De afgelopen maanden kwamen verschillende deskundigen op het gebied van voeding en gezondheid naar buiten met gedachten over onze steeds dikker worden buiken, billen en dijen. Omdat de zorgkosten als gevolg van welvaartsgerelateerde eet- en leefstijlen in de komende 20 jaar de pan uit zullen rijzen, is de vraag of individuele mensen voor de zorgkosten op moeten draaien of dat een vorm van maatschappelijk ingrijpen gewenst is. Bij monde van kamerlid Anne Mulder stelde de VVD voor de kosten bij individuele burgers zelf neer te leggen. Zij zouden zelf verantwoordelijk zijn. Een reeks deskundigen is het daar niet met eens. Op eentje na. Frans Kok vindt dat gezond eten een kwestie van 'gewoon doen' volgens de spelregels van de wetenschap is.

Professor Jaap Seidell (VU), in samenwerking met Jutka Halberstadt, kwam met het boek Tegenwicht. Daarin betogen zij dat onze voedingspyschologie wordt misbruikt om zoveel mogelijk omzet door onze monden te jagen. Mensen kunnen geen weerstand bieden tegen het voedsel dat hen vanaf de winkelschappen en via de kiosken, automaten, de radio, de TV en de krant toelacht. We leven in een obesogene samenleving waarin teveel eten, teveel verkeerd eten en onvoldoende bewegen de regel is. Ontsnappen is voor een vergaande meerderheid onmogelijk. Daarom zou overheidsingrijpen gewenst zijn op terreinen die ons conditioneren tot dooreten, het eten van teveel 'highly processed foods' en te weinig beweging. Omdat de overheidswind neoliberaal is - hoewel inconsistent met het oorspronkelijke liberale denken van bijv. Mill - gebeurt dat niet en rest niets anders dan civil society actie. Groepen van mensen die de zorgplicht voor de samenleving willen nemen, kunnen ook wat bereiken. Het in Nederland overgenomen JOGG-programma is daar een voorbeeld van.
Voedingswetenschapper en wetenschapskritikaster prof. Martijn Katan (VU) valt Seidell bij. 'Wie het [boek] heeft gelezen, begrijpt beter dan de meeste zogenaamde experts waarom we te dik worden en wat ertegen te doen is", schrijft hij in zijn voorwoord bij Tegenwicht.

Internist 'dr. Frank' van Berkum kwam eerder dit jaar met zijn tweede dieetboek voor een breed publiek. Op deze site legde hij meermalen zijn motieven uit. Aan het einde van de keten staat de te dikke medemens die helaas een medische case is geworden. Dan is behandeling nodig. Dat kan met onnatuurlijke middelen (van maagbandjes tot Modifast) en met een comfortabel dieet dat zo goed mogelijk verzadigt. Ook in geval van overgewicht, de fase vóór de medische is die behandeling geschikt. Afvallen moet, zegt van Berkum, want ernstig overgewicht heet niet voor niets morbide obesitas, terwijl overgewicht in teveel gevallen tot ernstig overgewicht leidt. Na het afvallen is echter coaching en begeleiding nodig om mensen op een gezond eet- en beweegpatroon te houden. Ook volgens hem staat het individu bloot aan teveel verleidingen om dat zelfstandig te kunnen. Naast en na medische behandeling is volgens Van Berkum begeleiding nodig die thuishoort in het zorgpakket.

