Om de ammoniakuitstoot - de grootste bijdrager aan stikstofemissies - ver terug te dringen wordt boerenactiviteit op een aantal plekken in het land vrijwel stilgezet. Dat geldt voor veehouderijen rond De Peel en de Veluwe. Op andere plekken blijft wel ruimte.
De drastische maatregelen creëren een nieuwe omgeving en een ander speelveld. Die nieuwe situatie moet het uitgangspunt voor het commerciële perspectief van boeren zijn. Van de voedselverwerkende industrie en de detailhandel verwachten de ministers een 'niet-vrijblijvende bijdrage' om de boeren geld te laten verdienen ondanks de nieuwe beperkingen en geheel veranderende context waarin zij hun bedrijven moeten runnen. Tijdens de zomer moeten industrie en voedselwinkeliers duidelijk maken hoe. De provincies moeten de doelen per gebied zien te halen. Den Haag draagt die verantwoordelijkheid over aan lagere bestuurders.

De brief van minister Henk Staghouwer van Landbouw (49 pagina's) is hier te vinden, die van Van der Wal (9 kantjes) hier.

Rond 131 natuurgebieden moeten de emissies met 70% omlaag. De strengste eisen gelden rond onder meer grote natuurgebieden van de Veluwe en De Peel waar reducties tot 95% worden voorgesteld. Met die ambitieuze doelstellingen wil het kabinet voor 2030 74% onder de zogeheten kritische depositiewaarde (KDW) op landelijk niveau komen in 2030.

De ministers leiden hun brieven in met de volgende tekst, waarin we de landkaart met reductiedoelen per gebied hebben opgenomen uit de brief van Van der Wal. De groene gebieden worden zoveel mogelijk ontdaan van veehouderij. Gedeputeerde Staten van de provincies moeten het beleid in de vorm van maatwerk per gebied realiseren en krijgen daar een jaar de tijd voor.

Ons land staat voor ingrijpende opgaven als het gaat om het verbeteren van onze natuur, klimaat en waterkwaliteit. De indicatieve stikstofreductiedoelen vragen per gebied zo snel mogelijk actie van de sectoren industrie, bouw, mobiliteit en landbouw. Met name de opgave voor de landbouw is groot. Hiervoor is nodig dat agrarisch ondernemers versneld de transitie doormaken naar kringlooplandbouw in 2030. We willen de land- en tuinbouw gericht ondersteunen om deze noodzakelijke verandering door te maken en daar sterker uit te komen. Dat schrijven ministers Staghouwer van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Van der Wal voor Natuur en Stikstof vandaag in twee brieven aan de Tweede Kamer.

Niet alles kan meer overal. Ondernemers en projecten – of het nu gaat om industrie, bouw, mobiliteit of landbouw – moeten ervoor zorgen dat hun activiteiten passen binnen de draagkracht van het gebied. Dit vraagt om een andere manier van ondernemen en leidt tot grote veranderingen in het landelijk gebied en veel impact voor betrokken partijen. Door reductiemaatregelen voor stikstof in een gebiedsgerichte aanpak slim te combineren met andere reductiemaatregelen om klimaat, bodem en waterkwaliteit te verbeteren, herstelt de natuur, komt vergunningverlening voor ondernemers en bouwprojecten weer op gang en kunnen PAS-melders een vergunning krijgen.

Minister Van der Wal: “Een vitaal landelijk gebied met een gezonde natuur. Met perspectief voor ondernemers en economie, of je nu werkzaam bent in de industrie, bouw of agrarische sector. Dat is het einddoel en daarom is deze ingrijpende, maar noodzakelijke transitie van het landelijk gebied nodig. Wat ik kan bieden is duidelijkheid en 100% inzet van het kabinet om deze transitie met alle betrokkenen te laten slagen. Zodat we de economie in balans brengen met natuur en een schoon en gezond leefklimaat doorgeven aan volgende generaties..”

