Tuinders hebben geleerd en laten de kassen alvast wat leger

Vanuit de tuinbouw zijn zuinige geluiden te horen vanwege de gascrisis. De reactie van tuinders is heel anders dan tijdens de tuinbouwcrisis aan het einde van jaren '00 van deze eeuw toen overfinanciering de sector had getroffen. Toen zetten ze kassen vol alsof er niets aan de hand was en brachten de tomaten en komkommers bitter weinig op door overaanbod, terwijl lege kassen soelaas hadden kunnen bieden.

Dat gedrag had nu ook plaats kunnen vinden. Hoewel het raar lijkt, zit er een gedragslogica in doorgaan met telen omdat een aantal ondernemers anders alleen kosten heeft en geen opbrengsten. Wie samen afspreekt de productie te verlagen, verhoogt de prijs. Maar die afspraken kunnen telers niet maken omdat ze met een grote groep ondernemers zijn en er nooit op kunnen vertrouwen of iedereen wel meedoet. Daarnaast is het verboden. Om die twee redenen vertoonde iedereen dat schijnbaar onlogische gedrag: veel produceren ook al levert het product een te lage prijs op om de kosten te kunnen dekken.

25% leeg
Op dit moment ligt de bouw van kassen in de EU stil. Nieuwbouw stopt; wel zijn er kansen om modernere kassen over te nemen. Telers trekken hun orders bij plantenkwekers voor het komende seizoen in. Uit de gecancelde orders valt te concluderen dat 25% van het chrysantenareaal komende winter vermoedelijk leeg staan. Het Financieele Dagblad sprak met tuinder Bert van Ruijven die op dat gemiddelde zit.

Naast de trits minder productie, minder energieverbruik en meer diversiteit zie ik dus ook meer spreiding over Europa

Voor kasgroenten is het nog te vroeg om precieze inschattingen te maken over leegstand. Pas later in het jaar zal bepaald worden hoeveel areaal in de winter wordt opgekweekt om vanaf het voorjaar weer Hollandse paprika's, tomaten en komkommers vanuit kassen in Nederland naar onze regio van Europa te kunnen leveren. Ook in de groenteteelt lijkt het zeker dat het aanbod zal dalen en dat de prijzen daardoor zullen stijgen. "We gaan alleen belichten als we contracten met de retailers hebben. Anders is het risico van de dure teelt veel te hoog”, zegt een Vlaamse tuinbouwadviseur in vakblad Onder glas.

Hoeveel het er zijn is onbekend, maar er zijn groepen tuinders die nog met gunstige gascontracten zitten. Zij maken met hun warmtekrachtkoppelingsinstallaties elektra die ze op dit moment voor uitstekend geld kunnen leveren aan het elektriciteitsnet. De kas leeg laten staan en elektra produceren levert hen al een prima inkomen. Nog wat dure groenten erbij en minder personeel, maakt dat ze geen zorgen hebben.

Zuinigheid maakt nog innovatiever
Oude energiebesparingsrapporten worden afgestoft en jaarrondteelten maken weer plaats voor seizoensproducten. Ooit investeerde de overheid in Kas als Energiebron. Door de lage energieprijzen waren dergelijke adviezen aan dovemansoren gericht omdat het lucratiever was om de kassen te stoken en belichten. Nu gaan telers opeens op zoek naar nieuwe zuinigheid en teelten die goed geld opleveren.

Vanwege de historisch hoge gasprijzen lijkt de tuinbouw begonnen aan een interessant experiment. Terug naar de seizoenen - de basis van de tuinbouw - maar met de techniek en kennis van nu. Tuinders zijn creatief op zoek naar producten die minder warmte en kunstlicht vergen (zoals bijvoorbeeld thee) en zijn doorgaans in staat om binnen drie jaar innovaties door te voeren. Wat het gaat opleveren, zullen we dus dan al ontdekken.

Daarnaast zijn er de nodige tuinders die al wel eerder zijn overgestapt op energiezuinige teelten. Zij kunnen de traditionele kasgroenteteelt (tomaat, komkommer en paprika) volhouden, zeker als de prijzen stijgen. Er tekent zich een beeld af van minder productie in totaal, minder energieverbruik en meer diversiteit.

Enkele maanden geleden hield ik een publiek van bankiers en financieel adviseurs in een college voor de Rotterdam School of Management voor dat ik bovendien verwacht dat nieuwe kassen straks gebouwd worden bij de grote steden van Europa die nu beleverd worden vanuit Nederland. Waarom? Geothermie en aardwarmte zijn een onafhankelijke energiebron voor de tuinbouw, maar slechts beperkt beschikbaar. Die energie zal moeten worden gealloceerd naar 'essentiële behoeften'' van de bevolking. Ik verwacht dat dat lokaal zal gebeuren en niet vanuit de huidige productieplek. Daarom zal nieuwbouw niet meer zo makkelijk in Nederland plaatsvinden, maar zullen tuinders verhuizen naar de grote steden die nu ook al hun product afnemen. Naast de trits minder productie, minder energieverbruik en meer diversiteit zie ik dus ook meer spreiding over Europa.