Nick Trachet startte hier de openbare verslaglegging van zijn Dr. Frank dieet. Voor medisch wetenschapsjournalist Melchior Meijer was dat aanleiding ons een stuk te sturen dat hij publiceerde in het populaire damesblad Grazia. De trend in 2010 is eiwitrijk, koolhydraatarm en dus... vetrijk. Hij behandelt ook onze Nederlandse mediaprofesor in de voedingsleer Martijn Katan die zegt dat er niemand op Dr Frank zit te wachten. Minder eten en meer bewegen is wat hem betreft nog altijd het devies. Bewegen is volgens Meijer uitstekend. Maar val je er ook vanaf?

Er is in 2009 heel wat gebeurd in dieetland. Sonja Bakker is er helemaal klaar mee. De magie is uitgewerkt en trendwatchers voorspellen dat haar uit boodschappenlijstjes bestaande dieetadviezen vanaf ongeveer 2011 alleen nog zullen worden gevolgd door trouwe bejaarden als Rik Felderhof. Haar Vlaamse opvolgster en naamgenote Sonja Kimpen heeft een heel wat doordachter plan. In België is ze momenteel dè dieetgoeroe, maar haar pogingen om ook de groeiende schare Nederlandse zwaarlijvigen voor zich te winnen hebben nog niet tot een spectaculaire aanhang geleid. Dat komt deels doordat Nederland momenteel via de achterdeur kennismaakt met een afslankmethode die al sinds mensenheugenis absoluut werkt, maar die door artsen en voedingsautoriteiten decennia lang is verguisd: de zogenoemde low carb leefstijl. Relatief veel eiwit, heel weinig koolhydraten en logischerwijs veel vet. De bekendste pleitbezorger is Dr Frank van Berkum, internist en vasculair geneeskundige bij de Ziekenhuis Groep Twente. Hoewel hij niets anders doet dan het keurig volgen van wat de wetenschap aangeeft, begeeft zich op glad ijs. Veel autoriteiten hebben een hekel aan adviezen die echt werken, deels omdat ze bang zijn voor gezichtsverlies, deels omdat aan gezonde mensen niet zoveel te verdienen valt als aan zieke. Zweedse collega’s van Van Berkum die met soortgelijke low carb-adviezen patiënten van hun overgewicht en diabetes afhielpen, werden voor het tuchtcollege gedaagd.

In zijn baanbrekende boek ‘Good Calories, Bad Calories’ maakt wetenschapsjournalist Gary Taubes aannemelijk dat de ware oorzaak van overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker en zelfs Alzheimer moet worden gezocht in de explosieve toename van de consumptie van suiker en geraffineerde koolhydraten en niets te maken heeft met de eiwitten en vetten en zelfs niet met de hoeveelheid calorieën die we eten. Vanaf de jaren ’20 is dit consequent aangetoond in talloze gedegen onderzoeken, maar halverwege de vorige eeuw werd het vrij plotseling riskant om ideeën te presenteren die indruisden tegen het nooit bewezen dogma dat vet dik maakt en aderverkalking veroorzaakt. Overgewicht is niet per se een kwestie van te veel eten en te weinig bewegen, maar van een hormonale chaos. We eten veel te veel suiker, in allerlei vormen. Veel mensen maken in respons op onnatuurlijke doses koolhydraten te veel insuline aan, waardoor de calorieën uitsluitend naar de vetdepots worden gesluisd en vervolgens niet beschikbaar zijn als energie voor bijvoorbeeld de spiercellen. Dit verklaart waarom sommigen zelfs op een hongerdieet van 1000 kcal nauwelijks afvallen, terwijl anderen kunnen eten wat ze willen zonder een gram aan te komen. Onder invloed van de te hoge insulinespiegels slaan dikkerds elke calorie op als vet, maar ze kunnen er niet bij. Hoeveel ze ook eten, hun cellen verhongeren, waardoor ze een niet te stillen eetlust houden, voortdurend moe zijn en hun spierweefsel opeten. De provocerende conclusie die je uit deze gedocumenteerde, maar stelselmatig genegeerde waarnemingen moet trekken, is dat honger, lethargie en bewegingsarmoede een gevolg zijn van het ziekteproces – niet de oorzaak. Illustratief zijn onderzoeken met dikke kinderen. Zodra de onnatuurlijke insulinevloed wordt ingedamd, verdwijnt hun vraatzucht onmiddellijk en beginnen ze binnen een dag spontaan als normale kinderen te rennen en ravotten. Dr Franks dieet en de meeste andere momenteel oprukkende ‘eiwitdiëten’ stoelen op deze 150 jaar oude kennis. In feite is Dr Frank Dr Atkins Revisited.