Minister Staghouwer: “Mijn belangrijkste prioriteit is dat boeren een toekomst hebben en houden in Nederland. Ik ben trots op de innovatiekracht en het aanpassingsvermogen van onze boeren en tuinders. Velen zijn al bezig duurzamer te produceren, maar dat kan en moeten er meer worden. Ik wil agrariërs daarom gericht ondersteunen in de transitie naar kringlooplandbouw. Daarom vraag ik boeren aan de slag te gaan met hun toekomst en te kijken welke rol jouw bedrijf kan spelen in je omgeving en in een duurzame toekomst. Het gaat om maatwerk, want elke ondernemer is uniek. Dit kan de boer niet alleen, daarom geef ik ketenpartijen de opdracht om niet-vrijblijvende afspraken te maken over het verdienvermogen van de duurzame boer.”

Richtinggevende stikstofdoelen per gebied
Omdat gebieden verschillen, verschilt ook de aanpak per gebied. De reductiedoelen zijn per gebied anders, omdat ook de kwaliteit van natuur, water en bodem verschillen per gebied. Het Rijk heeft per gebied zogenoemde richtinggevende stikstofdoelen en reductiepercentages vastgesteld. Die lopen op van 12 procent tot rond de 70 procent – evenredig op te brengen door alle sectoren – in gebieden dichtbij natuurgebieden en gebieden waar de water- en bodemkwaliteit sterk moet verbeteren. Hiervan is een kaart beschikbaar.

Stippenkaart Stikstof Nederland


In oktober volgen nadere richtinggevende doelen voor klimaat en natuur. Uiterlijk in juli 2023 is in elk gebied duidelijk wat het doel is en hoe dat gehaald wordt – daar waar dat eerder duidelijk is, volgt een versnelde aanpak. Het ‘wat’ (de doelen) ligt bij het Rijk, het ‘hoe’ (invulling van de gebiedsplannen) bij de provincies en de betrokken regionale partijen. Bij elkaar tellen deze regionale doelen op tot het landelijke doel: driekwart van de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden op een gezond niveau in 2030. Het kabinet heeft voor de gehele aanpak 24,3 miljard euro beschikbaar gesteld bovenop bestaande middelen (7 miljard euro).

Ontwikkelrichtingen voor de landbouw
Voor boeren volgt nu duidelijkheid en is nu het moment om te bepalen of en hoe zij met hun bedrijf kunnen doorgaan. De minister ziet voor boeren drie mogelijkheden: (verder) verduurzamen, verplaatsen of beëindigen. Bij verduurzaming en ook bij verplaatsing kan gedacht worden aan extensiveren door bijvoorbeeld minder dieren per hectare, toevoegen van landschapsgrond of bijdrage aan koolstofvastlegging, water- en natuurbeheer. Andere mogelijkheden zijn het aanbieden of produceren van nieuwe producten, zoals eiwitrijke gewassen en biologische landbouw. Maar ook het aanbieden van extra diensten voor de omgeving, zoals een zorgboerderij, camping of een andere vorm van recreatie. Ook technologische innovaties, zoals hoogwaardige mestverwerking, precisielandbouw en digitalisering kunnen een manier zijn om een bedrijf toekomstbestendig te veranderen.

Of een boer nu kiest voor verdere verduurzaming (technische innovatie, landschappelijke innovatie, omschakelen), verplaatsing of het vrijwillig beëindigen van zijn of haar bedrijf, hij of zij staat er niet alleen voor en mag ondersteuning verwachten van het ministerie van LNV. Zo komen er middelen waar boeren gebruik van kunnen maken, zoals kennis en expertise aanbod via de Subsidiemodule Agrarische Bedrijfsadvisering en Educatie (Sabe-regeling), subsidie voor jonge of startende boeren (vestigingssteun in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB)) en het Omschakelprogramma voor Duurzame Landbouw. Daarnaast is in het nieuwe GLB 120 miljoen euro beschikbaar voor onder andere de eco-regeling waarmee agrariërs een vergoeding kunnen ontvangen voor eco-activiteiten die zij toepassen op hun bedrijf. Te denken valt aan extra weidegang en onderhoud van houtwallen. Op het platform ‘Groeien naar morgen’ is een volledig overzicht te vinden van ondersteuningsmogelijkheden voor boeren.

