onder kader)
Welke ontwikkelingen verwacht je?
Nu Kalverliefde, verkocht door Albert Heijn, op de markt is en Zuiver Zuivel melk verkoopt van een koe die haar kalf een periode bij zich heeft, wordt het voor boeren denk ik wel aantrekkelijker om het te gaan proberen. De eerste barrière is vaak economisch, het bedrijf moet wel blijven draaien, een compensatie in de melkprijs kan al een eerste barrière wegnemen. Ik verwacht dat het ook bij de drie sterrenmelk van de Dierenbescherming gaat komen, zeker als het financieel beloond wordt.
Het kabinet wil ook naar een dierwaardige veehouderij, waarin dierenwelzijn centraal staat. Kalf bij de koe kan daar een bijdrage aan leveren. Het is wel heel belangrijk om de gezondheid van het kalf goed in de gaten te houden, en je stal daarop aan te passen.
Er zou meer educatie moeten komen, meer kennisuitwisseling onder veehouders. En onder erfbetreders, zoals de voeradviseur en de veearts, dat zijn partijen waar de boer nu geen advies kan inwinnen, terwijl dat wel de eerste aanspreekpunten zijn. De veehouders die dit willen gaan doen zouden niet het wiel opnieuw moeten hoeven uit te vinden. Er is al veel kennis, er zijn boeren die dit al 20 jaar doen en er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek. In de opleiding tot veehouder (MBO/HBO) zou het ook aandacht verdienen. Veehouders zouden misschien met een paar kalfjes kunnen beginnen en zien hoe dat gaat, wat het vereist.
Hoeveel verdienen ze dan meer?
De literprijs bij Kalverliefde is rond de €2,09 - tot 2,19. Daarvan krijgt de boer 7 ct extra. Bij Zuiver Zuivel ontvangt de veehouder ook 7 cent meer per liter. De prijs ligt tussen de €2,39 en 2,55 per liter. (Interview gaat verder onder kader)
Dus je verwacht dat het zal toenemen, maar ik merk geen groot vertrouwen daarin, bij jou.
Ik denk dat het een nichemarkt zal blijven. Het heeft te maken met de huidige stallen, maar ook met de aantallen dieren die we nu houden. De koppels zijn zo groot. Als je 500 koeien hebt dat komen er wel heel veel kalfjes in je stal te lopen. Dat is niet te vergelijken met als je maar 50 koeien hebt. Het is ook niet voor niets dat we het meer zien gebeuren bij de kleinere boeren, niet zozeer bij de grotere.
En nu er sprake is van het moeten verminderen van het aantal dieren?
Ik verwacht dat boeren eerder gaan stoppen dan dat ze gaan minderen in aantal, dat kan dan gewoon niet uit. Misschien dat Demeterboeren wel vaker kalveren bij de koe gaan houden.
En vanuit Europa?
Er zijn veehouders die het in Frankrijk proberen, Noorwegen, Zweden, Duitsland, Zwitserland…. er wordt steeds meer onderzoek naar gedaan dus er komt steeds meer kennis over. De consument wordt ook steeds bewuster. Maar het moet natuurlijk wel op de markt zijn, zoals Kalverliefde nu. Die extra prijs die zo’n concept meebrengt moeten veehouders wel krijgen, want lang niet iedere veehouder kan zelf verkazen of zijn eigen zuivel verkopen om zo de extra kosten eruit te halen.
Wat maakt dit onderwerp voor jou zo belangrijk?
Ik heb sowieso een passie voor koeien, vind het heel mooie dieren. En het kalf bij de koe kan op heel veel verschillende manieren bijdragen aan het welzijn van koeien. Sommige – ervaren - veehouders zeggen dat de kalveren er gezonder van worden, en ze kunnen meer natuurlijk gedrag vertonen. Koeien zijn uiteindelijk gewoon zoogdieren, dus waarom doen we het zo tegennatuurlijk als het nu gaat? Kunnen we niet naar een dierwaardiger veehouderij toe waarin we meer respect hebben voor de intrinsieke waarde van het dier?
Dit is het laatste deel van een drieluik over hoe de intensivering in de melkveehouderij zich ontwikkelde, en welke consequenties dit had voor de koe en haar kalf. De eerste twee delen vind je hier en hier.