Moe van zowel Sonja Bakker als het Voedingscentrum ontdekken steeds meer vrouwen het afgelopen jaar het paleodieet, ook al omdat dit warm wordt aanbevolen door de onberispelijke Groningse wetenschapper Prof. Dr. Frits Muskiet. Het is doodsimpel. Eet alleen wat Wilma Flintstone als eetbaar zou hebben herkend en je wordt slank, sterk en mateloos gezond. Het paleodieet stoelt op de degelijkste wetenschap die je je wensen kunt. “Wij mensen hebben ons gedurende tweeënhalf miljoen jaar genetisch aangepast aan een voeding van vlees, vis, schaaldieren, knollen, groenten, eieren, fruit en noten,” zegt dr Staffan Lindeberg, frontfiguur van de evolutionaire geneeskunde. “Graszaden als tarwe waren nooit de moeite van het verzamelen waard, maar werden in evolutionair perspectief een minuut geleden plotseling basisvoedsel. Dat vloekt met ons DNA. Voor de meeste mensen is het een onacceptabele gedachte, maar een voeding die is gebaseerd op graan heeft heel nadelige gevolgen voor de gezondheid.” De wetenschapper voert aan dat de laag bij de grond groeiende graszaden – de kiemen voor nieuwe plantjes – alles doen om te voorkomen dat ze worden opgegeten. Ze bevatten een heel complex aan razend slimme gifstoffen, die ondermeer onze hersenen voor de gek houden en ziekelijke vraatzucht opwekken. Tarwe maakt dik. “Verder bevatten granen relatief weinig voedingsstoffen, te veel ongunstige vetzuren en te weinig volwaardig eiwit,” aldus Lindeberg. “Deze manco’s liggen aan de basis van overgewicht, diabetes, hart- en vaatziekten, acne, bijziendheid en de meeste vormen van kanker.”

Lindeberg heeft goed nieuws voor alle vrouwen die graag hun ideale figuur terugwillen, maar zich niet kunnen voorstellen hun leven lang low carb te gaan. “Het is een zegen dat er eindelijk aandacht lijkt te komen voor de cruciale rol van insuline en de bloedsuikerhuishouding, maar er wordt te veel nadruk gelegd op de verhouding tussen koolhydraten, eiwitten en vetten,” zegt hij. Mensen boeken inderdaad indrukwekkende gezondheidswinst op een koolhydraatbeperkt dieet, maar mijn onderzoek laat zien dat je diezelfde voordelen kunt behalen met een tamelijk koolhydraatrijke voeding. Alles wijst erop dat de bron van de koolhydraten cruciaal is.” Studies met varkens, die fysiologisch erg op mensen lijken, en hartinfarctpatiënten bevestigden zijn vermoeden: varkens en mensen worden insulineresistent, dik en ziek op een ‘verantwoorde’ westerse voeding, maar blijven of worden insulinegevoelig, gezond en slank op een menu van groenten, fruit, zetmeelrijke knolgewassen, noten, vlees en vis. De huidige trend van eiwitdiëten (nogmaals, in feite zijn dit vetdiëten, omdat we maar een beperkt percentage eiwit kunnen verdragen) zouden best eens kunnen werken omdat ze de werkelijke boosdoeners per ongeluk uitsluiten. “Het cordon sluit zich rond suiker, glutenhoudende granen en zaadoliën en dieetmargarines,” zegt de Amerikaanse voedingsdeskundige Dr Stephan Guyenet. “Elimineer die en je hebt vermoedelijk geen enkel dieet meer nodig.”