Perspectief voor de landbouw
De land- en tuinbouw is van wezenlijk belang voor onze voedselvoorziening, ons landschap, de sociale cohesie en leefbaarheid op het platteland. Een krachtige landbouwsector, die economisch sterk genoeg is om de omslag naar kringlooplandbouw te maken, is een voorwaarde en een deel van de oplossing voor het realiseren van de natuur- en milieudoelen. Daarom is het belangrijk het perspectief van de landbouw te borgen in de gebiedsprocessen, boeren duidelijkheid te geven over doelen en tijdpad en hen gericht te ondersteunen in de transitie naar kringlooplandbouw. Het eerlijke verhaal is daarbij ook dat niet alle boeren door kunnen met hun onderneming, en ook niet altijd op de manier zoals iemand nu boert.

In de gebiedsplannen zal de landbouw (binnen de gestelde kaders) volwaardig worden meegenomen en moet duidelijk zijn wat voor de blijvende boeren het langjarige economische perspectief is. De minister van LNV roept agrarische ondernemers op om actief en constructief deel te nemen aan de gebiedsprocessen, want daarmee is het perspectief van de landbouw als geheel en dat van de individuele bedrijven het beste geborgd. Daarnaast moet elk gebiedsplan een sociaaleconomische impactanalyse bevatten specifiek voor de landbouwsector.

Daar waar de bodem het meest geschikt is voor landbouw, werkt het kabinet met provincies en gemeenten aan een goede ruimtelijke bescherming. Landbouw krijgt in deze gebieden voorrang boven functies die minder afhankelijk zijn van omgevingsfactoren, zoals zonneparken, distributie- of datacentra. In gebieden waar de natuur of de bodem en het grondwater sterk onder druk staat, zal de landbouw hoe dan ook extensiever ingericht moeten worden met meer aandacht voor het beheer van natuur en landschap.

Niet-vrijblijvende bijdrage van de keten
Een belangrijke voorwaarde voor toekomstbestendige landbouw is dat de ondernemer ook een duurzaam economisch perspectief heeft. Een boer kan alleen zijn of haar bedrijfsvoering duurzaam veranderen als de hele keten meewerkt. Het échte perspectief voor de agrariërs wordt immers bepaald door de vraag naar duurzamere producten uit de markt en de juiste prijs die de boer daarvoor krijgt. Daarom geeft de minister van LNV deze zomer ketenpartijen de opdracht om concrete acties te ondernemen die het verdienvermogen van de duurzame boer verbeteren. Mocht dit onvoldoende van de grond komen, dan volgen wettelijke verplichtingen.


In gesprek met de Telegraaf zegt minister Van der Wal vanmiddag te verwachten dat niet alleen de provincie Gelderland (met de uitgestrekte Veluwe) 'aan de beurt is', maar dat heel veel provincies en dus boeren 'aan de beurt' zijn. Dat vindt ze "verschrikkelijk" maar ze laat weten niet anders te kunnen omdat Rutte IV zowel de klimaatopgave als de natuuropgave van Nederland voor latere generaties uiterst serieus neemt en daarom een straffe streep trekt die duizenden boeren dwingt hun bedrijven vervroegd af te schrijven. Henk Staghouwer, de minister van Landbouw, is het met haar eens. In gesprek met De Stentor klinkt het als volgt: Het Nederlandse landschap zal de komende jaren ingrijpend veranderen. En iedereen moet daar aan bijdragen, zegt landbouwminister Henk Staghouwer. "Als boeren de impact van stikstof blijven ontkennen, hebben we een groot probleem.’’ Premier Mark Rutte is al maanden stil over stikstof maar liet zich vanmiddag niet onbetuigd. Hij realiseert zich dat het stikstofbesluit van het kabinet ‘een enorme impact heeft’ op boeren, maar noemt het net als zijn partijgenoot Vander Wal onvermijdelijk maar verschrikkelijk als je een trotse boer bent.

Reacties in de Nederlandse pers

  1. Stikstofplannen kabinet bekend: mes hard in veestapel

    De Telegraaf
  2. Stikstofplannen bekend, harde ingreep in Gelderse Vallei

    Omroep Gelderland
  3. Reductie-eis stikstof eindelijk bekend, landbouw in en om Natura 2000-gebieden binnenkort vrijwel onmogelijk

    de Volkskrant
  4. Stikstofuitstoot moet in 131 gebieden in Nederland met 70 procent omlaag

    NOS
  5. Stikstofplannen bekend: in beschermde natuurgebieden uitstoot minstens 95 procent omlaag