Professor Frans Kok (WUR) kwam in samenwerking met wetenschapsjournalist Broer Scholtens met het boek Gezond Eten, gewoon doen. Ze vatten mainstream onderzoek op het gebied van voedingsleer samen en zeggen dat je het 'gewoon moet doen' ook al erkennen ze dat dat niet makkelijk is. Opvallend is de aanval op diëten. Sonja Bakker krijgt er van langs. In het bijzonder moet echter Frank van Berkum het ontgelden. Kok gaat zover zich in de media te presenteren als "dr. Frans" die dr. Frank bestrijdt omdat hij een charlatan zou zijn en dat hij de druppel was die zijn wetenschappelijke emmer deed overlopen. Diëten werkt niet, zeggen Kok en Scholtens. Gewoon gezond doen wel. Kennelijk is het voor hen toch een zaak van individuele verantwoordelijkheid. Ze blijven er in hun voedingstechnische boek - met recepten uit restaurant O mundo van het Wageningse etablissement De Wereld - verder stil over. Zij focussen op nutriënten en willen bewijzen dat je door het juiste te eten en goed te bewegen vanzelf in goede gezondheid blijft. Onlangs bewees echter de Amerikaanse professor Mark Haub dat je ook prima kunt afvallen met een dieet van Twinkies en Marsen.Professor Hanno Pijl (LUMC) kwam in het vakblad The Netherland Medical Journal met een ook voor leken prettig leesbaar Engelstalig artikel over de ontwikkeling van de mens in relatie tot de ontwikkeling van onze welvaartspathologieën. Pijl probeert vanuit onze evolutie te verklaren waarom we dik worden en last krijgen van andere welvaartsaandoeningen. Hij laat zien dat de diersoort mens zijn specifieke kenmerk - grote hersenen - heeft kunnen ontwikkelen door een menu dat veel minder koolhydraten en plantaardige vetten bevatte dan het huidige dat we inzetten sinds we, zo'n 10.000 jaar geleden, stopten met jagen en gingen boeren. Opmerkelijk is de uitspraak dat ons brein daardoor kleiner wordt. Dat komt niet door het boeren, maar van een koolhydraatrijkere voeding. Daar worden we niet alleen dikker, maar ook dommer van, maar we kunnen er als individu niets tegen doen. Wat Pijl betreft moet er maatschappelijk worden ingegrepen, niet alleen in de hoeveelheden voedsel die we naar binnen werken, maar ook in het type. Als het niet goedschiks gaat, dan moet het maar hardhandiger en verplicht. 'Nolens, volens', schrijft hij.

De schijnbaar grappige controverse tussen 'dr Frans' en 'dr Frank' maskeert een heel serieuze vraag: moeten we dikke mensen behandelen en begeleiden en daar als maatschappij de zorg en kosten voor nemen of moeten we hen vertellen dat ze 'gewoon gezond moeten doen' onder verwijzing naar wat richtlijnen die de burger zelf maar moet zien na te leven? Zoniet, dan moet hij of zij zelf voor de kosten opdraaien.

Die vraag is uiterst serieus: er dreigt verregaand beleid op gemaakt te worden.

Voor dit debat hebben we de heren Jaap Seidell, Hanno Pijl, Frank van Berkum en Frans Kok uitgenodigd. Daarnaast hebben we andere mensen uitgenodigd die zich professioneel of politiek met voeding en gezondheid bezighouden:
Prof. dr. Edith Feskens, WUR
Prof. dr. Michael Müller, WUR
Prof. dr. Frits Muskiet, RUG
Prof. dr. Renger Witkamp, WUR
Prof. dr. Gertjan Schaafsma, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen
Dr. Gert Schuitemaker, Ortho
Yneke Vocking, voedingsdeskundige en initiator van de 'Academie voor Leefstijl en Gezondheid'
Elly Kaldenberg, voedingsdeskundige
Sabine Uitslag, CDA, 2e kamer, woordvoerder voor volksgezondheid
Laurent de Vries, directeur GGD

Andere professionals die zich met voeding en gezondheid bezighouden zijn welkom. Aanmelden: redactie@foodlog.nl
Naast deze lijn openen we na enkele dagen een schaduwlijn, waarin de lezers van foodlog commentaar kunnen geven op wat de professionals in deze lijn zeggen.
De redactie van foodlog.nl modereert beide lijnen strict op feitelijke argumenten, de keuzen die deelnemers maken en de onderbouwing van beide.
Noot voor de genodigden: log in met uw gebruikersnaam en wachtwoord, daarna verschijnt een reactievak onder de laatst geplaatste reactie. Als u al bent ingelogd, hoeft dat niet nogmaals







Dit artikel afdrukken