1 Het Dokter Frank Dieet
En plotseling was daar dus Dr Frank. Tienduizenden Nederlanders verliezen een kilo overgewicht per week op een dieet van vlees, vis, eieren, noten, kaas, zetmeelarme groenten en weinig koolhydraten (dus ook weinig fruit). Dit is allesbehalve verwonderlijk. Vanaf ongeveer 1880 worden de gezondheidsvoordelen van deze manier van eten in de wetenschappelijke literatuur beschreven, maar pas de laatste jaren wordt duidelijk dat dit dieet niet alleen overgewicht bestrijdt, maar ook een probaat medicijn is tegen zo’n beetje alle welvaartsziekten. En... hoe hoger het aandeel vet, hoe beter. Dr Frank maakt een paar rare sprongen om ‘politiek correct’ te blijven. Zo noemt hij zijn dieet een eiwitdieet, maar waarschuwt hij behalve tegen koolhydraten óók tegen vet, uiteraard vooral tegen verzadigd vet. Tegelijk adviseert hij wel kaas. “Bizar,” zegt Dr Jeff Volek, een van ’s werelds allergrootste experts op het gebied van overgewicht en mede-initiatiefnemer van het project My Big Fat Diet, waarin ziekelijk vette Canadezen met een Atkinsdieet van hun overgewicht en diabetes type 2 werden verlost. “Een koolhydraatarm, eiwitrijk dieet is per definitie een vetrijk dieet. Mensen hebben te maken met een zogenoemd ‘eiwitplafond’. We kunnen maximaal 30 energieprocent uit eiwit halen, de rest moet komen uit een combinatie van vet en koolhydraten. Een typisch koolhydraatarm dieet bestaat dan ook voor ruim 60 procent uit vet. Alle koolhydraatarme diëten zijn vetrijke diëten, maar dokters durven het vaak niet zo te noemen vanwege het onterechte stigma dat vet heeft.” Deze kritiekpunten ten spijt, Dr Franks dieet werkt. “Het is een formidabele stap in de goede richting en als de goede dokter nog wat meer leest, zal zijn niet in de wetenschap verankerde fobie voor verzadigd vet ook snel verdwijnen,” zegt Dr Jay Wurthman, hoofdonderzoeker van het My Big Fat Diet project. Erg vermakelijk zijn de zure, verongelijkte commentaren van fossiele voedingsdeskundigen die al jarenlang tegen beter weten in beweren dat minder eten en meer bewegen de enige oplossing is voor mensen met hardnekkig overgewicht. Zij kunnen het niet uitstaan dat een gedegen dokter hun gospel in twijfel trekt en nog succes boekt ook! Hoogleraar humane voeding Martijn Katan schrijft op zijn website met duidelijk toegeknepen billen: ‘Op een dokter Frank zit Nederland niet te wachten.’ Katans eigen evangelie (minder eten, meer bewegen) heeft intussen in de 50 jaar dat hij het verkondigt nog geen enkele te dikke Nederlander geholpen om blijvend af te vallen.