Dit artikel afdrukken
Margret Wenker: Koeien geven nu een ‘onnatuurlijke’ hoeveelheid melk. Daar hebben we ze op gefokt. Als kalveren konden drinken wat ze wilden – nog los van de consequenties van een lagere melkopbrengst voor de boer - dan zouden ze helemaal vervetten.
Vroeger, in natuurlijke omstandigheden zou de koe allang veel minder melk zijn gaan produceren, waardoor het kalf automatisch meer vast voer gaat opnemen en gaat wennen aan grazen. Als de koe weer drachtig is, gaat ze zich rond de 8e maand een beetje voorbereiden op haar nieuwe kalf en gaat ze het huidige kalf een beetje weren. Ook dan is er stress, want dat vindt kalf niet fijn.
Er zijn familiekuddes, maar ook daar worden de kalfjes er voor een bepaalde periode uitgehaald, en op een gegeven moment weer geïntroduceerd. In de huidige tijd, in wat voor vorm dan ook, moeten ze op een bepaald moment van de koe af, anders blijven ze drinken.
Je bent in 2022 gepromoveerd op de welzijns- en gezondheidsaspecten van het kalf langer bij de koe houden.
Ja, ik merkte dat ook boeren die het al 20, 30 jaar doen nog steeds veel vragen hadden, en kreeg de kans door dit onderzoek er een aantal te beantwoorden.
Promotieonderzoek welzijns- en gezondheidsaspecten van kalf bij de koe
Op een gangbare proefboerderij werden drie manieren van opfok opgezet:
Daarnaast bestudeerde ze in Canada door middel van een gedragsexperiment hoe gemotiveerd zogende en niet zogende koeien zijn om contact met hun kalf te hebben. Ook hier waren drie groepen koeien: 1. koeien die 's nachts samen waren met hun kalf en zoogden, 2. koeien die 's nachts samen waren met hun kalf maar niet zoogden (de koeien droegen een uiernet), en 3. koeien die na de geboorte direct van hun kalf gescheiden werden en niet zoogden. De koeien moesten eenmaal daags een hek wegduwen dat steeds zwaarder werd, om bij hun kalf te kunnen zijn.
Op een gangbare proefboerderij werden drie manieren van opfok opgezet:
- Kalf gelijk weghalen, de eerste twee weken in een eenlingboxje en daarna met z’n tweeën. De koe gaat gewoon terug de koppel in. Dit is de standaardmethode.
- Een situatie in een ligboxstal waar kalveren twee maanden tussen een groep koeien lopen. Zo gebeurt het nu vaak, als ze wel een aantal maanden samenblijven.
- Een tussenvorm: de hokjes van de kalveren langs de muur in de koeienstal. De koe kon naar het kalf, haar kop over de omheining doen, dan konden ze elkaar ruiken, likken, interactie hebben, maar het kalfje kon niet bij de koe drinken. Het werd gevoerd door de melkveehouder.
Daarnaast bestudeerde ze in Canada door middel van een gedragsexperiment hoe gemotiveerd zogende en niet zogende koeien zijn om contact met hun kalf te hebben. Ook hier waren drie groepen koeien: 1. koeien die 's nachts samen waren met hun kalf en zoogden, 2. koeien die 's nachts samen waren met hun kalf maar niet zoogden (de koeien droegen een uiernet), en 3. koeien die na de geboorte direct van hun kalf gescheiden werden en niet zoogden. De koeien moesten eenmaal daags een hek wegduwen dat steeds zwaarder werd, om bij hun kalf te kunnen zijn.
Wat waren je belangrijkste bevindingen?
De kalveren die bij de koeien liepen, hadden wat meer gezondheidsproblemen. Ze waren meer verkouden, hadden soms longontsteking. Ze leven in een omgeving die voor volwassen koeien is ingericht, niet voor kwetsbare kalveren. Mijn vermoeden is dat het met stalcondities te maken heeft.
Tegelijkertijd hadden kalveren die bij de moeder liepen een duidelijk grotere dagelijkse gewichtstoename en een andere samenstelling van het microbioom in de mest, hetgeen van invloed is op het afweersysteem. Die factoren kunnen op langere termijn juist gunstig zijn voor de gezondheid. Dit zou kunnen verklaren dat boeren die het al langer doen, zeggen dat hun kalveren gezonder zijn.
De koeien lieten veel meer interactie zien als ze de kalfjes bij zich hadden, vergeleken met de tussenvorm. Het muurtje in de derde proefopstelling verhinderde wel dat ze hun volledig natuurlijke gedrag konden laten zien. In een natuurlijke situatie zou met name het kalf initiatief nemen. Nu kon dat niet, want die werd beperkt door het hok.
