Diabeet? Ontbijt met aardappelen

Het onderzoeksveld van voeding en gezondheid, in één woord nutrition, produceert soms opmerkelijke, om niet te zeggen bizarre resultaten. Een onderzoek onder diabetici eindigt met deze conclusie:

Een grotere consumptie van aardappelen of zetmeelrijke groenten in de ochtend, volkoren producten in de middag, en donkere groenten en melk in de avond, en een lagere consumptie van bewerkt vlees in de avond, wordt in verband gebracht met een betere levensverwachting voor diabetici.

Dat levert bovenstaande kop op. Hoezo zijn aardappelen goed om mee te ontbijten? In vele landen zijn aardappelen vaste prik op het menu, maar aardappelen eten voor ontbijt is bepaald geen standaard onderdeel van de culinaire traditie. Een ouderwets Amerikaans ontbijt bevat naast een stack pannenkoekjes met maple syrup soms ook hash browns, gebakken aardappelen. In Europa kennen we het Duitse Bauernfrühstück, de Spaanse tortilla de patatas en de Zwitserse rösti, maar dat zijn niet wat je noemt gangbare ontbijtgerechten.

Kellogs
In veel (armere) landen is het doodnormaal om te ontbijten met wat er van de vorige dag is overgebleven van het diner. Dat zullen dan vaak rijst, brood, pasta, bonen en groenten zijn. In het westerse dieet zijn stevige ontbijten met eieren, spek of bacon, gerookte of zure haring, worstjes en andere vleeswaren (het cooked breakfast) goeddeels verdrongen door snelle alternatieven: (zoete) broodjes met koffie, en ontbijtgranen (cereals) met melk. Die variëren van gesuikerde, gepofte rijstkorrels tot biologische müsli en vormen niet echt een homogene voedingsgroep.

Wat is de invloed van ontbijten op het hongergevoel en daardoor op hoeveel je de rest van de dag eet?

Het denken over en bestuderen van ontbijten als eetgewoonte is sterk beïnvloed door het idee dat het ontbijt de belangrijkste maaltijd van de dag is. Dat is erin geramd door de reclame voor ontbijtproducten en voert een dikke eeuw terug, naar de marketing van Kellogs Corn Flakes.

De vraag die telkens terugkeert, is of ontbijten bijdraagt aan het onder controle houden van het lichaamsgewicht. Het argument om het ontbijt over te slaan is dat het een calorierijke maaltijd is en gerekend over de hele dag niet de meest gunstige verdeling van energie-inname en -verbruik zou opleveren. Met andere woorden: wat is de invloed van ontbijten op het hongergevoel en daardoor op hoeveel je de rest van de dag eet? Drie maaltijden per dag betekent drie forse hoeveelheden energie, die misschien niet helemaal benut worden en deels als lichaamsvet aan je gaan kleven. Twee keer eten scheelt dan aanzienlijk, conform het idee van intermittent fasting.

Voorzichtigheid
Een meta-analyse van dertien RCT’s (hoogwaardige onderzoeken naar causale verbanden) tussen ontbijten en lichaamsgewicht, concludeerde in 2019: “Op dit moment is er geen bewijs dat het aanpassen van het eetpatroon van volwassenen met ontbijten een goede strategie is om af te vallen. We vonden ook dat het aanpassen van diëten door te gaan ontbijten geassocieerd was met een toename van de totale dagelijkse calorieën.” Maar ook noteren de onderzoekers: “Aangezien de kwaliteit van de betrokken studies meestal laag was, moeten de bevindingen met de nodige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd.”

Het tegenovergestelde wordt ook beweerd: door goed te ontbijten reguleer je de energiebehoefte voor de rest van de dag en eet je minder op andere eetmomenten. ‘s Ochtends flink eten beïnvloedt volgens een kleine, klinische trial de huishouding van de hormonen die betrokken zijn bij de spijsvertering, en dat zijn naast de bekende insuline, glucagon, leptine en ghreline een hele reeks adipokines uit het vetweefsel en een handjevol darmhormonen.