2 De Hormoonfactor
Dit najaar verscheen bij Coco Books het boek De Hormoonfactor van Ir Ralph Moorman. Moorman studeerde levensmiddelentechnologie in Wageningen, maar dat weerhield hem er niet van de achterhaalde mainstream adviezen van zijn universiteit – afvallen is puur een kwestie van calorieën in en calorieën uit, koolhydraten vormen de basis van menselijke voeding, etc. – brutaal af te vallen. In de dieetsectie van zijn boek pleit Moorman voor een min of meer paleolitische voeding, met relatief weinig koolhydraten en een nadruk op groenten, eiwit en vet. ‘Het beperken van de hoeveelheid suikers en koolhydraten is de belangrijkste tip die ik kan geven om de hormoonbalans te herstellen en af te vallen’, schrijft hij. ‘Door de overvloed aan koolhydraten in de voeding is de bloedsuikerspiegel vaak hoog en produceert de alvleesklier voortdurend veel insuline. Deze ongezonde toestand is de basis van vrijwel alle welvaartsziekten, van overgewicht en hart- en vaatziekten tot kanker.’ 3 Het Erica Terpstra Dieet (Prodimed)
Haar gewicht en uiterlijk konden haar nooit een barst schelen, maar wat wàs Erica Terpstra trots toen ze eind 2008 bij Matthijs van Nieuwkerk uit de doeken deed hoe ze toch maar even 40 kilo was afgevallen. “Mannen flirten zelfs weer met me, althans zo vat ik het op,” zei ze met de vette Terpstra-lach waar ze – dik of dun – de hele wereld mee verovert. Ergens in de lente van dat jaar raadde een arts haar dringend aan gewicht te verliezen. In het diepste geheim stelde ze met haar personal coach van zorgverzekeraar Zilveren Kruis-Achmea een aanvalsplan op. En als de voormalig Olympisch zwemster ergens voor gaat... Makkelijk was het niet. Zo heeft Terpstra een zwak voor Chinees-Indisch eten. Voor een portie babi pangang kon je haar midden in de nacht wakker maken. Terwijl sporters en collega’s zich tijdens de Olympische Spelen in Beijng tegoed deden aan de overvloed aan Oosterse heerlijkheden, knabbelde de Olympische ambassadrice op salades en een meegebracht eiwitpannenkoekje. En hoe laat het ook werd in het Holland House, Erica ging niet naar bed voor ze dertig kilometer had gefietst op haar hometrainer. Gestaag nam haar omvang af. Maar wat was dat dan voor geheim superdieet dat ze volgde? Het antwoord is een beetje een anticlimax: het ‘eiwit-dieet’ van Prodimed. Dure pakjes en sachettes met poeders in allerlei smaken, waarmee je in de ‘actieve fase’ automatisch calorie-arm en relatief eiwitrijk eet. Zodra je je streefgewicht hebt bereikt, kom je in de ‘overgangsfase’. Je bouwt de eiwitpoeders af en voert steeds meer normaal eten (fruit, zuivel en brood) in, terwijl je je gewicht samen met je personal coach nauwlettend in de gaten houdt. Vervolgens belandt je in de onderhoudsfase, waarin je precies zoveel ‘reguliere’ voedingsmiddelen eet dat je op je streefgewicht blijft. Voor de meeste mensen met een neiging tot overgewicht komt dit neer op een ‘evolutionair correcte’ voeding met relatief veel eiwit en vet en minder koolhydraten. Inderdaad, de voeding die in steeds meer wetenschappelijke onderzoeken naar voren komt als het ‘dieet’ met de beste langetermijn gezondheidseffecten. Als Erica dat ‘dieet’ – bijvoorbeeld The Paleo Diet for Athletes van Loren Cordain – van meet af aan had gevolgd, had ze niet met poedertjes hoeven slepen en had ze in Beijng gewoon van de voortreffelijke babi pangang kunnen genieten; hold the rice please.