    NU.nl
  6. Kabinet maakt regioplannen stikstof bekend, flinke reductie Midden-Nederland

    NRC
  7. Kabinet eist ingrijpende transitie landbouw

    Nieuwe Oogst
  8. Landbouw moet ingrijpend veranderen als gevolg van de landbouwplannen van het kabinet

    Trouw
  9. Kabinetsaanpak stikstof: landelijk gebied gaat op de schop

    Boerderij
  10. Stikstofaanpak kabinet: forse ingreep in veestapel

    Boerenbusiness
  11. De boerenwereld op de kop: ‘Nederland gaat er anders uitzien’

    AD
  12. Stikstofcrisis leidt tot ingrijpende verbouwing platteland

    Het Financieele Dagblad
  13. Boerenactie tegen stikstofplannen staat al gepland: eind juni met trekkers naar Den Haag

    RTL Nieuws
  14. Stikstofplannen bekend: boerderijen moeten op de schop

    AD
  15. Kabinet grijpt hard in: forse stikstofvermindering in deze gebieden

    RTL Nieuws
  16. Hoe Nederland eruit ziet gaat ingrijpend veranderen

    Trouw
  17. ​Loodzware opgave voor veehouderij bij aanpak stikstof

    Boerderij
  18. Stikstofplannen slaan als een bom in op het boerenerf: "Dit wordt een slagveld"

    De Stentor
  19. Agractie roept boeren op tot grootste demonstratie ooit vanwege stikstofplannen

    NU.nl
  20. Agractie roept op tot grootste boerenactie ooit

    Boerenbusiness
  21. Boeren gaan opnieuw demonstreren in Den Haag

    Het Financieele Dagblad
  22. Onontkoombare transitie naar een vitaal landelijk gebied

    Rijksoverheid
  23. Boerenprotest tegen stikstofbeleid voor deur van minister Van der Wal, gaat gesprek aan

    AD
  24. Minister Van der Wal tegen boeren: 'Mijn kinderen zitten binnen te trillen'https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/video/video/5314448/minister-van-der-wal-tegen-boeren-mijn-kinderen-zitten-binnen-te-trillen

    RTL Nieuws
  25. Video | Boerenprotest tegen stikstofbeleid voor deur minister Van der Wal

    NU.nl
  26. Farmers Defence Force: ‘Maat is echt helemaal vol’

    Metro
  27. Stikstofplan: grote woede en lawine aan rechtszaken

    Boerenbusiness
  28. Roy Meijer over stikstofplannen: 'Het is een hele zware dag'

    Nieuwe Oogst
  29. POV verbijsterd over nieuwe stikstofregels

    Nieuwe Oogst
  30. Johan Vollenbroek: '80 procent kleinere veestapel nodig om ramp te voorkomen'

    Nieuwe Oogst
  31. Staghouwer: ‘Niks doen ook voor blijvers geen optie’

    Boerderij
  32. Furieuze reacties op ‘leegkoop’ platteland

    Boerderij
  33. Bijna één op de drie boerenbedrijven moet waarschijnlijk stoppen door stikstofplannen

    Trouw
  34. Stikstofcrisis: denk met tegenzin aan bedrog van die treurige Henk Bleker

    Brabants Dagblad
  35. Boeren reageren geschokt op stikstofplannen: ‘Complete gezinnen worden opgeofferd’

    AD
  36. Boerin Irene boos: ‘Appgroepen ontploffen!'

    De Telegraaf
  37. Door stikstofplan kabinet komt einde aan landbouw bij kwetsbare natuurgebieden in zicht

    de Volkskrant
  38. Boerderijen en koeien in de wei horen domweg bij ons land

    AD
  39. "Onacceptabel': politici reageren met afschuw op protestactie boeren

    NOS
  40. Boosheid over ‘bedreigende’ actie boeren bij huis minister Van der Wal: ‘Onacceptabel’

    AD
  41. VVD’ers keren zich tegen stikstofplannen kabinet: ’Mark Rutte zit er te lang’

    De Telegraaf
  42. SGP waarschuwt voor onteigeningsdrama

    Nieuwe Oogst
  43. Stoppen door stikstofplan? Deze kalverhouder piekert er niet over: ‘Het probleem is veroorzaakt in Den Haag’

    de Volkskrant
Dit artikel afdrukken