En we zagen grote verschillen tussen individuele koeien. Sommige koeien in zowel situatie 2 en 3 hadden heel veel contact met hun kalf, andere bijna niet.
Daarnaast zagen we dat zogende koeien een sterke motivatie hadden om bij hun kalf te kunnen zijn; ondanks het feit dat ze al gemolken waren en het kalf geen honger had. Maar het was verrassend om te zien dat de koeien die direct gescheiden waren van hun kalf en dus ook niet zoogden, ook bereid waren om gewicht weg te duwen, om contact met hun kalf te kunnen hebben.
Als een boer koe en kalf niet zo vroeg en abrupt wil scheiden dan wordt vaak gebruik gemaakt van een hek om koe en kalf te scheidenHoe gaat het scheiden van koe en kalf nu?
Normaal gesproken is die scheiding er al binnen een paar uur. Het kalf wordt weggehaald en apart in een boxje gezet.
Als een boer koe en kalf niet zo vroeg en abrupt wil scheiden dan wordt vaak gebruik gemaakt van een hek om koe en kalf te scheiden. Eerst drinkt het kalf een poosje door het hek bij de koe. Dan gaat hek dicht, kunnen ze elkaar alleen nog maar zien en snuffelen. Daarna gaat het kalf helemaal van de moeder af. Bij de hekmethode krijgt het kalf vanaf het begin ook al minder melk, omdat de koe het initiatief moet nemen om naast het hek te gaan staan zodat het kalf kan drinken.
Een alternatieve methode van geleidelijker scheiden is een glad neusflapje in de neus van het kalf schuiven, dat voorkomt dat het kalf nog bij de moeder kan drinken. Ze kunnen nog wel vast voer opnemen, water drinken, want dan gaat kop naar beneden. Maar als ze kop naar boven doen om bij de uier te komen zit de flap ervoor.
Deze twee methoden hebben we vergeleken. De hekmethode lijkt voor de kalveren het beste, geleidelijker en minder stressvol. Het neusflapje was toch een abrupte overgang, kalveren kregen dunnere mest, groeiden minder hard, snappen het natuurlijk ook niet. Er ontstonden ook lichte verwondingen in de neus van het kalf, dat wil je toch ook liefst voorkomen.
Wat is naar jouw idee het beste moment van scheiden?
Het moment van geleidelijk spenen kun je rond 2 à 3 maanden gaan inzetten. Als een kalf pasgeboren is, is de maagwand helemaal glad. Daar moeten zich papillen op ontwikkelen, en bacteriën, zodat het dier vast voer kan gaan verteren. Dat is zo rond drie maanden ontwikkeld.
Ook is het ene dier het andere niet, daar zouden we ook naar moeten kijken. Het ene dier kan veel sneller vast voer opnemen en minder melk drinken dan het andere.
Van de een op de andere dag de koe weghalen nadat ze maanden samen zijn geweest is eigenlijk een no go. Dan krijg je extreme stressreacties die je in het nieuws wel eens ziet. De kalfjes proberen uit te breken, de koeien loeien zo luid dat ze de hele buurt wakker houden. De kalveren doen er niet voor onder en zijn na drie dagen schor. Dit kun je vanuit dierenwelzijnsperspectief niet verdedigen.
We weten dus dat de scheiding stapsgewijs moet zijn, maar we weten nog niet hoeveel stappen, en hoelang die periode moet duren. Er zijn nog heel veel open vragen. We zouden wat mij betreft wel over een langere periode moeten afbouwen dan we nu doen, ik denk dat dit voor koe en kalf beter is. (Interview gaat verder onder kader)
Koos van der Laan
Koos van der Laan is een biologische boer uit Kamerik. Hij heeft een jaar of 10, 12 geëxperimenteerd met het kalf bij de koe houden, en is toen weer gestopt. De aanleiding om ermee te beginnen was heel praktisch: ze kregen de beschikking over meer grond en konden meer jongvee aanhouden maar ze hadden te weinig stalruimte om de kalveren apart te houden. Daarnaast had hij verwachtingen: het zou meer arbeidsgemak betekenen, goed zijn voor de binding tussen koe en kalf, meer natuurlijk gedrag toestaan en de dieren zouden goed groeien.