4 Bio HCG
Wie zich voor een paar honderd euro wil laten oplichten, moet beslist het razend populaire product Bio-HCG van de firma OrthoPharma gaan proberen. HCG staat voor Humaan Chorion Gonadotrofine. Dit hormoon wordt gewonnen uit de urine van zwangere vrouwen en in de vorm van het geneesmiddel Pregnyl gebruikt om de eisprong te stimuleren bij onvruchtbare vrouwen. In 1954 begon een Britse arts HCG in te spuiten bij vrouwen met overgewicht, omdat hij het idee had dat het gewichtsverlies in de hand werkte. Hij gaf ze dagelijks 125 eenheden HCG, zette ze op een koolhydraatarm hongerdieet van 500 kcal per dag en na zes weken... waren de vrouwen prachtig afgevallen. Je voelt de bui al hangen, toen de methode wetenschappelijk werd getest, bleek dat vrouwen die alleen het koolhydraatarme hongerdieet volgden net zo spectaculair afvielen als de vrouwen die ook de prikjes kregen. Dat nam niet weg dat de ‘methode’ telkens weer de kop opstak. In 2003 kraaide Caroline Tensen nog dat ze met behulp van een HCG-kuur maar liefst tien kilo was afgevallen. Nu geen dokter HCG nog als afslankkuur inzet, is het de beurt aan de echte kwakzalvers. Zakenman Joseph A. Stuyver van OrthoPharma heeft een ongelooflijk doorzichtig concept bedacht, waar niettemin steeds meer mensen intrappen. Zijn ‘Bio-HCG’ bevat geen echt HCG, maar ‘de ultramoleculaire frequenties daarvan,’ stelt hij in zijn folder onder het kopje ‘verdiepende informatie’. ‘Daaraan zijn frequenties van leptine en L-carnitine toegevoegd. [...] Het Bio HCG heeft een terugkoppelfunctie naar de hypothalamus, het regelcentrum in de hersenen.’ Mochten bij jou niet spontaan alle alarmbellen gaan rinkelen, hier past slechts één kwalificatie: bullshit. Ultramoleculaire frequenties bestaan niet. De peperdure Bio HCG Afslankbehandeling bestaat uit 24 ampullen met Bio HCG vloeistof (oftewel water). “Gegarandeerd zonder bijwerkingen,” schept Stuyver op.

Tijdens de ‘Dieetfase’ volg je een strikt koolhydraatbeperkt dieet van 500 kcal per dag. Natuurlijk levert dat een enorm gewichtsverlies op. Na 27 dagen ga je over naar de ‘Stabilisatiefase’: een eiwitrijk, nog steeds koolhydraatarm dieet. Dat weer overgaat in de zogenaamde ‘Levensfase’. En hoe eet je in de ‘Levensfase’? Juist. Eiwitrijk, koolhydraatarm en dus vetrijk. The Primal Diet, babe! Alle informatie die Joseph A. Stuyver je voor honderden euro’s aansmeert, vind je duidelijker, beter en vooral gratis op internet.

5 Sonja Bakker
Sonja Bakkers dieet is een klassiek crashdieet, dat werkt bij de gratie van het prescriptieve karakter. Ze schrijft je bij wijze van spreken van uur tot uur exact voor wat je ‘mag’ eten en speelt zo in op een fenomeen dat in de psychologie ‘aangeleerde hulpeloosheid’ wordt genoemd. Dat is een ziekelijke toestand waarin mensen zichzelf wijs maken dat ze heel eenvoudige beslissingen – ik wil minder eten, dus wat zal ik eens kopen – niet meer zelf kunnen nemen. In die kwestbare staat neemt Bakker hen bij de hand. Voor 20 euro geeft ze je een boodschappenlijstje voor eierkoeken en Sultana’s, dat je natuurlijk zelf ook had kunnen bedenken. Het helpt dat ze beschikt over een torenhoog meisje-van-hiernaast gehalte. Haar blonde lokken, rode wangen en Noordhollandse doe maar gewoon houding maken het wel heel makkelijk om je met haar te identificeren. Uit onderzoek blijkt dat de meeste mensen die sonjabakkeren de onvermijdelijke honger alleen kunnen overwinnen door aan Sonja te denken. Zodra haar beeld vervaagt, is de magie uitgewerkt en zijn de boodschappenlijstjes waardeloos. Nu de ikoon minder nuchter blijkt dan ze deed voorkomen en min of meer is ingestort, zal ook haar moeilijk vol te houden hongerdieet snel van het toneel verdwijnen. Voor een kleine groep mensen werkt Sonja echter perfect: voor degenen die met het hongergevoel kunnen leven. Zij moeten vooral blijven sonjabakkeren. Voor alle tot nog toe onderzochte organismen – van fruitvlieg tot aap – geldt namelijk dat consequente beperking van de dagelijkse energie-inname (sonjabakkeren) gepaard gaat met toenemende gezondheid en forse verlenging van de maximale levensduur, mits de voeding wel voldoende vitaminen en mineralen levert. Mensen vormen geen uitzondering, want alle onderzochte honderdjarigen blijken zich zonder er over na te denken aan dit evolutionair bepaalde mechanisme te hebben onderworpen.