Ook verhoogt flink ontbijten de DIT, de diet-induced thermogenesis, de hoeveelheid energie die verbruikt wordt door het verwerken van de voeding zelf. Dat extra verbruik (5 à 10 procent van het totale verbruik) kan bijdragen aan de gewichtscontrole, al zal het effect niet groot zijn. Maar alle beetjes helpen als je wilt afvallen.

Leerprestaties
Een aparte categorie van het ontbijtonderzoek is gewijd aan het belang van het ontbijt voor kinderen. Wereldwijd gaan miljoenen kinderen zonder ontbijt naar school. Bij kinderen is vastgesteld dat een goed ontbijt, dat glucose voor de hersenen levert, belangrijk is voor de leerprestaties. Goed ontbijten levert kinderen energie voor de hele dag, maar voorziet ook in de behoefte aan micronutriënten, onmisbaar voor een gezonde ontwikkeling. Bovendien zijn kinderen geen kleine volwassenen. De controle van het lichaamsgewicht, in geval van obesitas, en van het bloedsuikerniveau, bij diabetes, hebben bij de zorg voor kinderen minder prioriteit dan de kwaliteit en kwantiteit van hun voeding.

Het ontbijt wordt vaak gezien als de belangrijkste maaltijd van de dag en is de afgelopen jaren in verband gebracht met gewichtscontrole, cardio-metabolische risicofactoren en cognitieve prestaties, hoewel de literatuur op dit moment geen uitsluitsel geeft over de precieze gezondheidsvoordelen van het ontbijt.”

Om de complexiteit van de voors- en tegens van het ontbijt te inventariseren, om het onderzoek daarvan als het ware te resetten en tot gedifferentieerde aanbevelingen te komen, werd in 2018 het International Breakfast Research Initiative in het leven geroepen. Voortrekker is de Ierse hoogleraar voedingskunde Michael Gibney. In de openingstekst van het ‘trans-Atlantische project’ wordt de koe bij de hoorns gevat: “Het ontbijt wordt vaak gezien als de belangrijkste maaltijd van de dag en is de afgelopen jaren in verband gebracht met gewichtscontrole, cardio-metabolische risicofactoren en cognitieve prestaties, hoewel de literatuur op dit moment geen uitsluitsel geeft over de precieze gezondheidsvoordelen van het ontbijt.”

‘Breakfast Club’
De ‘Breakfast Club’ heeft tot doel “een reeks ontbijtspecifieke voedingsrichtlijnen op te stellen die zowel op nutriënten als op voedingsmiddelen zijn gebaseerd”. Eerst maar eens goed definiëren wat onder ontbijten verstaan wordt, wereldwijd, en wat we ervan verwachten, aldus Gibney destijds. Onnodig te zeggen dat het een langlopend project zal zijn, dat geregeld met nieuwtjes zal komen en anderen zal inspireren bij het onderzoek. Een nieuw gegeven – niet nieuw, maar wel nieuw in de belangstelling – is personalised nutrition, wat kort gezegd inhoudt dat ieder mens anders is, want verschillend reageert op voeding, en generaliseren over voeding daarom ondoenlijk is.

Enter: de aardappel. Uit voornoemde studie, gebaseerd op de gegevens van een kleine 5.000 Chinese diabetici, blijkt een positieve relatie tussen het eten van aardappelen als ontbijt, volkoren voor lunch en groene groenten als diner en de levensverwachting. Interessant, het zou best kunnen. Volgens ander onderzoek is een ontbijt met veel zetmeel gunstig bij het stabiel houden van het bloedsuikerpeil gedurende de rest van de dag. Bovendien zijn aardappelen zeer verzadigend.

Helaas zal de diabeet die nu dit onderzoeksresultaat voor zichzelf vertaalt naar nieuwe voedingsgewoonte, nooit weten of zijn lange, gezonde leven te danken is aan de eindeloze hoeveelheid aardappelen die hij of zij als ontbijt heeft gegeten. De causale relatie is niet vast te stellen.