Maar het viel tegen. Het grootste nadeel was een grotere kalversterfte toen hij na een paar jaar de cryptoparasiet (cryptosporidium) in z’n stallen had. Vooral de jongste kalveren legden het loodje.
Daarnaast bleken de voordelen die hij verwachtte, soms meer nadelen op te leveren. Want meer natuurlijk gedrag betekende wilder en daardoor lastiger bijvoorbeeld de stal weer in de krijgen. Bij het melken merkte hij dat ook, zeker als ze daarmee voor het eerst kennismaakten. De jonge dieren waren veel angstiger en hadden veel meer stress.
Bovendien leidde de sterkere band tussen koe en kalf tot pogingen over schrikdraad/hekken heen te springen om maar bij elkaar te kunnen zijn, met veel pijn en trammelant tot gevolg.
Van der Laan kon bovendien minder controle houden op hoeveel jonge kalveren drinken, zeker als er meer bij hun moeders in de stal liepen. Hoewel hij denkt dat het voor burgers mooi is om te zien, is hij toch gestopt. De kalveren blijven nu een halve dag bij de moeder en dan gaan ze het boxje in.
Koos van der Laan is een biologische boer uit Kamerik. Hij heeft een jaar of 10, 12 geëxperimenteerd met het kalf bij de koe houden, en is toen weer gestopt. De aanleiding om ermee te beginnen was heel praktisch: ze kregen de beschikking over meer grond en konden meer jongvee aanhouden maar ze hadden te weinig stalruimte om de kalveren apart te houden. Daarnaast had hij verwachtingen: het zou meer arbeidsgemak betekenen, goed zijn voor de binding tussen koe en kalf, meer natuurlijk gedrag toestaan en de dieren zouden goed groeien.
Maar het viel tegen. Het grootste nadeel was een grotere kalversterfte toen hij na een paar jaar de cryptoparasiet (cryptosporidium) in z’n stallen had. Vooral de jongste kalveren legden het loodje.
Daarnaast bleken de voordelen die hij verwachtte, soms meer nadelen op te leveren. Want meer natuurlijk gedrag betekende wilder en daardoor lastiger bijvoorbeeld de stal weer in de krijgen. Bij het melken merkte hij dat ook, zeker als ze daarmee voor het eerst kennismaakten. De jonge dieren waren veel angstiger en hadden veel meer stress.
Bovendien leidde de sterkere band tussen koe en kalf tot pogingen over schrikdraad/hekken heen te springen om maar bij elkaar te kunnen zijn, met veel pijn en trammelant tot gevolg.
Van der Laan kon bovendien minder controle houden op hoeveel jonge kalveren drinken, zeker als er meer bij hun moeders in de stal liepen. Hoewel hij denkt dat het voor burgers mooi is om te zien, is hij toch gestopt. De kalveren blijven nu een halve dag bij de moeder en dan gaan ze het boxje in.
De trend in de sector was altijd zo snel mogelijk spenen, van de melk of van het melkpoeder af en aan het vast voer, want dat is goedkoper. Daar ontstaat ook stress, omdat ze er eigenlijk, ook fysiek, nog niet klaar voor zijn.
Hoe kun je, als je dat wilt, verschil maken tussen kalveren, hoe kun je merken dat de een er wel aan toe is en de ander misschien nog niet?
Er is apparatuur beschikbaar waarbij per kalf wordt bijgehouden hoeveel vast voer en hooi het eet. Als een dier dat vaker komt halen is dat een teken dat ie al eerder van de melk af kan. Bij een melkautomaat voor kalveren zie je ook hoeveel ze drinken. Bij mensenbaby’s zie je dat verschil natuurlijk ook. Ze geven het zelf aan, als ze de kans maar krijgen.
De koe speent zelf stiertjes later dan vaarsjes. Waarom ze dat doet weten we nietMaakt het nog verschil hoe je in dit opzicht om moet gaan met stiertjes of vaarsjes?
Er zijn oudere observatiestudies uit de jaren ‘80 bij semi-natuurlijke kuddes, waaruit blijkt dat er wel een verschil is in zorg die de koe aan stiertjes geeft ten opzichte van vaarsjes. Stiertjes worden later gespeend, zo met 10 maanden, in plaats van de 8 maanden van het vaarsje. We weten niet waarom dat zo is.
Zijn er veel investeringen nodig, als een boer zou willen overstappen op kalf bij de koe?
