Nederlandse experts blijven tegen invoering Nutri-Score, gezondheidsorganisaties ongerust

Twee brieven werden op dezelfde dag verzonden.

Brief 1: Nederlandse experts
Op 19 december lanceerde Voedingsjungle een open brief aan staatssecretaris Maarten van Ooijen. Tot de prominente mede-ondertekenaars behoren Roodenburg, Seidell en Van Boekel.

Ze vragen de voor Volksgezondheid verantwoordelijke bewindsman te wachten met invoering van de Nutri-Score. Het ministerie van VWS besloot in 2019 tot invoering van het logo. In 2021 had het er moeten zijn, maar het vorige kabinet besloot tot uitstel; in 2022 had het er moeten zijn. Dat streven is niet gehaald.

Vanwege het protest van de experts is het lot van Nutri-Score in Nederland opnieuw onzeker. Een streefjaar lijkt er niet meer te zijn. Van Ooijen liet begin dit jaar weten het keuzelogo pas in te voeren als het klopt en de eisen van de experts zijn ingewilligd.

Volgens hen zullen consumenten de Schijf van Vijf niet meer begrijpen als het voedselkeuzelogo niet wordt aangepast. Er zou verwarring dreigen als bijvoorbeeld een bewerkt product een groene A krijgt, terwijl het niet in de Schijf van Vijf staat en terwijl een Schijf van Vijf product als olijfolie geen A krijgt. Dat vonden ze - eveneens onder aanvoering van Voedingsjungle - in 2019 al.

Nu, drie jaar later en na gewenste aanpassingen van het keuzelogo, vinden ze dat nog steeds.
Volgens de experts moet de staatssecretaris wachten op nieuwe aanpassingen die het wetenschappelijke comité dat de doorontwikkeling van het logo begeleidt eerst maar eens overtuigend en integraal moet presenteren. Bovendien moet het aansluiten bij de Nationale Aanpak Productverbetering (NAPV. De Nederlandse overheid heeft immers besloten om niet via een logo, maar via afspraken met de industrie te zoute, te vette en te gesuikerde producten te verbeteren. De Nutri-Score is daar niet op aangesloten; begrijpelijk, want het is een Europees breed logo. Minder begrijpelijk is dergelijk beleid vanuit het besef dat de Nederlandse industrie verreweg het meeste van zijn volume over de grens verkoopt en dus baat zou hebben om aan te sluiten bij Europese normen of zelfs die te zetten.

Door hun opstelling en eigen programma creëren de experts politiek een hoge barrière op het pad naar invoering van Nutri-Score in Nederland. De kansen op invoering zijn daardoor gering, mede omdat het logo in de kritische pers door alle gedoe inmiddels een slechte naam heeft gekregen. Het sterk van de EU-markt afhankelijke Nederland sorteert daarmee, bewust of verblind, voor op een status aparte.

Straf en beloning met een kleuraanduiding helpt producenten zich beter te gedragen, redeneren de drie Europese organisaties

Brief 2: Europese gezondheidsorganisaties en consumentenbonden
Eveneens op 19 december verstuurden de European Public Health Alliance (EPHA), het European Heart Network (EHN) en de Europese koepel van consumentenbonden BEUC een andere brief. Het schrijven belandde in de bus van drie leden van de Europese Commissie, vice-voorzitter Frans Timmermans, commissaris voor Volksgezondheid Stella Kyriakides en landbouwcommissaris Janusz Wojciechowski. De drie organisaties schreven hen dat de Commissie haast moet maken met de invoering van één duidelijk consumentenlogo dat alle producten onder één noemer vergelijkbaar maakt.

De drie organisaties hebben weinig boodschap aan de communicatie-angst rond de Schijf van Vijf of het Nederlandse NAPV. Ze stellen zich pal op voor de belangen en gezondheid van Europese consumenten vanuit de bekende consensus dat vermindering van de inname van suiker, vet en zout en wat meer vezels de volksgezondheid significant zal verbeteren. Dat doen ze bovendien omdat het gros van de mensen bewerkt voedsel eet en daar een beetje beter uit moet leren kiezen.
Dat de discussie maar blijft hangen en de EU-brede invoering van het voedselkeuzelogo steeds weer worden uitgesteld door het gedrag van lidstaten, vinden ze zorgelijk. Het belang van het voedselkeuze-logo zit voor hen niet in een gedragsverandering naar eten volgens de Schijf van Vijf maar in het creëren van een marktmechanisme dat voedsel minder gesuikerd, vetrijk, zout en vezelarm maakt. Wie het niet goed doet óf waar je niet te veel van moet eten en drinken, krijgt rood en oranje. Straf en beloning met een kleuraanduiding helpt producenten zich beter te gedragen, redeneren zij. Bovendien vermijdt het even ingewikkelde als eindeloze gesprekken met de over 27 nationaal bevoegde maar verdeelde lidstaten over wettelijke productverbetering waaraan hun industrieën moeten gaan voldoen.

Ze willen een realistische en daarom eenvoudige aanpak. Met name Nederland en Italië willen het echter anders en verzetten zich tegen het logo. Dat laat de Nederlandse experts qua politieke macht gek genoeg in hetzelfde kamp belanden als de Italianen die niet willen dat bijvoorbeeld Ferrero-Rochers gesuikerde Duo Penotti hazelnotenpasta een rode E krijgt. Genot moet mogen zonder straf of schuldgevoel, vinden ze onder de Alpen.