Dunne mensen zijn actiever dan dikke mensen. Dat is in diverse wetenschappelijke onderzoeken aangetoond. Op basis van die nuchtere waarneming spoort Paul Rosenmöller, de Al Gore van het broekriemvraagstuk, uitdijend Nederland aan om meer te bewegen. Als we meer bewegen, verbranden we meer energie en verliezen we gewicht. Volgens de officiële adviezen moeten we elke dag ten minste een uur matig intensief bewegen om op gewicht te blijven. De aanbevelingen worden steeds strikter. Bewegen is bewezen goed voor de gezondheid. Het verkleint het risico op hart- en vaatziekten, diabetes en sommige vormen van kanker. Maar helpt het daadwerkelijk om af te vallen? Mag je de conclusie trekken dat dikkerds dik zijn omdat ze niet bewegen en dat bonestaken dun zijn omdat ze veel bewegen? Zeker een halve eeuw wetenschappelijk onderzoek suggereert dat dit een grove simplificatie is. “Het is zeer waarschijnlijk precies andersom,” zegt de Amerikaanse wetenschapsjournalist Gary Taubes, auteur van het baanbrekende boek Good Calories, Bad Calories; Challenging the Conventional Wisdom on Diet, Weight Control and Disease. “Alles wijst erop dat dunne mensen veel bewegen omdat ze dun zijn en dat dikke mensen weinig bewegen omdat ze dik zijn.”

In de jaren ’50 en ’60 werden diverse intrigerende studies gedaan waaruit bleek dat sommige mensen tot wel 10.000 kcal per dag kunnen eten zonder noemenswaardig aan te komen en dat anderen dik blijven op een hongerdieet van pak hem beet 1700 kcal. Met een echt concentratiekampdieet, zoals het strenge regiem van Sonja Bakker, valt iedereen af, maar in die oude onderzoeken werd vastgesteld dat dikkerds dan vooral spierweefsel verliezen. Pas als het echt niet anders kan, spreekt hun lichaam de vetreserves aan.

Gary Taubes vermoedt na het doorspitten van ruim 150 jaar literatuur en het interviewen van zo’n 600 deskundigen dat de oude Rony gelijk had. “Dikke mensen worden niet lethargisch omdat ze ‘lui’ zijn. Obesitas is een ziekte van overdreven vetopslag. Dikke mensen hebben bij wijze van spreken voor maanden energie aan hun lijf, maar hun lichaamscellen kunnen er als gevolg van de voortdurende overvloed aan insuline niet bij. Die verhongeren. Het energiegebrek is zo nijpend dat ze zelfs hun eigen spieren opeten. Het gevolg is dat deze mensen het koud krijgen, zo weinig mogelijk bewegen, kortom dat ze alles doen om energie te besparen. Ze voelen zich ellendig. Ze zijn vet en ze lijden honger. De enige manier om ze te helpen, is de hormoonbalans te herstellen. Ervoor te zorgen dat de overvloedige stroom insuline stopt. En dat doe je niet door te gaan bewegen, maar door voedingsmiddelen te kiezen die geen overdreven insulinerespons uitlokken. Dat bewegen komt vanzelf als het onderliggende probleem wordt gecorrigeerd. Uit onderzoek blijkt steevast dat dikke mensen vervolgens vrijwel onmiddellijk weer spontaan lichamelijk actief worden.”


Bron: damesblad Grazia

Dit artikel afdrukken