Het hangt heel erg af van je stal, hoe nieuw die is en hoe winderig bijvoorbeeld. Zijn er veel gaten of brede roosters in de vloer waar het kalf een ongeluk mee kan krijgen? Het hangt er ook vanaf hoe creatief de boer zelf is. Je kunt duur windbreekgaas aanschaffen om de wind te breken langs de wanden van de stal, maar je kunt ook zeil ophangen. Dat breekt de wind ook.
Hoeveel boeren doen het al?
Dat weten we niet precies. Vooral van de gangbare boeren weten we niet wie kalveren langer bij de koe houden. Maar ik vermoed dat 50 al hoog ingeschat is. (Interview gaat verder onder kader)
Corné Ansems
Corné Ansems houdt al sinds 2006 kalveren bij de koe. Hij moest daarvoor het proces in de stal aanpassen, door bijvoorbeeld hekken te verplaatsen en een ruimte te creëren waar alleen de moederkoeien met kalveren kunnen verblijven. Hij scheidt ze na 3 maanden, geleidelijk in 2 weken. Hoe hij dit is gaan doen, zie je in onderstaande Canadese video uit 2022. (De instelling van je browser bepaalt welke ondertiteltaal je ziet, Nederlands of Engels. Wil je de taal veranderen, klik rechtsonder op instellingen en ondertiteling)
Hij wacht op een vergunning om een nieuwe stal te bouwen, want zijn ambitie is de eerste Beter Leven 3-sterrenstal te bouwen voor koeien en kalveren. De bank is positief om daarbij te helpen. Maar sinds de emissiearme vloeren zijn afgekeurd, zit ‘alles op slot’; financiering krijgt hij vooralsnog niet. “Het is wel frustrerend”, zegt Corné. “Als de oorlog in Oekraïne uitbreekt, koopt de consument goedkopere melk. Van boeren wordt echter een commitment van 30 jaar gevraagd. Er is weliswaar Kalverliefde op de markt, maar ook daar ligt geen 5-, of meerjarige afspraak onder.”
Sleutel tot succes bij het kalf bij de koe houden, is aandacht. "Als je onvoldoende aandacht kunt geven op belangrijke momenten, dan ben je de regie kwijt, zeker als je veel dieren hebt. Als het goed gaat, moet je de dieren in de gaten blijven houden. We meten de biestkwaliteit preventief. Is die niet goed, dan beschermt de biest het kalf ook niet."
Schaalvergroting kan volgens Corné zeker wel, als de klandizie er maar voor is, als er maar voor betaald wordt. Want naast alle voer- en gezondheidszaken heb je mensen nodig die de kalveren voldoende laten wennen aan mensen, mensen die kalveren knuffelen.
Corné Ansems houdt al sinds 2006 kalveren bij de koe. Hij moest daarvoor het proces in de stal aanpassen, door bijvoorbeeld hekken te verplaatsen en een ruimte te creëren waar alleen de moederkoeien met kalveren kunnen verblijven. Hij scheidt ze na 3 maanden, geleidelijk in 2 weken. Hoe hij dit is gaan doen, zie je in onderstaande Canadese video uit 2022. (De instelling van je browser bepaalt welke ondertiteltaal je ziet, Nederlands of Engels. Wil je de taal veranderen, klik rechtsonder op instellingen en ondertiteling)
Hij wacht op een vergunning om een nieuwe stal te bouwen, want zijn ambitie is de eerste Beter Leven 3-sterrenstal te bouwen voor koeien en kalveren. De bank is positief om daarbij te helpen. Maar sinds de emissiearme vloeren zijn afgekeurd, zit ‘alles op slot’; financiering krijgt hij vooralsnog niet. “Het is wel frustrerend”, zegt Corné. “Als de oorlog in Oekraïne uitbreekt, koopt de consument goedkopere melk. Van boeren wordt echter een commitment van 30 jaar gevraagd. Er is weliswaar Kalverliefde op de markt, maar ook daar ligt geen 5-, of meerjarige afspraak onder.”
Sleutel tot succes bij het kalf bij de koe houden, is aandacht. "Als je onvoldoende aandacht kunt geven op belangrijke momenten, dan ben je de regie kwijt, zeker als je veel dieren hebt. Als het goed gaat, moet je de dieren in de gaten blijven houden. We meten de biestkwaliteit preventief. Is die niet goed, dan beschermt de biest het kalf ook niet."