Doel van het logo
Inmiddels twee jaar geleden sprak ik over het onderwerp met Prof. Mike Rayner (Oxford University). de ontwerper van het kindermarketing keuze-algoritme dat de basis was van de in Frankrijk doorontwikkelde Nutri-Score, en mede-ondertekenaar van de Nederlandse protesten Annet Roodenburg. Ik heb destijds beloofd dat gesprek niet openbaar te maken en zal dat ook niet doen. Wel wil ik de portée van de woorden van Rayner noemen: wie een label wil voor alle levensmiddelen, moet zich realiseren dat er niets beters te maken is dan de Nutri-Score omdat het levensmiddelen echt zo eenvoudig mogelijk en correct vergelijkbaar maakt op een aantal macronutriënten (vet, suiker, zout) en groentevezels.

Roodenburg gaf aan een uitzondering te willen maken voor de Schijf van Vijf, de geprefereerde levensmiddelen volgens de nationale voedingsrichtlijnen. Die zouden een andere status moeten hebben en buiten de vergelijking moeten kunnen staan.

Laten we het er eens goed over hebben: gooien onze Nederlandse experts het kind met het badwater weg, of staan ze behalve voor een goede ook voor een praktisch haalbare zaak en dwingen ze de EU tot een beter beleid binnen afzienbare tijd?

Daar is het logo echter niet voor ontworpen, zei Rayner. Het is bedoeld om alle levensmiddelen te vergelijken op een aantal stofjes en het aandeel dat ze daarin hebben.

En daar zit dan ook het probleem. De Nederlandse expert-ondertekenaars van de brief aan Van Ooijen zijn natuurlijk geen sponsors van de Italiaanse suikerindustrie. Ze willen slechts dat het logo onderscheid maakt tussen de Schijf van Vijf en ander - 'fout' - voedsel. Ze willen niet dat minder vette kaas oranje scoort in de Nutri-Score maar door de Schijf van Vijf heilig is verklaard.

Voorts willen de Nederlanders niet dat fabrikanten een marketingtrucje maken van ontsuikeren, ontvetten en ontzouten van verpakte producten. Dat moet volgens hen door de health by stealth van het NAPV: de industrie moet als een blok zijn recepten aanpassen en daar helemaal geen logo mee hoeven te verdienen. Het accent moet immers liggen op anders eten: volgens de Schijf van Vijf en in één klap zo gezond mogelijk gemaakt verpakt industrieel voedsel.

Verzet tegen het doel: een nutritionele Nexit?
Nutri-Score is niet bedoeld om mensen volgens de Schijf van Vijf te laten eten. De EU wil een logo bieden dat alle levensmiddelen op een gelijke noemer vergelijkbaar maakt. Het doel is om mensen minder vet, suiker en zout binnen te laten krijgen. Gezonder gedrag moet je - ook volgens de ontwerpers van de Nutri-Score - wel degelijk promoten. Je moet het echter niet óók via het keuzelogo proberen te doen, want dat werkt niet omdat gezond gedrag iets anders is dan de gezonde inhoud van een product.

Maar toch moet het werkend gemaakt worden, vinden de Nederlanders.

De Nederlandse experts protesteren tegen het voedselkeuzelogo, maar bedoelen eigenlijk iets anders. Ze willen los van de EU een eigen beleid; een soort Nexit misschien wel op het gebied van nutritioneel beleid. Stiekem vervangen ze het doel van de Nutri-Score door 'eten volgens de Schijf van Vijf' het eigenlijke doel te maken. Door hun verzet komen ze echter terecht in hetzelfde kamp als de fabrikant van Duo Penotti. Die wil geen vuurrood E-tje op zijn populaire smeersel wil omdat het uiteindelijk zelfs de trouwste kopers pijn aan de ogen zal gaan doen.

De Gezondheidsraad heeft al laten weten dat een perfect logo dat tegelijk doet wat de EU wil en wat Nederlandse experts het liefst zouden willen niet bestaat

De Italianen zullen hun verzet tegen Nutri-Score niet opgeven en de Nederlandse experts al evenmin. Dat is voldoende voor een blokkade tegen EU-brede invoering. De Italianen omdat ze vinden dat hun consumenten best goed met bijvoorbeeld suiker, vet en drank kunnen omgaan. Zij willen alleen dat mensen gemakkelijk te weten komen hoe vet, zoet en suikerrijk een product is zonder de stigmatisering van het felle rood en oranje die staan voor gevaar.

De Nederlanders geven niet op omdat ze het allemaal goed willen regelen en vinden dat iedereen moet leren eten volgens de Schijf van Vijf. En bovendien dat het verbeterde industrie-eten geen beloning van een A-, B- of C-tje nodig heeft. Dat is te veel eer voor iets dat domweg beter moet en eigenlijk door consumenten vermeden zou moeten worden.

De Gezondheidsraad heeft echter al laten weten dat een perfect logo dat tegelijk doet wat de EU wil en wat Nederlandse experts het liefst zouden willen niet bestaat. We zullen dus met wat imperfecties moeten leren leven. De experts zijn het daar met de mond wellicht mee eens; in werkelijkheid willen ze geen logo maar een veel fundamenteler beleid.

Laten we het er eens goed over hebben: gooien onze Nederlandse experts het kind met het badwater weg, of staan ze behalve voor een goede ook voor een praktisch haalbare zaak en dwingen ze de EU tot een beter beleid binnen afzienbare tijd?