Het microbioom in de dikke darm van een volwassen persoon wordt voor het grootste deel gevormd door de personen met wie je samenwoont en door je leefomgeving. Veel meer dan door je erfelijke aanleg. Uit de samenstelling van de bacteriën in je darmen valt af te lezen welke ziektes je hebt (gehad), welke medicijnen je gebruikt en of je rookt. Zelfs of je gerookt hebt en of je meerookt.

Behalve door je voeding wordt je microbioom ook beïnvloed door je sociaaleconomische status, zoals zichtbaar in je postcode. Wat je darmen meemaken in de eerste duizend dagen na je geboorte, blijft je hele leven van invloed. Stikstof en fijnstof in de leefomgeving laten zichtbare sporen achter.

Dat zijn enkele van de uitkomsten, ‘associaties’, van een duizelingwekkend omvangrijke en diepgaande studie van onderzoekers van de Universiteit van Groningen en University Medical Center Groningen. Het Dutch Microbiome Project beschikt over de gegevens van ruim achtduizend personen, van drie generaties uit 2.756 families uit het noorden van het land. Die vormen tezamen het LIfelines Biobank-cohort. Dat is de database waarmee honderden verbanden gelegd kunnen worden tussen de aanwezigheid van bepaalde soorten bacteriën en alle fenotypische kenmerken, dat wil zeggen wat de gezamenlijk microbiologische activiteiten opleveren.

Een bondige conclusie van dit omvangrijke onderzoek is niet te geven, maar komt hierbij in de buurt: we hebben geconstateerd dat gezondere voeding, blootstelling aan een landelijke omgeving en huisdieren, aan groene ruimte, tijdens de jeugd en tijdens de volwassenheid, en een hoger inkomen signalen delen met gezonde patronen in het microbioom
‘Associaties’
Van al die personen is de ontlasting bemonsterd en geanalyseerd, waardoor van iedereen de samenstelling van het microbioom bekend werd. Dat op zich is al een hele klus. Maar ook zijn allerlei persoonlijke, medische en sociaaleconomische gegevens opgevraagd door enquêtes en vragenlijsten. Door die datastromen aan elkaar te koppelen, kunnen er ‘associaties’ gelegd worden. Waardoor wordt het microbioom gevormd? Wat is een gezond en wat een ongezond microbioom? De onderzoeksresultaten werden deze maand gepubliceerd in Nature, maar circuleerden al in voorlopige publicaties sinds 2020. Hoofd van de onderzoeksgroep is hoogleraar gastro-enterologie en hepatologie Rudy Weersma.

De onderzoekers formuleren het zo: “Het microbioom van de darm wordt in verband gebracht met diverse ziekten, maar een universele karakteristiek van een gezond of ongezond microbioom is nog niet geïdentificeerd”. Dat is noodzakelijk om inzicht te krijgen in hoe “genetica, exposoom, levensstijl en dieet het microbioom in gezondheid en ziekte” bepalen. “We hebben 7.519 associaties geïdentificeerd tussen microbioomkenmerken en dieet, sociaaleconomische factoren en blootstellingen in het vroege en huidige leven, waarbij talrijke factoren in het vroege en huidige leven significant geassocieerd zijn met de microbioomfunctie en -samenstelling.”

Relaties
De aangetroffen bacteriën werden ingedeeld in 1.253 taxonomische groepen, onder te verdelen in 21 stammen, 35 klassen, 62 ordes, 128 families, 270 geslachten en 733 soorten. Die zijn actief in 564 metabolische processen (‘pathways’). De omvang van dit materiaal is volgens de onderzoekers groot genoeg om meer dan 90 procent van de “te verwachte microbiologische eigenschappen” te kunnen waarnemen. Niet alle soorten bacteriën komen in gelijke hoeveelheden voor. Een handjevol ‘keystone’ soorten bepalen de bulk, vele andere soorten komen weinig tot hoogst zelden voor.

Het belangrijkste doel van het onderzoek was associaties leggen tussen veelvoorkomende ziektes en de samenstelling van het microbioom. Welke bacteriën, in welke samenstellingen en verhoudingen, zijn geassocieerd met welke ziektes? In totaal werd voor 82 ziektes een relatie gevonden met de aan- of afwezigheid in bepaalde hoeveelheden van specifieke bacteriesoorten. In totaal werden 2.856 relaties tussen specifieke activiteiten van bacteriën en gezondheid gevonden. Het streven zal uiteindelijk zijn om therapieën te ontwikkelen om ziektes te behandelen.

Samenleven
Het onderzoekscohort beslaat drie generaties van families. Dat biedt de mogelijkheid om te onderzoeken in hoeverre de groei, of aanmaak, van bacteriën in de darmen gestuurd wordt door overerving in de gastheren- en dames. Dat fenomeen bleek met 6,6% verrassend klein. Van veel grotere invloed op een gezamenlijk profiel van het microbioom zijn het samenleven met gezinsleden en het exposoom, het totaal van invloeden in de leefomgeving. 48,6% van de bacteriesoorten is “in belangrijke mate verklaard door samenwonen”. Beide fenomenen zijn overigens eerder beschreven, maar niet in zulke details.

In totaal werd voor 82 ziektes een relatie gevonden met de aan- of afwezigheid in bepaalde hoeveelheden van specifieke bacteriesoorten
Verrassend zijn de observaties van de sporen die ziektes, medicijnen, luchtvervuiling en de allervroegste ontwikkeling (in de baby) in het microbioom achterlaten. De eerste duizend dagen van het leven zijn cruciaal in die ontwikkeling – ook dat was bekend – maar dat daarvan op volwassen leeftijd nog zoveel is terug te zien, is opmerkelijk. Het microbioom vernieuwt zich immers voortdurend, onder invloed van allerlei externe factoren. Om te bepalen wat de invloed is van de soort omgeving waarin een kind opgroeit (denk bijvoorbeeld aan contact met dieren) is een indeling in vijven gemaakt (voor de vragenlijst), van ‘platteland’, via ‘dorp’ naar ‘stadscentrum’.

Een belangrijke van de externe factoren is uiteraard ook de voeding. De ziekmakende Clostridia en Ruminococcus zijn twee veelvoorkomende soorten onder rokers, een omgeving met luchtvervuiling en een dieet met veel koolhydraten. Een bondige conclusie van dit omvangrijke onderzoek is niet te geven, maar komt hierbij in de buurt: “We hebben geconstateerd dat gezondere voeding, blootstelling aan een landelijke omgeving en huisdieren, aan groene ruimte, tijdens de jeugd en tijdens de volwassenheid, en een hoger inkomen signalen delen met gezonde patronen in het microbioom.”


Dit artikel afdrukken