Schaalvergroting kan volgens Corné zeker wel, als de klandizie er maar voor is, als er maar voor betaald wordt. Want naast alle voer- en gezondheidszaken heb je mensen nodig die de kalveren voldoende laten wennen aan mensen, mensen die kalveren knuffelen.
Welke ontwikkelingen verwacht je?
Nu Kalverliefde, verkocht door Albert Heijn, op de markt is en Zuiver Zuivel melk verkoopt van een koe die haar kalf een periode bij zich heeft, wordt het voor boeren denk ik wel aantrekkelijker om het te gaan proberen. De eerste barrière is vaak economisch, het bedrijf moet wel blijven draaien, een compensatie in de melkprijs kan al een eerste barrière wegnemen. Ik verwacht dat het ook bij de drie sterrenmelk van de Dierenbescherming gaat komen, zeker als het financieel beloond wordt.
Het kabinet wil ook naar een dierwaardige veehouderij, waarin dierenwelzijn centraal staat. Kalf bij de koe kan daar een bijdrage aan leveren. Het is wel heel belangrijk om de gezondheid van het kalf goed in de gaten te houden, en je stal daarop aan te passen.
Veehouders die dit willen gaan doen zouden niet het wiel opnieuw moeten hoeven uit te vinden. Er is al veel kennis, er zijn boeren die dit al 20 jaar doenEn wat zou jij graag zien?
Er zou meer educatie moeten komen, meer kennisuitwisseling onder veehouders. En onder erfbetreders, zoals de voeradviseur en de veearts, dat zijn partijen waar de boer nu geen advies kan inwinnen, terwijl dat wel de eerste aanspreekpunten zijn. De veehouders die dit willen gaan doen zouden niet het wiel opnieuw moeten hoeven uit te vinden. Er is al veel kennis, er zijn boeren die dit al 20 jaar doen en er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek. In de opleiding tot veehouder (MBO/HBO) zou het ook aandacht verdienen. Veehouders zouden misschien met een paar kalfjes kunnen beginnen en zien hoe dat gaat, wat het vereist.
Hoeveel verdienen ze dan meer?
De literprijs bij Kalverliefde is rond de €2,09 - tot 2,19. Daarvan krijgt de boer 7 ct extra. Bij Zuiver Zuivel ontvangt de veehouder ook 7 cent meer per liter. De prijs ligt tussen de €2,39 en 2,55 per liter. (Interview gaat verder onder kader)
Durk Oosterhof
Durk Oosterhof houdt al bijna 20 jaar de kalveren bij de koe. Mensen vroegen hem waarom hij ze bij de koe weghaalde, en dat zette hem destijds aan het denken. Hij heeft in zijn ligboxenstal er weinig voor hoeven veranderen. Wat hij deed was een aparte plek maken voor de kalveren, waar ze overdag in en uit kunnen, zonder dat de koeien erbij kunnen komen. Hij houdt ruim 40 koeien, en de vaarsjes (de vrouwelijke kalveren) blijven 3 maanden bij de moeder. De stiertjes minimaal 35 dagen. Ze blijven drie maanden op het bedrijf waarna ze verder biologisch worden afgemest.
Het scheiden doet hij met behulp van de gladde plastic flapjes in de neus zodat de kalf en koe nog wel samenzijn, maar het kalf geen melk meer drinkt bij de moeder. Na verloop van tijd worden dan kalf en koe gescheiden en groeit het kalf met leeftijdsgenoten op.
Hij blijft het doen, want het biedt hem meer arbeidsvreugde. Wel moet je goed opletten dat de kalveren goede biest krijgen, na de geboorte. Als ze dat goed en voldoende drinken groeit het kalf robuust op, is zijn ervaring. Ze groeien in de kudde op en als het kalf volwassen is past het zich ook weer gemakkelijker aan de kudde aan.
Er zijn twee momenten die veel aandacht vragen van de boer; net na de geboorte (dan moeten ze voldoende biest drinken), en meteen na het spenen. De dieren zijn dan het meest kwetsbaar en gestresst.
Iets dat hij weliswaar heeft opgelost, maar in de begintijd tegenaan liep, was dat de dieren wilder werden. Doordat ze hun natuurlijke gedrag konden vertonen, werden koeien soms agressief naar hem.
“Zeker als de koeien hoorns hebben, is dat geen pretje. Dat maakt de eerste tijd zo belangrijk: het kalf moet voldoende kennismaken met mensenhanden, moet voldoende aangeraakt worden, zodat het niet vervreemd raakt van mensen.” Ook in de periode na het spenen is contact met mensen belangrijk. “Maar honden en paarden voed je ook op”, zegt Oosterhof, “voor kalveren is dat niet anders.”
Oosterhof is een van de boeren die zijn melk via Zuiver Zuivel en Kalverliefde verkoopt. De meerprijs voor het kalf bij de koe houden houdt niet over, vindt hij, maar is een mooi begin.
Durk Oosterhof houdt al bijna 20 jaar de kalveren bij de koe. Mensen vroegen hem waarom hij ze bij de koe weghaalde, en dat zette hem destijds aan het denken. Hij heeft in zijn ligboxenstal er weinig voor hoeven veranderen. Wat hij deed was een aparte plek maken voor de kalveren, waar ze overdag in en uit kunnen, zonder dat de koeien erbij kunnen komen. Hij houdt ruim 40 koeien, en de vaarsjes (de vrouwelijke kalveren) blijven 3 maanden bij de moeder. De stiertjes minimaal 35 dagen. Ze blijven drie maanden op het bedrijf waarna ze verder biologisch worden afgemest.
Het scheiden doet hij met behulp van de gladde plastic flapjes in de neus zodat de kalf en koe nog wel samenzijn, maar het kalf geen melk meer drinkt bij de moeder. Na verloop van tijd worden dan kalf en koe gescheiden en groeit het kalf met leeftijdsgenoten op.
Hij blijft het doen, want het biedt hem meer arbeidsvreugde. Wel moet je goed opletten dat de kalveren goede biest krijgen, na de geboorte. Als ze dat goed en voldoende drinken groeit het kalf robuust op, is zijn ervaring. Ze groeien in de kudde op en als het kalf volwassen is past het zich ook weer gemakkelijker aan de kudde aan.
Er zijn twee momenten die veel aandacht vragen van de boer; net na de geboorte (dan moeten ze voldoende biest drinken), en meteen na het spenen. De dieren zijn dan het meest kwetsbaar en gestresst.
Iets dat hij weliswaar heeft opgelost, maar in de begintijd tegenaan liep, was dat de dieren wilder werden. Doordat ze hun natuurlijke gedrag konden vertonen, werden koeien soms agressief naar hem.
“Zeker als de koeien hoorns hebben, is dat geen pretje. Dat maakt de eerste tijd zo belangrijk: het kalf moet voldoende kennismaken met mensenhanden, moet voldoende aangeraakt worden, zodat het niet vervreemd raakt van mensen.” Ook in de periode na het spenen is contact met mensen belangrijk. “Maar honden en paarden voed je ook op”, zegt Oosterhof, “voor kalveren is dat niet anders.”
Het kalf moet voldoende kennismaken met mensenhanden, moet voldoende aangeraakt worden, zodat het niet vervreemd raakt van mensenOosterhof vindt het niet ingewikkeld, de kalveren bij de koe houden. Veel boeren denken dat het niet kan, maar het kan best. Het moet eerst tussen de oren landen dat het wel degelijk kan, anders lukt het ook niet. Ook bij grote bedrijven kan het, daar is hij van overtuigd. Kennisdelen is belangrijk, maar “ik schrijf het bij wijze van spreken in 2 A4tjes op, wat je moet weten. Dat moeten we ook weer niet overdrijven. Het is de houding, die moet veranderen, willen we soorteigen gedrag mogelijk maken, waaronder het zogen van het kalf en het maternaal gedrag van de koe.”
Oosterhof is een van de boeren die zijn melk via Zuiver Zuivel en Kalverliefde verkoopt. De meerprijs voor het kalf bij de koe houden houdt niet over, vindt hij, maar is een mooi begin.
Dus je verwacht dat het zal toenemen, maar ik merk geen groot vertrouwen daarin, bij jou.
Ik denk dat het een nichemarkt zal blijven. Het heeft te maken met de huidige stallen, maar ook met de aantallen dieren die we nu houden. De koppels zijn zo groot. Als je 500 koeien hebt dat komen er wel heel veel kalfjes in je stal te lopen. Dat is niet te vergelijken met als je maar 50 koeien hebt. Het is ook niet voor niets dat we het meer zien gebeuren bij de kleinere boeren, niet zozeer bij de grotere.
En nu er sprake is van het moeten verminderen van het aantal dieren?
Ik verwacht dat boeren eerder gaan stoppen dan dat ze gaan minderen in aantal, dat kan dan gewoon niet uit. Misschien dat Demeterboeren wel vaker kalveren bij de koe gaan houden.
En vanuit Europa?
Er zijn veehouders die het in Frankrijk proberen, Noorwegen, Zweden, Duitsland, Zwitserland…. er wordt steeds meer onderzoek naar gedaan dus er komt steeds meer kennis over. De consument wordt ook steeds bewuster. Maar het moet natuurlijk wel op de markt zijn, zoals Kalverliefde nu. Die extra prijs die zo’n concept meebrengt moeten veehouders wel krijgen, want lang niet iedere veehouder kan zelf verkazen of zijn eigen zuivel verkopen om zo de extra kosten eruit te halen.
Wat maakt dit onderwerp voor jou zo belangrijk?
Ik heb sowieso een passie voor koeien, vind het heel mooie dieren. En het kalf bij de koe kan op heel veel verschillende manieren bijdragen aan het welzijn van koeien. Sommige – ervaren - veehouders zeggen dat de kalveren er gezonder van worden, en ze kunnen meer natuurlijk gedrag vertonen. Koeien zijn uiteindelijk gewoon zoogdieren, dus waarom doen we het zo tegennatuurlijk als het nu gaat? Kunnen we niet naar een dierwaardiger veehouderij toe waarin we meer respect hebben voor de intrinsieke waarde van het dier?
Lees verder
Margret Lisanne Wenker, Welfare implications of prolonged cow-calf contact in dairy farming (2022)
Caring farmers, Kalfjes bij de koe (2022)
Margret Wenker et al., Effect of cow‑calf contact on cow motivation to reunite with their calf (2020)
Louis Bolk Instituut, WUR, Verkenning kalf bij de koe (2018)
WUR, Familiekuddes, state of art (2010)
Margret Lisanne Wenker, Welfare implications of prolonged cow-calf contact in dairy farming (2022)
Caring farmers, Kalfjes bij de koe (2022)
Margret Wenker et al., Effect of cow‑calf contact on cow motivation to reunite with their calf (2020)
Louis Bolk Instituut, WUR, Verkenning kalf bij de koe (2018)
WUR, Familiekuddes, state of art (2010)
Dit is het laatste deel van een drieluik over hoe de intensivering in de melkveehouderij zich ontwikkelde, en welke consequenties dit had voor de koe en haar kalf. De eerste twee delen vind je hier en hier.
UPDATE 14 februari 2023
De Keuringsdienst van Waarde besteedde de eerste uitzending van seizoen 23 aan de melk van de koeien-met-kalf in de supermarkt. De uitzending is hier terug te kijken.
De Keuringsdienst van Waarde besteedde de eerste uitzending van seizoen 23 aan de melk van de koeien-met-kalf in de supermarkt. De uitzending is hier terug te kijken.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
In de openingsuitzending van het 23e seizoen dook de Keuringsdienst van Waarde in de melk van de koeien-met-kalf die in de supermarktschappen ligt. De uitzending is hier terug te kijken.
ps een eventueel smaakeffect van kalf langer bij de moeder kan een - minder belangrijke - factor zijn (dat ook meestal samen met biologische productiewijze!).
Het smaakeffect van écht enten (ipv een witschimmel laag opspuiten in de fabriek bij brie en camembert)? Het verschil tussen tussen rauwmelks, gethermiseerd* of gepasteuriseerd?
* dat geeft duidelijk betere smaakresultaten dan gepasteuriseerd
#39: Goede kaas maken van zoveel factoren afhankelijk. Ook in ons land. Ambachtelijk (rauwmelks) en met goede voeding (kruidige/ zilte weides) denk ik de voornaamste factoren. Maar niet de enige.
Mijn favo harde Franse kaas is Comté.
#38: Chêne d'argent ook bij de Lidl hier verkrijgbaar. Niet verkeerd, vergeleken met andere industrie Camembert, zeker als je die nog wat langer laat liggen. Toch minderwaardig aan de rauwmelkse Camembert die je op sommige plekken in Normandië (en de ambachtelijke vleespasteien van lokale slagers... bij het woord 'paté' kijken ze je vreemd aan) kan krijgen.
Wouter, dat kan Corné Ansems je - mogelijk - vertellen. Samen met zijn visionaire vader Walter is Corné de enige kalf-bij-de-koe houdende kaasmaker die ik ken.
Corné, wil je het ons vertellen cq. jouw indrukken delen?